NGA KORERO O TE WHAKAWA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume III, Issue 6, 18 July 1863, Page 26

NGA KORERO O TE WHAKAWA

A TE TIRARAU RAUA KO MATIU TE ARANUI (ARA, A TE HIRA MURA TE AWA), MO MANGAKAHIA, MO TANGIHUA, MO WHATITIRI, MO TE WAIROA,– MO MAUNGA-RU, MO TU TAMOI, ME ERA ATU .. WAttl, —rl WHAKAWAKIA K1 AKA'RAKA.

Ko.Henare Watene, ko Te Ita, aga Kaiwhakawa o Te Tirarau. KqTe Hemara Tauhia, ko Eruena te PaeRfmu, nga Kai-whakawa o Te Hira Mura Te. A.wa.: Ko Kawana Ta Hori Kerei le Tumuaki o te Whakawakanga.

i Akarana, Hanuere 17, 1863. " I le rangi tuatoru. ka whakarerea te paanga o nga tupunu o Ngaitahuhu kite whentid. Engari, ka whakahokta kite when.ua tiiiafce i tukua e Tauru ki a Tewha. Ki le take kihai nei maiou i matan, liiliai ano hoki 0 niatou kqumatua (i maiau.) Otira, ki a rorrgo mai kotitou, he mea whakamiharo tenei ki a niatou Kola hi ano le tahgata, koCbfiianoie takiwa i'lukua ai nga karaka me le: whenua ki a Tewha. Hoi, maiauria ana 'w.tiga karaka, ngaro ana ko te tiikiinga o l l e "wltenUa. Te iiraaianga o teuei huru « puiaai. No le korero.a IVlaliu raua ko Tahua i'Kororareka. I mea atu aftiaiiukia IJori Tahua, mehemea e koroi.uiua taku whenua ki le Pounamu kite Hururanei, ka likatotohe. l ena, mo nga karaka kau ano koe. i tango ai i taku whenua e he aha. Hoki mai a Tahua kite Wairoa, ka koreroi a ,raua koi'ero ko Alatiu, kalahi ka haugs noatiaeTe Tohukai, ka mea. Na, e mea M*ku lamaui e hara i temeauiui riro ai a JWahgakahia. He mea utu ra kite Huru 1 liipokina ai a Tomoaure. - Na, kiarongo mai kouiou. He kupu hanga noa tenei kupu na le i'ohukai, he rapung? J tela hi lake eu ai ki Mangakahia. Ka rongo a Maiiu, ka tuhia ki ngu kaumalua o oga wahi ke. ; Ara, lie kaibga ke to letabi,

to tetabi ki nga urioTauru. Heoi,kihai ratou i maiau, maiau ana ki nga karaka,kibai i maiau kite wbenua iuiktia. Koiaraton; kuputenai nga pukapuka kua riro atw'na. lie tika ra i hoki mat and a Te Urirdroi, ki le ta karaka i nm ri iho i te ink unga o o nga karaka ki a Tewha. No te mea, e lata 1 ana a Kawanui te wahiitukuae Toiara Kia Te Kahore. Ekore eahei kia mautonurtga : waewue o Te Uriroroiki runga anake o KS-' 5 wanui. Engari, e tupeke ananobd raw#' atu i raro i Ngapuhi, i iera ivahangia ratou iwi, hoki mai ki Kawanui, npho.i rdra* * tona awa . hoehoe ko Mangakahia. E hire ana, titiro ake ko nga karaka e lethhi laha i'teiahi talia. Totoro ake pea"te : ringa e la ana i nga karaka. I nga ra o. Mene o Ngere, o Ti.beru r ;ka. wbakaohqkia ko hji»a rangatina o TV Para- J whau. A, i jpaahi ratou ia Mene ma, era i ruataii ki te Hqrii,! inabokkl,' ka ki atu. ki a Te Parawbau. No riiaioa<an.o*; to matou hei whenua, feo ta Te ; kupu tenei. Na. lojratpu uaua I."piifo.lii'luV 7 '' Wbatitiri a Mangakaiiia katpa.', Kaiipre te; Huru i puakl,i a ratou, No.ngji ra i ie.Pat-, kanga i MoremuiiuK, ka mate a jVlene a Te' Ngere,. me eiabi aui.o nga kai-iiaki o te kqinga nei p Mangakabia. No le ka mate a Hufri, tupu ake i No reira, kahore" be kai whakaobpobo, laia noatia nga karaka, ka kpirelonu.iie.ka] 1 wbakaoboobo, ka para i le. waereiiga* ka.' ( ngaki i te kai ki Reweii ma, kua u le npbo ki ie No te mea, kua lauiaitiiia; na J W?- - tiu, te langata. tuluru ole : wbehua. jaei ngakabia. I te mea ka taia a Ngawhaujki jU3: male, ka puta iho le kupu kiaTe ai le mea i .uiuri i a au nei, twk«&alihii&{ kainga -0,.a taua tamariki, kokoenle bokiq koe ki Uikurangi. ; He mauabaranona ki: tana tamaili i whakaiika ai ia kite kdrerol wbakahe mo Matiu, be ahakoara ikiteae* koutou e te huibui kaloa, te be o tana ko*? rero. Tailioa ake nei; ka matau koutou ki*« le take i riririrl ai raua. ; r " Na, Avhakarongo mai. Ka hoki ano lekorero nei ki muri. I nuiiiiieinaienga» ; nga kaumalua. Tupu ake ko nga iaiiiariki;> ka tomo noa mai nga iwi ke, ko etahM mai i o ratou whairaunga i moe i nga waliirie--0 Ngaiimoeroa, kia putti ake nei Uo Mailu ma. I enei ra, ia Kukupa, ka whaktfEaether a Kukupa kia riro i a ia a Puketolara. k£ hai i wbakaaetra e Huna.e Takai, e WFiair, e 1 e Houtaewa, e Te Keha, e nga tangata k'aloa o Mangakahia. Abakoa a Kukupa Wha- 1 katapu noa i Hei mea kia tapu ai a kia riro ai mona, kore ravHi

i whaktfaetin, raahia ilio ki tekaie Hunama, e ta.'w'i aiio i. lekainga. Otira, ehara ite mcajro reiraianake e mahia ana. Engari,e tipofafhaerp; ana ; fermahi, a, lae rioa kite THoki : .-:>: Kibai i rangonate koreroo tenei Hivttj'-tae. rioa ki tenet ra. nga:Kairivhaka\va nei, e wha o mato.Ui dei?tiflo take .0 te;wh'enua e whakawakia te tuatahi, ko ngatupuna. Ko ta mfttoiii.oei pukapuka! whakapapa, rereke ahsr i 13 Tipene'Hari pitkapuka whakapapa. Utkb.tuftruav'ko nga karak'a kua whakaaetfo maierdtou. 1 tuktia nga. kanaka me>te whenua; oiiia, ki ta maiou, ko nga karuka aoake,;kahore te whenua. Ina hoki i marsma r a ratou, i marariia hoki i a inatou te tukunga 0. nga kanaka. ' ana whenua i a raatou. Pera ia,.|ie mea-nuitewhenua. Kibai nei i matat* >i a maiou. i o ma tou kaumatua hoki, Te-toru, .ko. Ie Huru. Koia teoa i te puka* puka a'e Hi/a Awa. Te wlia, ko nga whenua j tukua tikaiia atu, e whakaaetia nutrieiia ana e ipaton ki.,a ratou, ongatupunaiho, tae t noa kiia matou, ko Kawanui, ko Haruru. Na> e nga Kai-*tiiakawa nei, na enei take e yfha nei i lino: maiau ai ma ton, noAlatiu puake tte; whenua. Ehara. ite mea no Hori Kihgi, no Te Tirarau ranei, engari, no Matiuspu afce}e wtienua. No ona tupuna tae noa<iho;kiaia,ki ona uri i;muri i a ia. Koja.teoaita niaiou pukapuka whakapapa. He iano,ko te muiunga lenei 0 a niaiou take.'korero moite whenua e lautohetia nei. Kt ie hyi kaioa 0 Te Hira Awa, te taha ki a Mstiu.

- ' . Akaranav HANDERE 19. 1863. Ka koreroiia i konei le pukapuka a Taura«i 'rtft-fo Te Tirarau iaba nei ; ano; nga ko-rert)-k(iJ rairo ilib nei Na, whakarongo mai, e nga Kai-wSiakawa net. < Ko aftau tenei ko Taiiran ka korero atir riei ki a koiitou. Mo i'unga ilerilenga o riga korero a te Hira le Awa raua ko te Hautakiri, ara, mo a rdtou korero katoa. E klliei a te Hira, he iwi kainga kore tenei iwiy toga uri o te Wa'ikeri raua ko te Ponaharakeke. : Na, whakarongo mai e nga tangata kaloa, Kai whakawa. Na, e mea ana ahau, e korero teka ana ate Hira kite aroaro ole tur#i Engari ko le korero a tenei langaia, me whaUahoki ki runga o Kaikohe, kite kaitrga o ona lupunaoona matua, a, tae noa ki a ia. Ka rohe tenei. Na,' wliatairoiigo raai e nga Kai-whakawa nei. He kupu tenei mo ia Mari korero, e ki nei ia, i tangohia nga karaka o Mangakahia e Pahara raua ko Rori.

Na, whakarongo raai e te whakawa neiv teka ana tenei tangataki ie : aroaro' ote •ture. Na, kia rongo mai koutou. Ko enei karaka e korerolia neifi Mari, kei Mangakahia,: kei waho o te rohe. kei to Matiu vyabi ano* j Me Kailaru ano hoki, me ie kainga o te - : Keha raua ko Pelii, kei.wahoote robe. / E-j rongo ana hoki koutou, e koreroUa ; ( t mua, a. tae noa mai ki tenei ra, kei Tohe o te whenua i noho ai a matoa i Tena iaba, whakarongo mai. Kahore,-? ano te Pa keha i tae noa mai ki tenei niola:; kua noho noa ake o maiou tupuna ki ,Ma-q ngakahia, ki Tangihua> ki YVhaiitiri, ,k£ > Maungatapere, ki Whangarei. a, tae nog mai ki a maiou, ka rima whakapaparanga tangaia. Ka rohe lenei. Teria iana. whakarongo mai. Ko : taih likanga E noho aria matou i rufigii 7 f te wlienua. Ko tenei langaia ko teHirai kahore matou' i matau i te nohoanga lahitanga o nga tupuna o te Hira ki o tupuna i runga i tenei whenua i Ma Koia ahati i mea ai, e korero teka ana tenei < langaia kite aroaro o te ture o te Kuini. Ku tenei, e te wbakawa nei, me mum riga' korero teka a tenei langaia aie Awa; r J korero tara hoki ana korero. Ka muui. : - Na Taurad Kurupa. Ko Te Puku (no to Te Tirarau taha), ka mea ; Ka mea nei Ngapuhi ki taku tiipuna;e,;nO;-; raiou. Kahore. Na, e Ngapuhi kia okookona au kite lalia* pouri., Kahore, kaboi'e au e okookona e raiou. Nv. j : te mea, e matau ana an ki taku laenga iho j/r loku lupuna i a Tahinganui, ; Ko. u»na> iniaa kua maru i te tupunao ie Hira te.Awa-,. Ko : te hope i a ia o .ta.ua lupuna, ko le urna i a, au. E whakahe mai nei ralou ki a a.Uj kei. '- hea ra he nohoanga moku, ka likina mai uei: i ka toia atu. Koia au ka mea ake ; nei,.e, ?J r noho he ana Ngapuhi. Toku haerengaiho,,: ano i nga lupuna, tae noa mai ki a au, ki a :; matou katoa te wahanga mai i tetahi taha o;; - Tahuhu. Na, ka hopu katoa o maiouringa;; kite whenua, ta te mea, ka whakatikaaßOc.; Ngapuhi. a Maliu raua ko te HiraMva, He kaha noa ano lenei kite korero teka kite kainga o Qori raua ko te7 Tirarau. Heoi ano laku. Pita Hawaiki (no lo Te Tirarau taha), ka mea : Na, heoi ano toku mohio iho, ko toria kaba o mua iho kei Oue. Kahore au i rongo i mua iho he tukunga kainga kei liaitarufci' ate Keha. Heoi ano tera whenua katoa, kei a Hepana anake. Ko te taha ki raro

nei kei a ma too, mo taka huru. Heoi ano iatw* S-- O" '.'i. ■ • v korerotia tepukapuka a Tito i konei. Nei ano nga korero kei raro nei) ~Nk, : yfiakarongo e te wbakawa nei. \ Naky te#toward; nsfile.: Ktf-eilei tangauij ko : tellfrcTAwarana ko me 'M>ipuK ri& tetiafer ifcarkobe, rhea rafra kauwbau, kft wafto hiait6ukta hdbb jiaiana irnngai oSMoa kainga, i rpnga boki io : mafoti tifyififtf etakotb nei i rung*!'te Tffieiiua, tae noi n tiftfkr a malbu e nobo' hei i rqtfga i te wftftrnta;. " ■ WW aiu nei atiauj e nga, K!ai-v?hakawa toib wbebrnvake, ake, amene. Heoiano alftf torero. : ; NaJITO. Whiri. (no to Te Tiraraa taba), Ka kqrfiFOlia te r pttkapuka i konei, nei anq nga k§iraro nei : \fiNai vfrakaroogo ni ai e te wbakawa nei. Nafcu;anQtenel'korerona TeTirarau,ka kowrwiaatii netaoo e abau.: Abakoakua rohgf* anoj.me korero atu ai)o eabau aianeh Na te ko; tebuiknioga tenei o matou nebgUipnna katoa. Eflobo nei iuatou i riwfH ite.whemia,i:Whalitiri, i Tangihua, i Mangakabia,;i Wairuai Teni wha. karongoimst e.tertsnanga nei. Ko Waikoraba to muri, Ihp ko r teWaikeri,mtyri ibolrt Tawmro, mun iho ko le Ponabarakeke, ko Hantakare.. I puta mai o matoji) i'fbtdiNgaitabUhu.'V' koutou e nga Kai-yvH£>-ka#ft ! fieii ; He'tbetoe rerbNgapuhi • i te 1 ' WtriTiu; L ko abatt te take o te Ta Waikbr&ba, 'kola te e ribbo nelfltirtgft o-Whaiigafei. ' Tate 1 tttngane tate Waitferi ko Ng6; ! ktf T* wlftii "PoiiriHfe ]iiratua b'jefiei taigiuii'- Ko te teina oPbtrri BoteiAtakura;' I ibob't a te kii piita akd ki wahes kcPte Rahbr6j ' Ea M& and a le Pbnabafekek&l a Wbari, kia ; wi# lain. 11 * 1 R* tfioe a t«j Ataitfte i #Ta*hiis, ! m Sata'lft ; ko : •T«iv' ; " ! ff#'%de I s <RS 4 ii \mw; ! i=^tdßuabine^aarua)tbmahine, ; fea WMW&Vko &'WWW ko te Ptflta,J ftaifflofe aho a Htfutakare i a ao?' wafifnie. : Ta Wfcitiacv ko Ka moe a Tuwbakatere i a Tohekainga, kia puia ake kr waJbo, ko Wbitiao <tuarua).. No Ngaiirebia tenei wabine a Tohekainga. Ta Wbitiao ® npbo nei aii i runga i le wben.ua> Ta. ko Ngaiwi; ta Ngaiwi, ko WliakaltttLj ta? Wbajkakaii, ko Qori Tabua; ta ko te Aba ; ta te Abu,

ko Whaia, ko Tuarn; ta Whata. ko te Waiata,kdßako. Kamoea; .te Wiiata ; i a Ngahu i te taoiahiie a Kawa, kia i «Qtt & akeko MaraeateEdia; TaTewteikoNgawhaukoWhareoriri,koTaoho ;taWbtttaoriri, ko Haro; taHaro,ko Maihi-Tuh< ; ;tt tl'aobo, ko Hone Paraons; l»' tePontfhtfr** keke, ko te Kah ore, ko Tatafan 3*aoa '*o Taake. Ea moe a Tataia i a ikia puUa akeki Traboj kri Haumu.ko Juh», ko Whilirua,ko te Aw ha , ko Waitriiig'ta i - Aaomu/ ka moe i a te ToteitawWa, tfoi w Wliakakahu, ko Kukapa p la teWbakbkatrti, •' koPaikeajta Kukupa, ko ahau ko te fifth ran.koTauraue nobo neii tewberiaa? ( ti : ' Tuba,: kofiopate Tiki; ta Wbiiiraapkot* Wheinga ; tale Awha, koPafttre; laWal* arikt, ko PlrikateHerebere. . ? . i Na; i imta ka aruara io iangata nei t laas wabine, no Ngaltahubu te tarte mate wi. ' hinel A, kihai f moeteneJ tangata. Kflf Mirupokai ka ;Hnia*ii, kihari 1 labika baere! a< AWrapokaiKi NjgafmhU te Waha -te rangatira. Te ; bdmakangq maiefcoNgaltabubu. Ka whakailtta atu tr te ka baibuferiigi toftfljmltf wbtkaoraagia. wltabbtt iw tairia* hineaHikuradgiia Pafykia puia akekl koilaTigipaiimoriie j latottgrraurtiarTe, Ao i Na, wbakafoogo rfai e arc &ri-wfc«fcaw» nei. . Jfb konei kill rote m&RQi ote'fclfiitiiia o oga urigaia Kanaka* tetabi laha o Wbangarei k\> ale Kaftorej latajbi ka tak&tf btt WbatitirU Kabaereinai koi feWbatu, re kai i arabi mai^'ltflfaM 4$ baere ko te Kakore, ko haere a te Kahore na Puketuiu, ka na Oawhi a Hautakare. Taerawa'iaui afiautakare, e tukoioto bum o teKabflrrl Pukepkui. - Tiaiaifeojte hou kotukuiorHautakare, koia Houkotuku. KariroWluitUifi* Kawanui,aW;airua. . ...—vv? r ; | Ka noho a tpmoam-e: itoaa kaingaiTaTigibua.;. Kajb^fpeki-te arabiitaoauama%ioe i a te Nfareraumalo jjenei wafyiqe,; ka :bokj> niai a^omoattw^ ki ; Ora»tta:, kia kite i aieWaikeri taua ; k9 tevPonabarakeke, Muriihfcka fongo Ngatitu, ko Tomoaure kei ;)ikipa mai .Jci ■te Kiripakac whanga ;sa>. ,1 baere atu ; a Tomoaifrei NgaUla i m«ri .iai ::&i'iXMigo>.&: le Ppnahgrakeke, -ka : baepe. Tae ?rai9!i ata kua mate, e baebaea ana. Ka tupofcia kite bum, ka tapu, kjbai i kaiuga, wbakatria ake. • ; whakarougo mail e nga Kai-wbakawa oei. Ko tq aroba tuauki teuei. Tetoarua, ko 1 Ngaitahubu.

Na, tenei ano tenei. Ka haere a Pon&ia W'Wteiiiafijiikl te Topa r Ta\jaia wa. flSki itftf/>TaWs*aftiimga. Kakiie i nga'kiiri a WteMfclf i •'& Ntikuwttßiftj tabatetia ana 4 Porigfa. I itouti, ba hi ana kuri, katabi ka hMrerta6 ndr kiMarigakabia. Kauratu, •Hiftor&ttltf ktirifkorter?'Ka m#idai a Pongia, 'Tenei o kuri.' Te taHgofaqga atti; kiiti&rtrko Wattabga, ko tewbekati faia isna ■■■< "■ - •"■ Kotortakaraka tenei: ■ kai pakarakai-ai, ; WtiaPkiria te Whate d Warianifcar Te kai roai te tuna, be kokopu, . Heauarigtttuwherbkiuta. fNa, ko te teiqa tenei o Tabinganui i kaijjstl;9&r koW,w»flga, ko .te tuakana. ko Tabinganui. Waiho apa hevtupuna mo te Hira ma. tenei Jtetabi, .Ka raoe a Hari i tana wabihe, no Ngatimoeroa. Ka tangi a Hfiri kinga karaka' oMangakabia. Ka haarfe a Huri, tae'noa ki Ngapubi. Ka riiaraaga na» lie taaa a Hurii •Te wbakarere-ngtmtti-.ki- matfeko "Ngatii binga ko Tarai,' te jrang*ti*a;'n6 Ngaiftrioenda tenei raiigaiira; ka bra ko T«urd. .• v.--Ni.kawKakaaroa Tewha, kahbre ia i d o Wbotitiri. Katah! ka kaiop iriona. Tad aoa kV Kditiringa; ka uf maiiaTatiro, 'I fabre itair koe : kite Katnga 'atu'a: Te fth'a,' * I baepe' itfai : ahau-ki teSkhl kainga karaka maku.' 'KdUrhi "ka wbska'aro a Taurii kite biiru o te Ponaharakefceibipokia aiaTomoaufe.' Kaputaatu te kopti fcl anatamariki,'Ekoronia;ka riro'to kouioukainga,ka kokiriiiaeaii,note meaf ka ftgaro au ki ! rdto o Manskahia, I te kobm-u/ r T Katahi ka wbakaae ngi ; iamariki, ka-Qfdhina lbai a Teswha : e ; Ngailmoer6ae Tau&.Taenoa tnai ki Horahpra : ? kq iriea msi'a'TaHirtirki a «fi.o te kahaieriei o 4dkainga,kei teMai, fcfci t£ ttijjo; 1 iei Ofemat&nuf, kei kef ObiirdpoDo, kei Kokirinni, kei ; leTitoki, kei 'Waitojtiotomoj Hapairua. : Ka pekea Tewba raiia ko Tauru ra ma. K#te ttfabing o Tew ba' ko Kiritiiangeo, i ria te> Waka; ; tfc Rotokanae,Ngaioka, te RakiuK tabi. U noa ki Oue ? ka mea atu a Tauru ki a Tewha, 1 E iua, : ko te kaba tenei oto kait ■■ - Tetakei ra uta ai a Tewba raua ko Tauru, fa»»abanatia ! iho ki a" Tewha. Ko tai te Maori- iiiea pai hoki tenei, be kokdwai, no kooei au i mea i ai, kei au ano te whenoa, lt«l :i a teatou me pga 1 j

„ ® a i ete whakawa ne{. Sf n Pekapekaratr, Raubbia : ,W witfl'T Wapnstfy4. kai tiiafere f (%,ka ! ijjff aw ? - 'NgMratircfkrtf 1 ki irga tamafiki VWmim WCtSffiSK rauako tons tuatiloe ko WhaUtiri i tnkba ki ;a' s tabbre.iJ§E* tamfialti a te Pbnahariikeke, raajMiw &W' Ponaharakeke. : . '" '■ A -"/ 1 ;- yf " l0 * A ' TeijaJada e/ie runarigd bei t mai. ;Ko oftiatoa nei tuj)una kaioU i rtoEo i rtmga i :^nei / whfeniia,'ri Wa(iriii; I Whatfiifi, t hua, wgaro iho add ki Ina; hokt, ko nga wabi tapii', ten&L lo fe' Angiangi, ko te RolotapUe. ko 16 Ngawba, ko rae, ko te Mb tit mo lu, ko Haruru, ko Unuwtiab, ko \e l wahi tapu tenei i takoto ai a ; -Tuaitanga. ; : vmh To: / Na, f mua 1 ibo„ kdhore o roatputupjiqtfi , kite t <ir te'HiraMtiratitpuna rftta ikb MiiSK teArariui, kia takoto ki enei no&hiaikiamatou. K&hdrebtf/biMJjHI? kabore i matau, kabore i rongo« • KoiEljwitoii i meaai; uiona ittatoii wbenua, ekore e taea tig i te ' labgata; ahakoa pupubi aba nga Bali, Itftit iana te puehu, ekore tetter tthare ; e'fwlafh--ake ake ake tonu atu, amenei'' ".V (no to .Te i; :tahaj:'Rotetak£ jkbreroaiabaufWtii™j^ 5 . korongk poktt. 5 ki 1 toto 0 tfc pukaj^ka: ::s ßfe ;'aliarf a Njjapiihi, araf, 'no' : KifJ3.;; E rtiohio ! ibb' aria'bdkiflnp4 pB 1 te ! * infer be' kanruaiira ano abaul, fU'nraftf 1 tcjltf maipa;!iT(%Q abo itratrianakbrieftf. . K& : ! •]bdrje aft^u : -i rtrohfo kl'nga e .kdi'ferbvheii.' Nat^il 1 f'bifea/roa tSSpjii abaiFe ka^wbau? : HfemobioiTei hbMfiti ki toku tupuna sinb: : Ekorge Ukft'lffir kawea' abaii' ki roio kite kiiio tikbfb araj ki le kortrcr r teka.; Ktiia ahaa l' mearaf, e lie' 1 iehei ro'ngo i raua ibbl : Mei rongb abau i iniia: ihpj kei a taupulii abau e holioaiia i teriei ' : walvij kbiai uhau i mea ai; beteka ravHa enei Etigari 1 nga kaiiwbau a taku ; nlii-11 tua !: ki runga ake o iatia wlrenua, kl Kfribke, A ki le Whakatfpi, ki Kaikobe, ki He 'Tbhbnu. > ' 1 felei kbna bibb 6 ai : ana kauwlifauy liieaj, 1 ' ! aiio te tangata mobio raw*, ki : te' kail- :: Iteii ko toku matua ko

rt£,fci*ia, f ana kauwhau.. kabore be kjjib noa! kitcma iiiatPOgft*, Tupiuakeko ngauri, ka rapu i moratou. Na kona! ka le tangata. N!a= te , mea, ko toNgapuhi tangata e pobo n.ei i rotoo teneiiwi. Xoahauanake, i le lajina i te i haere mai ai ahau. 'kahore auau tehuangatanga. -Engari #a te rojunia 1 a'taau i haere. mai ai, i kite ai i tera kFte Wfjroa. Pond mai aliaii, ko te.prar&u enoho ana i runga i. 100% wbenua. Kaborearalou kirio,.na le mea, km. be : bngate-; bw whakaoboohoi a rrou. |. ( au, ka hangamai be, bri d le Ttrarau ko Hori Kingi. Ki tirotiio, : e .tffs ana; la raua mabi, ta raua noho. E korero poop ana Muda; kp to ( raua iwi. Tena., ka tc^aTfeajiuh 1/ me tango aoa to raua nei jta' teiiei, ner' hoki raua te. niobiO;.. Heoi la.ku i kona. ftoraJkiingi Tahua : Maka boki tenei takiwa, bel ihuri ma Parore. Ko : le puiake tenei i riro iflbi ai a MangakibWPiap, ko te buru. K3 to WliaiUiri ko le wbakaorariga 0 NgaitabttjfMp. Kabore. Ko aku putal&e eoa e vmfa neVabau kite wbenua. u keitaku' pukap'uka isga korero bei i enakorero aku. - -ftp epeinga korero 0 te pukapnka a Hw|fcimau I rare nei] " Te laki a Hori Kingi Tahua. .',' tenei bei utu mo nga kupu a te f |tya, te Awa mo tera e. No te whaw|igiapg4,jo Maiiuraua ko Hori ka puta mai te kupu, a hprH,.ka iika ie rironga 0 taku wbenua"'ijai kogji ■ reira ka boki a Hori, ka korero. aiie kupu a te Tohukai; ko : . tenei i riro njai ai a Mangakabia, E mea te Hira,. kabore i raMpofp ipuaibo, katabi ano. He j^mu.tenei nakii naHori Kingi bei utu mb jiga Kupu a te Hira. ,E korero be ana left£gmts ; te Hirat.me Ngapuhi katoa. kaweaiana matauranga ki runga 0 Kaikqbe lona tuivnga Waewae, kite taunga . 0 ani wliakapapa. tena, me homai tena maia&raoga ki: runga.ki; toku wbenua? rongo mai p nga Kai-«|bakawa nei. Kia tu'patp kputou.ki nga poropili teka e baere mai apa ki a koutpii, be kiri hipi nei 0 raiou klMi{» pM ko roto ia kai. Ma 0 raiou bua ka mdhiolia ai ratou e koutou.

, Heoi ano. aku kuaretanga i mua ki : a: hoea e Ngapubi. Ka riro he whenua. nokHtilukii?? atu,ka riro he wbenua noku, tuku ; Kov r tenei wbenua oku ko Mangakahia, ko leuHfcj 0 taku hurti. Mau pu laku ringaringa.kit j taku. wbenua. Heoi ano oku kuaretanga :k£d au likanga, ki au wbakapapa, kiau wb£[-' 1 kaaro, e Ngapuhi. |; Na, wbakarongo mai e ngaKai-whakawa! | nei, ko tenei iwi ko Ngapuhi, he iwi k?ingah! i kore i Mangakahia, i Wbaiiiiri. Ko iensi, noku ano taku wbenua, no oku tupuna,?fip oku maiua, a, taea noalia matou e noho ulu nei. He hari tenei mo laku wbenua mo Mangakahia : Ka ngapu te whenua, ka haere nga langata kihea. E Ruaimoko, lawhia kia mau, a kia mau, kia mau. " Na Hobi Kingi Tahua,"/ 1 \ Parore: (no te taba ki a Te Tiraraiti) •- ■£?.{ te whanau, kia rpngp mai koutou ki taku. 'i £te Hira ma, kia rongo man Heoi aoo \ taku i pai ai ko terangimarie—,ie mea. he tenei': ko te kukume i te tinana; ko te kukume i; te wbenua.; Ko, taku korero ano tenei ki :a . ratou. 1 baere penei ano aku kupu .ki a': koutou,"X haere mai au ki a koutou, kaliore kite whenua. 1 haere; mai au kite o tinana o tetahio tetahi. kia era." Na,mea<; mai ana taku teina a Maiiu, " Kahore. kia .: tak&hi ana waewaekiPukeiutu,ki Whati- •: tiri." Kaiahi ka puta atu taku kupu, " £ > kore e tae to waewae ki Puketulu. ki Whar v titiri takabi ai; kite lobe koe, ko te poka ano tena e rere ai koe, ana ano to boa ter ; noho mai na." Kaiahi ka rere atu ano taku. kupu," Kite lobe koe, kia takabi lowae-.; wae ki Pukeiutu.ka bamamate waha o te Reinga." [Kahpre i mau etabi o nga kupu: a Parore, be lino hohoro no tana koreiovj r ? Na, i eta hi hpkinga atu oku, katahi: kan • wbai kupu mai ratou ki au, k ' Haere e boki,,, ko koe kite arai i a maiou e nobo nei. Jo Jtetabi, i tetahi, i enei ra i a koe, .baere e; noki." Na, ka mea atu au, "Epena. mai ; aria koe ki au? (a Matiu ano). Kia rongp mai koe. Apopo pu ano au ka boki. ai. £ tangi nga pu a le ata, ko abau tena ka . baere." : , Na, kia koreroiia laku laenga ki a Arama : Karaka. Ka lae mai a Anma Karaka,kaI haere ahau ki reira. Taku laenga aiu, ka |wbakaiika ata au, ka mea, ' Haere mai. e : .kerp; kia pena ano koe kite baere mai Jki* rjte haereere ki telabi ki tetahi i te lakiwa i nei, me au." Mea mai ana ia ki ap, "He tlkuare rawa au ki a ia.; kia/whakaakonarja e au." Katahi ka rere atu taku kupu, "Me

he kaumatua mohio au kite whika, ka boatu Q QU'ki a koe, kia matau a'rkoe." I -?sa, ko tepurepo. ko te pu nui. No taku bokinga ka mea a Hori, nana ano taua pu, k&ile-Ngengere tona ingoa. Na Hori . ano tauapu, na Kiwikiwi Kopeka. He pa ano \ia 'te : Tirarau. Na, e nga Pakehanei, kei meakoulou, kihai au i pa ki Lena whenua. Keijnea koulou, kahore ratou (a te Tirarau ina) i pa kite whenua. [Kahore i mau te r.tfanga.ake o enei kupu, he tino hohoro ano no te korero a ParoreJ. te Hira e mea nei, no ratou anake. te wbenua. Mebemea i whakaahurutia to catoa tupuna a Kiriwebi, i whakaahurutia o ratQU.tupuna ki reira, katabi ka tika, ka kahua tika ake tetahi wahi. Na te aha ra raiou i mea ai e!Kia wbakakotahi ratou ki a Taupuhi. Na te aha ra ratou i whakaaro ai ki a Paikea ? Kei au nei hoki tetakere i puiaai a. Paikea! Ko Matikikuha raua ko tona matua ko Taupuhi, he tangata awhinati[ enei tangata naku i nga ra o mua, a, maua tahi ano maua* He aha ra ratou <i wjjakawliLrinaki ai ratou ki a Taupuhi raua Ko. ; Paikea ?. Engari ma Nga|iwha|£aeke anake taua tikaiiga kite tango wheniia ,1110 ratou, me Ngaiiabuhu hoki. kia rongo e kj&rojua, ; kia.rorigo e nga Pakeha nei. Tenei le putake i kiia ai, i au anake te wbenual Koi Taramaiauku, ko Tutamoi-te-pu.kej Kef jTutamoi le take toeioe hgaungau a tok;u; tupuna a Taramainuku. No Ngatiwbaiua tera tangata, mete take ngauugau. Heoi ano ena kupu Maori aku, ma te pukapuka e whakaoti. [Korerotia aua te pukapuka, koia ano enei nga korero, ko enei e mau i rafo nei.] " Wbakarongo e te whakawa nei, he kupu whakaari tenei mo te Wairoa. Na, kia rongo mai koutou. E ki nei a Ngapuhi, dd ralou tenei whenua a te Wairoa. Kahore/ abau i maiau. E teka ana ratou. Inahoki, e mohio iho nei ahau, noku ano taku whenua. Tena ianei, e te wbakarongo mai e let whakawa. Kahore ahau i matau, he tade a Tiheru. Erangi, ko taku tenei i rongoai ahau ki toku matua, he wabine a Tiheru, he tuabine ki a Taramainuku, no Sgatirangi tenei wahine. Tena iana, wbakarongo mai e te whakawa nei. Ko tenei wabine ko Tiheru i haere mai i Taoroa, tae noa mai ki mau ki a Taramainuku, ka haere mai raua ; kei ruhga kei te waka, ka hoe, puta noa i te puaha.o Kaibu. Katabi a Tiheru ka mea atu ki a Taramainttko, ko te rohe tenei ki a koe. Katabi ka wbakatika a Taramainuku, ka mau kite ka haua kite rakau. Ko te ingoa 0 t OBa toki, ko te Rangikaiiwha. Na, kia

H® te ritojiga .fejtei o 'te i toku tupufia, i ,a 1 tetahi taha, tetahi taba o te Wak-oav%nso rawajake tiei ahau ki ate ftira ifeAWa;se kupenga anake[ ; abvij# E te whakawa nei, whafearbhgb : rial, Kamate a Taramainuku, nobo ihoktfW taraarik»,ko Haumu, k© Whitirua. 'kb fii. rere, ko* Tuba,- ko le ;AWha. Ko' Haumu, ko te Whakakafcu, ko' &uktti&r Ta te Whakakahii ko°Paikea. Ta tunganela Kukupa, ko te.Tjrarau. , .tungane o Haumu ta Wbitirtia^kfrW' nga. Ta te tuahine ta Taha, ko Hopa. TE le tungane ta te Awb^vko' J™, kahoiv. Ta te tiiajiinerta W&fifej ko Pirika. Ko nga tarigata errei ltioioMai a te Wairoa, a Unirwfiab, a iTtitain®s* Kaibu, a Manganui, a VVaikara, a WafpbilZ a Obe. Tena iana, wfiakarongo maL ; jCoF tona pepeha tenei, "Takotcr ana whSi ptituputu, te waka te tau ki Kawerua." ,; Jfitr te kai tiaki tenei o Waipoua, MauiigaTftti. ko tona kai tiaki tenei ko Pinea, Tinatiftfr* ko tona- kai tiaki teneikbte Erigariaia' Unuwhao, ko tona kai tiaki ienfii koTaw mainuku. Ko nga bapu tenei o roto o el® pibi, ko te Taou, ko iNgatiwhatua.ko 1 Nfljatirango, ko te Roroa, ko Ngaiikawa,' ; NgaiikorQko.ro, ko Ngatiwhiu. Ko id&a pepeba tenei,. o enei bapu, ' Tutaki runga, te kete, Toheroa le wehea Torowra ki raro, te kabawai tetuakina.' Ka'mulM* aku korero. ' "Naku na Parore Te Awba, Tiraim kupa. "rnm

Na, tenei ano tenei kupu. Na, wbakarongo mai ete taha Maori; na, wbakarongo mai ete taba Pakeba. Ka.timata nga robe 0 te kainga o oku tupiina o oku matua, a. tae no?! mai ki abau; ara, kite ritenga o taku tupuna tane. Koia tenef. Ka : timafci 1 Nuihaka, ka rere, puta rawa atu i Marred kirikiri, ka;iiaere i te wai o ITaiiku rawa alu i Takapuera, ka rere, pt)hi k^#iH : am i te Pubga, ka rere kei Taraboka, I *i* mutu i konei nga robe o enei pihi. Na wbakaroogo mai e Ngapubi. He kaba tenei mo te whenua, ake, ake, araene." Ko le mulunga tenet o te piikdpHka a ■ Parore. .■> • . > „ Ka korero tetahi o nga Kai-wbakawai a TeHemara:— ;••• •••-. Ko la tatou ra whakamutunga lenei. Ko:ta koulou ra.ko te raboroi nei? [Kaiffea obo mai ate Hira Awa, Ae.J Ko tsi koatdtf ra whakamutunga tenei? [Ka oho roar* tft-* Tirarau raua ko Hori Kingi Tabua, Ae.aertHe patai tebei naku ki a koe e te Tirarau 4 Hori Tabua, e Parore. Takupatai tentf $

tr •• £H* '&tfL fi( *&ia, i a korua ariake te take o te whenua nd ? [flfoci Ripgi Tahua mete ; : c Ae*]i TTO,? e Uoq. pumau akeajw M */a ko? ,nga JE; info iu to • ngakau.a, iae ( noa whiakawia nei ?. [Parore:; j&ey : s; aWnpa mai kifawbakawhakaropgo raai e (era: ra> «m^ng^ :i TeHemara,/kahpre I (kai patai):ENgapuhiki a te fl&a, komou, no i*fiiata«.air®aw .jena wbenua, no o walou ■Tg.peaararvao kqytou tupuna ake i pa tfFfompu ki, tewhspua?. :-. Ae* ; pa o mat on tupuna i I^lmatpukjtewjjiepua. Jlepaara:. 0 mua mai ano, o namaia fa»? ■• : ;•- : ' ffi.jHjra Awa:. Ae, i namata 4 i namata; mai ki marenga Qui; tuku ibo, uiku %.. •' ■ .^rßemara:[Kahore i mau te palai a te •• ; mfe Hira Awa: Ae, ae, ematanana matou NKteifclieaau,a,taeanoaiiamatou. :E Wa £ua a : te Tirarau, a ivmrttiia, rioraua te wKenua, pa t .o ratou. tupuna. tuku ibo ki a ralou. Me e ißMaroi rib koatou : ko wai okoutou kei

ranga o te whenua o Mangakabia e noho anad.! £;•; r.l ::•! nr. o::;cSil Hira Te Awa':KoPaora ma, k© Matin ma; kua materaate anake hoki ngii krinrTe iHeinara: A, e wea aaa r kornou ! Irf* rim bi p koutou <) koatoa whe«U*? ? : Te Hira Awa : ;A«, e mea atiamatou.ki* riro ki a raatou o matou; wbenua, kia mHta te rere; te tango a t& tatrgata ptikaiioaki* maioukiinga. : : Te Hemara: Ka mutu ki a koulou, fcfc tenei taha hoki. • !/■ .v ou Na v e te Tiraraii raua ko Hori mea ana raua kia boki to raua wbefiwki # raua], rtie wiiafeahokitoratotf whenaa ratou. E pal ana raaei korua kia tilkrift W wheoua ki a ratou? • .Te Tirarau rauako HoriKingiTafcnar Kabotfe 4 *kore e pai. Erigari, waiho : anfr le whenda ki tana ritenga ano 0 mua. B koreetika.note mea,-no maua anow wbenua,omna iho, o inua iho. Kabrore abau (a te Tirarau) i kite i a ratou i rung&4>te wbenua. Te H^nraira:, Na te Kaw'ana raiia W_Te; Fere (a te TirarMi raua: ko te Hira Awia)ikaran^a ki te.whakawa.kiakitea ia wai ! te. tfkanga a 0 teiahi,kja kitea te lie'o teiahi, 0 tetahi, i runga o tenei wav : Heoi akti kupu e : te'; iwi | tna wanaiana whakaaro, ma;Te'Pere tarta kaaro; niana e whakamutti, kia pakarii al taua ki waho. Te Pere [Kahore i tuhia nga korero a Te Pere.*j '