HE KORERO WHAKAATU TENEI I NGA TIKANGA O NGA KURA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume III, Issue 4, 15 May 1863, Page 12

HE KORERO WHAKAATU TENEI I NGA TIKANGA O NGA KURA

I WHAKAARAHIA E KAWANA HEREI. Ko te kai ma nga tama tane o te Kura, hira atu. I ie parakuihi, he taro, he ti haunga te nui o te wai-u. Ina whakatinitinia te kau ki nga pamu, heoti ano te mea hei kukume oranga mai ma te Kura, ko te ngakau kite mahi. E oli i kooa te Pata mete Tihi. Ko te kai i te Una, he poaka' he riwai, me era atu mea; he hua rakau hoki, ua minamina te tangata kite wliawhaki, kite tao. He rangi ano ka tabuna he hupa, whakapuru *\ kite pi, ki ie korau kite noa. E rua lukunga raioi i te wiki kotahi. Ko te kai ite hapa, he penei aoo me to te parakuihi. Kite mea ka kiia 4ie nui rawa nga kai e tukua ana mai te Kura, kia matau te tangata, e mahi ana te tamariki i roto i nga ra, pakaha tonu. Ko te kai tabu kai ma ratou, he Pakeha me tetahi o nga tamariki. Ko nga tamariki o te Kura me nga Pakeha mahi, e kai tahi aira; a, ki .te kahore e ata pai te taka ote kai ka ngunguru nga Pakeha; ko te mae la, ekore e ata pai te taka kai e te ta"mariki Maori, kite kahore ona hoa Pakeha. Ko nga mahi enei i roto i te rangi kotahi••

•—I le 6 o nga baora ka maranga nga tamanki; i te haora 6-50 ka buri ki ie karakia, muringa iho ka buri ki ic lata wahie, ki ie kawe wai. Tenei ake ka keria he poka wai 11 waenga marae, ko reira lulaia ai ie wai, kabore e ngenge nga luri i te kokenga ki lawhiii,—fci-te awa. Ite 7 o nga haora ka tu te parakuihi, ka inula, ka timaia le lulu ngarahu, tae noa kite waru o nga. haora. Ko to raiou rangatira wbakahau, ko te Pakeba raalii pimu, he boia ia i mua, no le SB. Ko te timatanga oie Kura kei te 8 o nga haot* lie not kite 40. Ko Mr. Glenield ie kai whakaako, na Hfr. Taylor, kai tirotiro Kura Maori, i tono ake. E toru nga ra i roto i te wiki, ka haere atu a Te Mokena, minita, hei ako-"i nga tamariki ki nga ritenga ole wbakapono. Ilelo o nga bao/a taeanoatia le 4ka huriliia kite mabi maori, haunga ia te baora kotabi e kapea ana mo te tina. Ite I o nga baora ka atea nga lamariki kaioa ite mahi; ko nga mea e whakamabia ana i muri iho ole 4 o nga haora, be whiu tera mo nga pakepakeuija, mo nga mm. Ko nga takarokaro tamariki e puia ana i muri iho i te A o nga haora, ko te kaukau, ko le patu poi, m&era atu mea, a kua tino matau inaiauei eiahi o rarou ki le patu poi. I te 6 o nga baora, muri iho o te bapa, ka tu te Kura o Te Karanawira, mo le haora kolahi me ie hawhe. Tokorua tokoloru nga tauama bawhekaihe e haere lonu mai anaVi tenei kura maiuabiahi, no nga wabi tau ke i le kura. lie 8 o nga baora, wabi kite 9, ka karakia, me nga waiaia whakatakoto ki te nienga o ic rangi whakatangi; ka mutu, ka haere nga lamariki kite takolo. Ka timaia e au, i konei, te korero mo nga mahi-a-ringa, ki tenei Kura. Kote tahu kai. E uru ana nga lamariki kaioa ki lenei mahi, lakiwiki i te laniaitl kotahi, ka mutu tera, tango aiu, he tamaiti. *. liiiro he aiu ana au ki lenei tu mabi a ratou. lie kura Meranibia ki Kobiuiarama e hauhau ana te mabi tahu kai i i-unga i le akoranga o Te Piriii, minita, a ko te tukunga iho o taua mabi i tera Kura, nui atu ic pai, e ti ko nga tangata e baereere atu ana ki le matakiiaki i taua Kura. Ko te mea kit tino tohunga te kuki bei whakaako i te mahi tabu kai, t, kahore he mea pera i a maiou. 8 kite ana au ite he i tenei mahi kuki, ko ie mea, me whakalika, tenei ake. Te mahi ngaki whenua. Ko te rangatira wbakahau o tenei tu mahi, ko Te Matenga Karaka. Tokorua, tokoloru nga kai mahi Pakeha. Te take i whakamabia ai ratou, he ahua kino no te pamu, be pakarukaru no nga taiepa,. a na te 4 maero, e 5 ranei, te

mamao o nga rakau ina knlatia mai, hore be arawbata o nga awa, o nga repo. Nui am le raahi mo aua rakau. Haunga le katatanga o nga. rakau, i taiepatia teiahi mara, a rttia ana, whakatokia ana ki ie tini o nga liua whenua hei kai. Kei te Tamo laua mara, kei te wahi e nobo nei a Te. Mokena, minita; ko ie mea, kihai i ala tupu, i le tikaka ole ra, iie kore ua. He be lera, le mabinga. o tarn mara ki lera wabi tawhitr atu i te kura— kotabi maero,— ekore boki eata liakina e ata tirolirohia i reira. Kotabi lekau eka whenua raraohe i paiautia i whakatokia ki le riwai, a e ahua pai ana. Etoru e wba eka manuka, i para, a wbakatokia ana ki ie kaanga. lie nui le laru kua oti ie tapabi, te kohi mai. He nui te mahi para, mete main laiepa kua oli i nga wabi, i pabaki atu ote Kura. I aua mabi katoa, be ippa whakauru atu nga lamariki, Maori. Te mahi Kamura. Ko Te Kilima fe lurauaki o nga kamura, i whakaritea i. le orokolimatanga ote Kura. I lonoa ia ki ie taone, kia bokona mai eia nga waru, a me nga mea katoa e tika ai le mabi kamura, kite arahi ake boki i lei ahi kamura hei boa mona ki nga mabi mo ie kura. Ko tana lamaiii ake te langata i nrabina ake e ia, be reo Maori ia, e pai noa ake ia mo taua mahi. Ko Te Kilima rao ko te lama e noho ana ki nga wabi o te Kura ki tela hi wbare e tu ke ana i te Kura; ko te wbare ia i noboai nga lama- ! riki, a, kal aiu ki le kura. Ko letabi o nga whare lu wabo, i luturu te wai ole luanui. he wbare kura ia uo nga lamariki, kua waibo bei wbare kamura, kua tu nga tepara kamura me era atu mea pera, kei roto. Tokowaru nga lamariki i akona kite mabi kamura, i lenei, i lenei wabi, a malau baere ana ratou ki taua mahi. Kihai and i taea te wbakatuturu te mabi 0 tenei tamaiti, a lenei lamaiti, he raruraru ki le tini o nga mahi pamu, me era atu mabi, ko le mea ia, e lau ana aku wbakaaro ie taea e abau taua riienga, a ua tinitim ake nga lamariki, e puta ano taua wabi. , Temahi Tera. Ite liniatariga ote Kura ka riro mai i au a Hori Mira no Rangiaohia hei kai tuitur, utua ana ia. Kihai ano i taea te whakarite be wbare tui kakahu, kia ake* na ie kura; engari ko te wabi i motubia mo ia mahi he ruma no Te Kilima. Ko nga wbariki moenga, tepu, me nga kakahu katoa mi meal iniiut ki tenei ruma lera. A i nga wabi e y kore ai aua mabi mo te kura, ko reira ia tuilui ai i nga kakahu o nga Pakeba, p nga Maori uda atu, ko ie utu ia e itfkua ana mo te kura. Kotabi tarau i tuiiuia mo Wiremu Tamehana, utua ana eia U. Kihai aua tarau i lae ki a Tamebana, na Tioriori,

kai wbakawa, i tango ki tea«ayr&*!iionatia era tarau. Kotabi ano lamaiti e akona ana ki le niaui tuitui. Kua pai le luiuii o taua tamaiii, a kua mohio ki le kokoli noa. Ue ruea ako nga laroariki fcatoa kite luiiui noa iho, kia ahei ai te luiiui i nga pakaru o a ratou kakabu ano; a kei nga rangi paroro, huri ana nga tamariki katoa kite mahi Tera. E rneinga ana, kua tobunga etahi ki taua mahi, otira, kihai i manako te tangata ki taua lu mahi. Te mahi Parakimete. He mohio te parakimete o Rangiaoiiia ki le tini o nga mahi. E totmionoa ana e malou ki le hira ooa iho o nga mahi, a, i te mea e main mo te kura eia tuku alu be tamaiii bei boa mooa. Na te kura ake ano te whare parakimete, he mea tuku it|ti na Kawana Ta Hori Kerei, no nga wa o mua. E biabia ana au kia wba kaarahia taua wbare tabu rino ki runga ki nga whenua ake ole Kura, a kia whakatuwa, » ote parakimete kite Kura, ma nga Alaori e uiu nga parau rae era atu mea e mahia aiu e ia. I naianei, e lau ke ana le noboanga o te parakimete, kei te tangata Maori, a ko ia ano te rangatira o taua mahi, ko le tangata e utu ana i a ia mo tana mahi palu rino, a e uiu ana ia i le whenua ilu ai lona whare laliu rino. I te wahi o te whakatokanga fcai, ko nga langaia o Rihikibi o Rangiaobia e liliro lonu ana kite parakimete .bei whakamanawatanga,—bei banga i p ratou parau wuatiwbali, e rukerukea nei e ratou. Marie ia, i pono ai te wiiaksio kai, le rui kai. Te mahi tui Ha, Ko nga mea katoa e tika ai le tui hu, i au ano i Otawhao, i te Kerehimete; ka timata lonu i reira te mahi. He tangata abua rangatira ia, e watea ana i te waipiro. Kua noho noa ake ia ki tenei wabi. E rua e toru marama i nobo ai ia ki au; mabi ai ia kite tabu kai, be kuki; a nui atu te ki whakapai mona i puia i te tokomaba. Te mahi ta Pukapuka, Kua oli te wbafcaara te wbare mo te perehi ta pukapuka, kiano taua perebi i lae ake, kei te aVa ano e hoea aiu ana. Ko J. Von Dadelszen te rangatira ote perehi; be tangata >hai mobio. ia, na te Pibopa o Niu Tireni i wbakamahi taua taitama. Kua oli te whakarite he tikanga kia akona nga tamariki Maori kite mabi * bumeke, ki te mabi ta pukapuka,-be kababoki : no te biabia o ralou e haere ake ana kite matakitaki ite Kura: Tera pea e tokomdhai mai te tamariki kite Kura, kia whakaakona ki aua mahi e rua. ; E liialiia ana au kia whai pirori waru

rakau mo te Kura, me telahi whare hokohoko, ki ie mea e tika tenei whakaaro aku, ioa kdke baere nga mahi ote Kura. Ko tenei, kabore aku kupu bei wbakahira mo nga mahi ako ke aiu. Ko nga tamariki o te Kura e tonoa ana ki uga mahi ewbakaritea ana mo ralpu; ko te mea m, e tirbiirohia ana nga mabi e manakobia ana-V tenei e tenei tamaiii. Ite mea e mahi ana, kua kiia, kia rorongo nga tama-* riki ki oga whakahaunga o te Pakeba e whdkaritea ana bei kai tobutohu i te mahi. Ko nga wbakahehekanga o TRahi o telahi, kua meinga kia kawea ake ki au. £ki mai ana nga Pakeba katoa, e mabi tika ana nga tamariki; a, kahore noa a,ke nei nga kupu whakabe e raiigona ana.