WHARE WHAKAWA, NEPIA.

Waka Maori, Volume I, Issue 15, 26 December 1863, Page 1

WHARE WHAKAWA, NEPIA.

No te 15 o nga ra o Tihema nei ka tu te whakawa ki a Nikora Tahataharoa mo te hoiho a Karauria Pupu, i whakawa raua ko te pakeha (ko Tame) i te 8 o nga ra 0 te marama nei—e whakapaetia ana na Nikora i tahae i te tau 1862. Ka oatitia a Kakaixkia, ka tu, ka ki" He kai mahi no Reti a Heremaia i.tona whi.unga mai 1 taku hoiho raho poka ki roto ki to taiepa a Reti i Nepiu nei, Ko tana whiunga a Heremaia

no mua atu i te Hui ki Wahaparata. No te pananga i te hoiho a te Hutana ki waho o taua taiepa, ka rere taua hoiho aku ma runga i taua taiepa, ka tu kite keke i te wana. No muri mai ka homai e Heremaia te hoiho uwha, e korerotia nei, hei utu mo te tunga o taku i a ia. No etahi rangi i mua tata atu o te matenga ote Moananui ka paranitia e au ki nga reta K. T. No te matenga o te Moananui ka haere matou ki tona pa ; ka wetekia e au i reira taua hoiho—ko'ona kainga tumau i haere ai ia i muri nei, ko te kainga o Pene, ko te kainga o te Tipene. Kimi noa matou i konei, a, haere noa matou ki Waikato, hoki noa mai, kaore tonu.i kitea. No naianei rawa ka tae au kite kainga o Tame i Tutaekuri; ka kite au i reira taua hoiho uwha i roto i te taiepa o te tama a taua pakeha. Ka ki atu au ki a ia, ki a Hare" Katahi te hoiho pai ko to hoiho; no hea ra tau hoiho.?" Ka ki mai tera;—"No te Aute." Kaore au i ki atu ireira ai,_ naku te hoiho; i mea au, taihoa kia kite au i a Heremaia, me etahi hoki o matou. No muri ka tonoa e au a Heremaia, ratou ko etahi atu, kia haere kite titiro i taua hoiho ; a, no tetahi rangi ka kitea e ratou taua hoiho i Nepia i a Hare e haere ana ; ka ki atu ratou ki a Hare naku (na Karauria) te hoiho nei—Heoi, no muri ka tikina atu e matou ko oku hoa taua hoiho, ka riro mai." Ka mutu ta Karauria. Engari he mea lioko taua hoiho na Tame i tetahi pakeha. He meahoko haere taua hoiho i roto i nga pakeha ; timata i te pakeha e kiia nei na Nikora i hoko ki a ia, tae noa mai ki tenei i kitea nei e Karauria te hoiho. _ Katahi ka oatitia a Henare Mekenehi, ka ki ia;—" E noho ana au i Wahaparata inaianei. He kai mahi mira au. I te tau kotahi me nga marama e waru kua pahure atu nei, ka tae mai tetahi tangata Maori kite Mira a Tamati i Nepia nei; ko Nikora te ingoa—i taua mira au e mahi ana i taua takiwa. Ko taua Nikora nei ano tenei e whakawakia inaianei. I runga hoiho taua tangata e haere ana, mete arahi haere i tetahi hoiho uwha. Ka mea mai ki a au kia hokona e au taua hoiho e arahina ana e ia, kia waru pauna hei utu—utua ana e au e ono pauna, he note anake. I hoatu e au nga note ki a ia tonu ano. Katahi ka tuhia e toku papa te pukapuka Avhakaae mo te rironga atu o aua moni ki a ia, ka parea atu ki a ia taua pukapuka kia tuhia e e ia tona ingoa, katahi ka whakahokia mai te pukapuka ki a maua ko toku papa. (Katahi ka whakaaturia mai taua pukapuka kite Kai whakawa he reo pakeha te pukapuka ra, engari ko te ingoa o Nikora e mau ana ano—he reta maori ano). _ He hawhe kaihi tehoao Nikora i haere mai ai. He parani ano to taua hoiho, engari kaore i ata mohiotia e au te ahua—he mea hou tonu hoki. No muii iho ka hokona atu e au taua hoiho ki tetahi pakeha, riro mai ana kotahi te kau pauna. I konei ano au i te whakawa a te pakeha (a Tame) raua ko Karauria mo te hoiho ; kua kite ano au taua hoiho i reira; ko ia ano te hoiho i mauria mai e Nikora, raua ko te hawhe kaihi, i hokona ra e maua ko toka papa. I tenei kitenga i muri nei he penei te parani i tetahi taha, arahe K T ; kotetahi taha he penei, S. Kaore he tangata ke atu i kite i te hokonga i taua hoiho, ko te hawhe kaihi anake ano." Katahi ka korero mai ko Nikora ka Id "Heoi a,no taku korero, kaore au i hoko i taua hoiho ki tG pakeha nei. I haere mai etahi o matou tokorua Nepia nei (ko Tamati, ko Himeona) kia kite i o raua whanaunga i runga i te kaipuke o Kopu. No to raua hokinga ake ki te kainga, ki Purimu, kakimai kotahi te pakeha 1 mea mai kia kimihia tona hoiho—ko taua pakeha kei te mira a Tamati e noho ana, i ki mai ia kia rua pauna e homai ia kite tangata mana e kite i te hoiho. No te rangi i muri i to raua taenga ake ka haere raua kite kimi, kaore i kitea e raua. I te rangi i muri iho i to raua haerenga ka haere hoki maua ko Pori. (te hawhe kaihi nei); ka kitea e maua te hoiho i te kainga o Maihara, i Tutaekuri; ka arahina e maua ki Puiimu. Ko te tohu i whakaatutia mai e te pakeha kei te pakihiwi maui. he pahure noaiho ehara i te ahua parani. Katahi ka whakaatutia

Id a raua nana i kawe m3i te korero. No to raua kitenga ka ki mai ko te ahua ano tena ote hoiho i korerotia mai ete pakeha. Katahi ka haere matou tokowha kite kawe i taua hoiho—• naku i arahi ite huarahi. Te taengamai kite pakeha ka tukuna atu e au ma Tamati raua ko Himeona e hoatu kite pakeha. Ka homai ete pakeha (te matua) nga pauna erua ki a raua ; homai ana e raua tetahi o aua pauna ki a maua. Kaore au i tuhi i toku ingoa kite pukapuka i whakaaturia mai nei e te pakeha na. Ko te hoiho i whakawa ra a Tame raua ko Karauria, i te 8 o nga ra o te marama nei, ko te hoiho tonu tena i homai ai e te pakeha nga pauna moni e rua ki a matou." He konei ka kite Kai whakawa kia tikina te eiatua a Henare nana i hoko taua hoiho, ko te whakawa me tuku atu ki tetahi rangi whakaoti ai, kia tae mai te pakeha ra. No te 16 o nga ra ka tae mai taua pakeha. Katahi ka korero ; ko ona korero i rite tonu ki nga korero a tona tama, (a Henare). Ko ia ano nana i tuhi te pukapuka ote hokonga ; engari, ko te ingoa o Nikora nana ano i tuhi. Katahi hoki ka korero a Himeona i runga ano ite oati; ko tona korero he whakatika tonu i nga korero a Nikora—kotahi auo te rite o a raua korero. Muri iho ka Korero a Tamati te Aotapunui, raua ko Pori Teiwi, ko nga hoa ia a Nikora i haere ai kite kawe ite hoiho kite pakeha —ko a raua korero rite tonu ki ta Nikora. E korero ana tetahi, ka waiho atu etahi ki waho noho ai, kei whakarongo ki nga korero, a, ka whakariterite tonu i a ratou korero kia kotahi—na reira i tangohia a takitahitia ai. Ka mutu i konei; katahi ka ki atu te kai whakawa ki a Nikora . }p a ron S° raai koe e Nikora, ekore au e ahei te lvi kaore ou hara ; ko koe ano ra kai te mohio ki te tika ote whakapae ki a koe, kite he ranei. lingarx kaore ano i ata marama rawa to he ki |aku titiro ; inahoki nga korero a ou hoa tokotoru, i runga anake i te oati, i rite tonu ki a au ; ko nga korero a nga pakeha tokorua (he mea oati ano) i rere ke noa atu. Mehemea he reo maori te pukapuka whakaae mo te rironga o nga moni mo taua hoiho (i whakaaturia mai e te pakeha ki au, kitea ana e au e mau ana to ingoa i roto) tena au e mea kei reira he matauranga pea. Ko te tikanga ote Ture o te pakeha, kia marama rawa atu te he a te tangata ; kia kore rawa e toe tetahi mea iti noa nei hei rapunga mo tengakau; kiapena rawa, katahi ka tika kia karangatia he whiu mo te tangata—tena kakore e marama, ka kore ano hoki te whiu. Ko tenei kaore i marama te korero nei, na reiira ka tukuna koe—heoi, ka mutu. Engari, kia mohio nga maori katoa ki taku e ki atu nei inaianei. He maha nga he e tupu ake ana maianei i runga i tenei hanga i te hoiho. Na kia rongo mai koutou ; kite tupono he he a te tangata maori i taku aroaro a ko ake nei, ki te marama ki au tona he ; ekore hoki e puritia e au nga ritpnga ote Ture; ka tukuna e au nga ntenga taimaha rawa o te Ture ki runga ki a ia —ekore hoki e whakangawaretia e au. Heoi.