TE HUINGA RANGATIRA, KI MAUNGAKAWA.

Paki o Matariki, Issue 4, 22 August 1895, Page 1

TE HUINGA RANGATIRA, KI MAUNGAKAWA.

Ko Etehi enei o nga korero a te lluinga Rangatira i hui nei ki Maungakawa i te 2 o nga ra o Mei ka mahue nei, Ko nga korero o te 8 o nga ra o Mei ko ena kua puta atu nei, i te Pepa o te 14 o ngara o Hune, ka mnhue nei. [ Mei Taite te 9 o nga ra,' Ka Hui ano nga Iwi kite Marae, ka mutu te Karakia, ka tu ko: — TUTUA TE NGAKAU— Tena kont.ui 1 te Ata nei. Te mea i tu ake ai alian e Pete. he whakaaro atu mo to kupu o nanahi ra mo ta tatou Tamaiti ka liaria pewhoaiia ranei ta taton Tamaiti ki reira ? Ko tenei anahe kia takoto marama mai taua kupu ra. PETERA TUKINO:— E Tika ana to Patai, mo taku kupn, i penei taku kupu i nanahi, me tuku mai to Tamniti na ki roto i nga Upoko maha o nga Motn c ma nei, Ara, kite ingoa nei kite kotahi o nga Motu e rua, ki konei ia tu ai, i toliu ano au mo tenei e rere nei, ko to Tiriti eat-i o Waitangi, ko te karang i a tniri 110 Ka-j wanatauga motuhake. lie Pakeha te Kiingi hhm.i i tuku mai tenei, no teraTiriti i teTau Ifj.i-j. Ko Kiingi Wiromu te Kiingi o tana Tiriti, mete Tau o 40. Ko tenei ka tika to Patai, i wlini ku]>u ano a Tawhiao kia Waikato mo te Tiriti o Waitangi i piri auo ia kite Tiriti i manaaki ano ia i taua Tiriti Taku kupu ake, Ko te 1 Ini wluika mutunga te-

nei o Aotearoa mete Waipounamu, i te tuunga o te Tamaiti nei rite tonu ano ia ki tuna Paapa. Otira ko te mate o te Motu nei i timata mai ano i te Tiriti o Waitangi, mete ora i timnta mai ano i reira, Otira ki taku mahara kaore lie mate i raro i te Tiriti o Waitangi, lie Tuunga pai trnei mo te Tamaiti nei, o penei ana taku, mana tonu e thin iuehemea kite kore ia e pai heoiano. kaorn hoki an e penei atu ka hara ia i runga i tana kore e pai, koi nei taku kupu. TEWHEOKO:— I abau ka tu ake nei, ki rnnga, Ida marama marire mai ta koutou whakarongo mai i aku kupu ka whaki atu nei, mo to takoto mai o nga kupu o nanabi, i Penei, i mate a Pikiao, me Eangiwewehi, hei utu mo tana mahi ano. Kia marama marire, i Puta ano taku kupu i nnnahi. i kona au matou nei ko oku hoa i inuri iho i tena ka ora ano au, Hokona ana e abau taku Whenua, Euritia ana eahau, no te rironga o takn Whenua. te Hoko nakn nei ano hoki i Hoko, katahi au ka mahara, kua mate au, naku nei ano hoki taku mahi moku ano. katahi au ka titiro atu kia Pikiao rauako Rangiwewehi, engari raua i mate tika, ko abau i mate be noa ibo, katahi auka uru kite Aue nei, te urunga atu uru hee, ki hai nei i tika te urunga atu, hei utu mo to Kuri Paengahuru, i mate a Pikiao rana ko Rangiwewehi, ite mate o temotu nei He mate tena, e mate ana kite Oati, a na te mahuetanga katahi nei ka tino mate, ko toku mate, i mate He noa iho i runga i toku Hiahia kiaku Ruri me aku Hoko te tukunga iho ko ahau ano. aue kau ai ahau, te tukunga iho naku ano. Mo tenei knpu na o nanabi e 5 ano o Tan, e whakahaere, ana ka 34 nga mano o nga tangiita kei tena taha, Maku e penei ake, ko etehi o ena tangata na tenei taha, Tena i ana, Mehemea hoki kite haere te-

nei pena i tena e haere na. akuanei ko nga nioa kei roto i tena, ka poto mai ano l.oki ki roto 1 tenei He whakaaro noku, tera pea e puta ke he mahinga ma taua, i te mea ko ahau e noho nei e kore pea e noho kite Rau, koia au i mea ai, kei waiho tenei hei Hurihuri ma to ngakau. Kati me hoki taku whakamarama mo te 1 amaiti nei, Taku whakaaro, kua oti noa mai to whakaaroi Rotorua, (penei)me han ki a.Ngapuhi te whakaotinga o nga Huihuinga o te Motu nei. He patai naku, me pewhea mnei ahau t 1 te mea kei taka mahunga tonu te nnga o Ngapuhi e pupuru ana, koia nei ahau i patai ai, me pewhea ahau? Tika, tika rawa o kupu e korero nei koe mo te kotahi o nga Motu e rua nei, ko te whai na hoki tena a tenei taha, ki a pena tonu i o kupu na he tikanga mo nga Motu nei. Titiro marama mai ano koutou ki nga kupu e korerotia atu nei e ahau kua korerotia e ahaui nanahi, ko te kupu tenei a Ncapuhi kia Tawhiao He reta tonu, He tangata tonu? Hoake kite Tiriti o Waitangi, tenei he taomra mouko te Kotahitanga, ko ahau ano tetehi i haere maua ko Tawl.iao, te taenga atu ra ki reira. kote kupu mai tenei kia Tawhiao, Haina mai ki te pukapukanei, engari ko to ingoa Kiing, whakarerea atu, Heoikahingai konei tenei taha. kote Hokinffa mai nei o Tawhiao, ka whakaarohia ko tenei e tu nei, ko tenei anahe te mea. e whakaarohia iho nei "ka riro atu, ka oti au ki to Hama katahi au ka kawea e koe kia Ngapuhi, no reira au e whakamarama atu nei kia koutou, me Pewhea ahau. ka haria nei e koutou ki reira? Koia, nano nga tikanga e korerotia mai na e koe, kaore i rahaki ke ntu, engari mo te kupu a Petera, nei me tango pewhea atu rate Tamaiti nei whakina noa tia mai, Hei mea, hei aha, hei mana. hei Pewhea ranei.

PETERA- Kaore kna e Mai mo te kupu a Tawhiao i mea nei kite Tiriti o Waitangi, koiana koa tfi mea i ki atu ai. kia whakatahia mai te Tamaiti na kirunßakingaTJpokomaha, koi nei ano, ko te mea ano e mohiotia iho nei, ko te kotahi ano o nga motii e rua nei, ehara i te aha, i te aha, ahakoa pewhea atu kei aia tonu, pewhea ranei te ahua kei aia tonu, hei aha koa koi nei, otira i Penei atu anoahau i nanahi tena koa tino homai ano tetehi mea marama ma tatou, kaua e purut.a atu e koutou He kupu tena kei te kaha ake 1 taku ngakau, me hemea kei akoutou e takoto ana 'let In mea marama, tena, Homai. kati ta koutou pupuru mai, whakatakotoriatonutia mai, ki waenganm nei.

TE WHEOKO: — E tika ana to tono mai ita tenei Taha, He whakaatu taaku kia hohoro te mohio o tetehi taha, o tetehi taha, Koia nano nga whakahaere Puta, puta, puta, Kati na to kupu maina, me hoatu ta tenei taha, Ae, Tena Homai o Hainaki ahau, kia Hoatu e ahau te Tamaiti nei sim whakamana i aua Haina, Homai ki au 1 tenei rn, Homai ki Waenganui nei.

TE FTEUHEU: — Mehemea nei e wareware ana tatou ki nga korero o nanahi i penei taku korero, e korero ana ate Arawa i tona urunga kite Kotahitanga, i tono ahau i nanahi mehemea he putnke ta tena ta tena, mei whakaaetia mai te ahua o taku tono, kua mea ahau maku tenei ra, mo tenei ekiia mai nei'kia whakatakototia kite marae, nga Haina, Koi nei ahau i tu ake ai kai te Ahua wareware pea ia tatou a tatou kupu o tera rangi, ] te mea kaore ano hoki ahau i whai korero, mo nga tikanga o te Kotahitanga.

PETERA TUKTNO:— Heoi ra kua takoto mai ta koutmi maku e whiriwhiri kia hoki ake ahau kite Whare.

TE WHEOEO: Ae, kua penatia mai e koe kia hurihuri marire koe e pai ana, Taku tu ake mo tau e Heu, Ko tau e korero maina, kua oti noa atu ena korero i mua ko taua korero he kotahitanga, heoi ano te whakaarohia ake nei ko te tuhononga o nga Iwi e pae nei, o Te Arawa, o Ngati Kahungunu o Ngati Porou, o te Urewera. o ia Iwi, o ia Iwi, heaha kei tau, he pai noa atu tau kia tae mai a te Keepa, hei reira ka whakahaere ai i nga tikanga katoa o tena, engari tenei e korerotia nei, he tuhononga tangata ke tenei, ko tau e korero maina, kua kotahi noa ake, ko nga whakahaere anake kei te toe.

Tutua te Ngakau, me hiki (ha.) te taima o to torero Ne Pete — Petera, Ae, me hiki mo Apopo.

[Mei, Paraire 10 o nga ra.] Ka hui kite Marae. Ka mutu te Karakia, ka tu mai ko TE KEEPA BANGIPUAWHE:— Taku tu nga ake i naianei, e hara i te tu tino roa, Engari, kei te whakahaerenga ake pea ka roa. E tu ake ana ahau mete whakapai ano In nga tnke kua korerotia nei mo a tntou korero katoa; Kiinui te ata takoto marama, heoi to mca e Auninrotia ana ko nga Uhonotanga o tetclii ki tetehi. Tena ko te pti o nga take o tena taha, me nga take o tcnei taha, kanuitepai, mo tehiahia ano o te ngaknu kia taea nga Uhonotanga whakaaro! He mca wkakapojioto nga kupu o mua tae mai ana ki tonoi ra Me pewhea ra e tupono ai ki a raua? Mo tetehi o a tatou take, he tauhou a te Arawa ki enri mca e korerntia nei e tntou. Ara, kite Kotahitangn. koia nei tuku niahara: Mo haore to tntou tiknngn ki ti-H4 liinno tnntrnta:— I to mca hold knnre i rnnpimn ntu tn ltmitnu no taha, a, i rungn i tnkn Tiliaknu*iirnii!.'H ntu i tn tcnoi taha: Ka \v..ilin lini fthiin nipm-mm, r- kirn i to whaknhc : cnpiri. kin jiinrnmn te V)ii>niitmt[{.i. Ko ki.nt.m hi.ki •■ limni n-1 i niii K it i n. Kiiiigitai'tra. inn tend Mntpi:Ko U Uiiti taku, o hcim> i ' • > o' 1 * '' ' : '' ■

iTe Kotahitanga i ram i te Tiriti o Waitangi, mete lure nui o Nui Tireni; e whakahoki atu ana e whangawlumgai atu ana. Ko tn men i ngaro i ahau:— Ko to penei atu Ida koutuu ka haere tena ki whca ? Mehemea ka penei. he penei ano me tenei. "K->ia taku kupu' Nukuliia mai te Tamaiti na ki runga i tenei. Ko enni mauo katoa me ka*e ki ruu-a, ki a mutu rano to kawe; Ko reira ka titiro mai ai 1 te tikanga o taku kupu, waiho te (Maxa kia tu ana,) E hara i_ te nva e haere mai aua ki tr whakakahore. Kati mehemea e penei ana tena, haere mai ki konei haere ai; kua roa te taima e huri ana tatou: Me whakapoto inaianei, pi/nei mete tukunga mai ote kupu i nanahi, e hara ite mea marauia. .No reira he roa te wa e Hurihuri ana; Koia nei te wahi i hiahia ake ai ahau kite whakaatu i enei kupu ki a tatou. "Heoi ake aku kupu." No tenei ra ka tu, a Hamiora Mangakahia, ki te korero i nga tikanga o te Kotahitanga, me tana Whakamarama i te Hainatanga a nga Iwi kite (Kirihipi,) He roa tana whai-korero i nga tikanga katoa o te raahinga a nga Iwi i uru ki taua Kotahitauga, kihai i taoa te tuhi nga whai korero a Hamiora. Hikitia ana te kurero mo tetehi Ra.

[Mei, Rahoroi 11 o nga ra.] Ko te ra tuarua tenei o Hamiora, e korero ana I rokohanga, te Kai-tango korero Id te marae i tenei tuunga. Koia tenei etahi o ana kupu.

HAMIORA MANGAKAHIA:— "Ki a Orate Kiingi." He kupu i wareware i nanahi; Ko te wa tika ano tera inanahi, hei korerotanga atu maku kia tuhituhia mariretia ai a tatou korero, ki a mau ai hei maramatanga mo tatou, ki nga huarahi e whakahaerea nei e ahau kia tatou ; i te mea he roa rawa taku korero, ko etehi e mau ana ko etehi kaore e mau. Koia tenei, no te Tau 1892; Ka tonoa mai a Henare Tniuoana, e nga Rangatiratanga o te Kotahitanga, kia haere mai kia Tawhiao, me nga Rangatira o Waikato, i tonoa mai ia ki a haere mai i runga i te whakaaro kotahi; I te meakua kitea ka inaha nga lokihokinga ote take nei ki roto, Ko tuna tikanga te putake i haere mai nei a Honare Toinoauti, ki kouei:

Heoikihai i ata mutu te kororo a Hamiora: — Ka tu ko te Wheoro.

M. TE WHEORO: Tenei ahau ka tu atu: Kei te whakainiharo atu te ngakau ki to kaha ki te Whakahaere i nga tikanga e korerotia maina e koe, me o kupu i Whakahaere ai i nanahi. K hara tenei i te whakuhe mou, engari he whakamnrama atu; nui rawa atu to kaha. Kati kei aku kupu nei pea ka ata marama t& titiro mai; Ko koe nano te hoa o Tawhiao, i korerotia ai o tikanga e korero maina. Mutu marire te korero atu a Tawhiao, kia koe i Whatiwhatihoe, ko to nj-'aromanga atu. rangona rawatia atu kua tae koe kite Upoko ote Motu; i reira koe e whakahaere ana i aua kupu a Tawhiao, i korero ai kia koe. " E ki ana to kupu nau a Tawhiao i tohutohu ki nga tikanga o te Tiriti o Waitangi, Te mphara koe ki to Hoa ki a Tawhiao, kua tae koe kite Upoko ote Motu kua oti i a koe nga Rangatira, ka tuku mai i to whakaatukitoHoakia Tawhiao, (Mmai K Hoa kua penei te otinga o a taua kupu; kore rawa koe i whakaatu mai ki to Hoa, o reira a taonoa m.ii ki a koe e tu maina, katahi nei ano ka kite atu tenei taha, ko koe tena, Heaha ranei koe te whukaatu noa mai ai ki to Hoa i roto i nga rangi i ngaro atu ai koe, ki a noho marama atu ai tenei taha, kua pena to mahinga i a korua kupu ko to Hoa, koia tenei e whakarangona atu nei te ahua o korero, e kororo maina, Kati nei aku kupu atu kia koe.

TAIAHO NGATAI. Te mea itu ake ai ahau e hara i te tino kupu rawa, He mpa atu ki a koe e Hami, kati koa hoki tau, me tuku mni hoki kite whakaaro ate Arawa, ki tenei e tonoa atu nei, koia ta matou e noho nei, e tatari atu ana i te kupu a te Arawa, mo runga i a tatou koraro, kua korerotia nei.

HAMIORA MANGAKAHIA Taku Tu ake nei he PANUI atu i te otinga o te kupu a nga Kaumatua nei.

TUTUA Me Horipu tonu atu taku Patai, me Mahue ha e tatou te Ingoa Kiingi noi no ?

11. MANGAKAHIA Kei te tu tonu te Kiingi i tona Turanga engari e penei tonu ana te takoto o te kupu a nga Kaumatua nei, Kihai i hnere mai tenei Kotahitanga kite Turaki ■' Huua " ongan ki to Tuhononga.

TUTUA. Moi waiho pea kia tap mai te Tare ka liaeremai p-nrsi kua ninrnmn nu, hu tikato mahara kite ingoa Kiingi, he R ruraru, ko te Raruraru pea toiifi ko te whakaliokm-a atu o to Haw ki i'awalii ka kiia pea te iei ho Raruraru, ko to korenga pi a <> whnkaao ki tenei han«a kite I'atu, ka kiia nei he Haruraru, i knrero ake ai ahau i teuoi mo_ te kiipii o I'anuitia maina, me ha.ro atu te Taniaiti nei Ki kona, ko tana Ingoa Kiingi me waiho iho, kei Raruraru i te Ingoa Kiingi. te touo maua.

11. MANGUCAHIA. K tika ana to kupu, kaore linki i ] ura te Ingoa Kiingi i to kornrotnnga i te M.iriP ii. , 'lie ii l-atou Whiriwhiri, ponatmui nie trull Klrnv. ,i-e Iri!."'a Kiingi to ll.e. Kninri, t" Kutiiliitinig. nei na t. n-i i Kitea ai in" u.nlm nm ake tana ng .a Kiingi i walm. Mehemea llnki '.i ■nli. te Ing'H Kii\.: ; " te Tnm.'i:ti "a l;i r..:,»

ite Kiriliipi, e koreehomai te "Mana'' e tonoa nei e te Kotahitanga, ka waiho taua mea hei tirohanga.

RAWIRI PUHATA. Tena koutou e nga Rangatira kua Huihui mai nei tatou ki tenei wahi. Te mea i tu ake ai ahau e Hami, moto kupu i puta nei mo Wiwi, mo Marikeua, E pera ana pea to vhakaaro kia pera tatou me era Iwi, kia kaua he Kiingi mo tatou. Koia nei ahau i patai atu ai.

H. MAN'GAKAHIA:— Ae, e tika ana to patai, koi ana hokite take i tika ai taua kupu atu nei, e rua nga mea kua tae mai. Ko ta te Kuini o Ingarangi, kaore ano i tae mai:— Otirai •whakaaturia ano eahau ngahuarahi o taua kupu, mete kiatu ano me waiho noa ake taua Ingoa Kiingi, kia Tu ana, e kore hoki taua Kiingi e taea te whakakahore.

TTJTUA:— Koi na te whai a taku ngakau haunga nga whakahaere, ko tenei anahe taku e whai ana ko te kino o te nohoanga o te Ingoa o ta koutou Tamaiti.

H. MANGAKAHIA:— E tika ana o kupu kaore tahi he He o Tawhiao, engari kei te Pukapuka e man atu nei i taku Ringa, kei konei te ahua He kite mahara iho.

TEHEUHEU:—Taku tu ake ki runga kaore ano ahau i korero noa, kei te tatari atu ahau i a te Keepa kia tae mai, kei te mohio mai ano hoki koutou, noku nga Tupuna i tahuri kite whakatu Kiingi. kaore e rereke ta maua nei whakaaroko Taitoko, i ta koutou. Tera atu te roanga o enei korero.