TE WHARE WHAKAWA TUTURU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 13, 20 August 1862, Page 7

TE WHARE WHAKAWA TUTURU.

I te tau 1858, hoatu ana e te rangatira e Manukau Rewharewha, no Kaipara, he pu ki a Te Waiti, kia hanga; a, na te mea Kahore i taea te tango mai taua pu i a Te Waiti, whakaturia aria te whakawa i le Taile ite3l o nga ra o Hurai, kite aroaro oT® Pekamu, te Kai-wbakawa Tuturu, o Ta Onipane Kipi, Kai.-whakawa. Ko te wbakawakanga o tenei mea, i waibo bei miharo mo Manukau ratou ko nga boa, a, baere atu ana ratou i runga i te whakaaro manaaki mo nga ma hi tika, me nga maul kakama i roto i o tatou whare whakawa. I nga lakiwa kua mahue ake nei, be tint nga wbakaoranga ngakau o nga boa Maori, i runga i o ralou kawenga mai i nga heki nga wbakawa; a, e mea ana matou, me peuei ano le whakarile i nga be a takoto ake nei, kaqa e wbai kia wbakaotia e ratou ake 1 runga i nga ritenga Maori, inara, e bono ana ano te aru o eiabi ki runga ki ta ratou i pai ake ai. Ka wbakatakotoria e matou kite aroaro a nga kai korero nga knpu katoa o taua wbakawakanga, i tangobia. mai i te Ripeka o te Tonga: -

Ko Te ; Wini te Roia o Manukau, ko Te Merimana te Roia b '' Te Waili. Ko Te Moanaroa te Kai-whakaraaori. I whakaae af e Waili kite lakotoranga 0 tepu i a ia. Ko Manukau te tuatahi i oali, i korero, ka mea: E mahara ana au kite tukunga o te pu ki a Te Waiti. No te takiwa i utua nei a Paparoa, eTe Rokena, i ngatau e wha kua pahika ake nei. I pakaru te raparapa i taku boa, hoatu ana e abau ki a Te Waili kia ha nga. Ko taku utu atu mo tenei pu i mua I Otamatea malou. I boatu eau te pu ki a Te Waiti, a, mupinga rawa iho, ka haereahau kite kai hanga pu, motubia ana be rakau eau, hei raparapa. I reira ano aTe Waiti. Kotahi tekau ma rua marama kua pabure i taua wa tae noa kite wabi i hoatu ra e au te pu ki a Te Waili. Me he mea i oti i reira, kua riro mai i abau. Kua wareware au kite ingoa ote kai hanga pu, ko te mea, e matau ana au kr te whare. Ka tini aku tononga ki a Te Waili kia bomai taku pu, kihai ia i bomai. I mea aTe Waiti, kia matua ulu abau i te pu; a; ka mea alu ahau, *kia kiieaui te pu, e oli pai, ka utua e ahau. 9 Kihai au i kite i taku pu, i muri mai o te rironga alu, moroki noa nei. 1 te puarelanga o te ture boko pu, i tono ano au kia bomai. I mea aTe Waili kia 51. mo le hanganga; i mea au, be utu nui ake lera. Ka lolui patai a Te Meriinana ki a Manukau i konei, ka mea a Manukau : Kahore au i ki atu ki a Te Waiti ka mua ia eau. He boa aroha ia noku, me au be boa aroha noria, I whakaae au kia utua te banganga, kahore a Te Waili i mea mai ki le ulu mona, mo te kai hari. Kihai au i whakaae kia mua te 21. mo te kawcnga mai ki Akarana, mo le whakabokinga atu. Makari ake nei te ulu mo Te Wuiii mo le hari nga mai, mo te baringu am. Mei oli taua pu, luaku ano e whakahoki. Kihai a Te Waili i mea kia whakahokia mai te pu ki au ina riro alu nga utu, engari no le mulunga o nga tau e wha ka puta tena kupu ana. Mei whakahokia e ia te pu ki Kaipara, kua utua ia e abau. No naia tata nei i whakaae ai a Te Waili kia hoki mai ki au te pu, no le wa i kapi ai le pu. 1 korerorero maua ko Te Hareu mo le tukunga mai o taku pu, i reira ano a Te Waili. Na Te NVjuiii le lohenga i iiaere ai maua ki a Te llareii. Na tuua korero a malou, ka waiho te pu ki nga ringa o te Kawanatanga. Kahore aTe Waili i mea i reira, i mua atu iQnei, kia bomai.le pu. £ mahara ana au ki lelawenga ake o Te Waili i nga hamene ki Kaipara, i le marama o Aperira kua pabure ake nei. Kihai ia i mea

i reira, kia homai nga kohalu o taku,pu, kia mahue.atu le raparapa. Kibal ia i karariga mai ki au, kei a ia ano le pn e takotoana. Kihai au i mea atu i reira kia homai te pa, na te mea, kua puru le pu it« lure. Roa noaatu, kua ki atu au ki a Te Wait},kia homai te raparapa o taku pu, maku ano e utu. Na te mea, kihai i boake ki au te £U, kihai hoki au i hoake ki aia jng& ntu.'•- ' * ? Na Te Wirii ene*r tohu patal: fcinai i ' whakatuiurutia mai nga utu e Te Waiti. Mei oti laku pu, ka utua aiu e au 81;" : Ko te mutunga tenei o te kbrerb'o>te r taha ki a Manukau. Ka oali a Te Waiti i konei, ka mea to; T whajtaae a Manukau kia homai maku mo levari nga mai o te pu, mo te wh'akahokinga atu, baunga nga utu mo te hanganga 0 te pu. I hoatu e au tepu. ki a Eweti. Kihai i tika taku boatu i te pu ra kia Manukau, i le ture.Ewhakaaro ana au, note taeuga ake ki au, ka kawea louuiia e au fcfa ha nga e Eweti. Hira ake i nga tau e rua e takoto ana i a Eweli. He lini aku tohouga aiu ki a Eweti, a, niea atu ana au, me tango, ahakoa kihai i oti te banga. Nut atu taku tolie kia tukua tnai te pu e ia. 'I puta te kupu a Eweti kia kaua au e luku i te pu ra kite tangata Maori. I korero maua ko Manukau kite luku nga aiu otepu ki a ia; i whakarongo a Te Hareti i reira ki ta aiana korero. Nga moni i utua ai a Ewetf e 1 au Zl. \Qs. Kahoi'fl a Manukau I mea kia homai e ia le ulu mo aku moni i pau i te liaribjga ' mai ki Akarana. 1 kawe raai ano au ile pu. i mua aiu o tenei. He tiipaira te purhJ .f r wtiati le raparapa i te wahi o te puTtitanga. Ko tela hi o nga pu i whati ano i laua wahi. Kihai au ima tau kite mea i pakaru a! raiia ' rurua. Kahore au e mabara ki elahi atu pu i kawea mai e au. Whakaae lonu alt kta riro aiu le pu ra, i nga takiwa katoa, met alea i le lure. '*"." Na Te Wini enei tohu patai ki a Te Waiti; ka mea: Kahoieano au i kinoa ki a Manukau, "Teciei le pii, homni nga.moni." ;Te mea f.mau, lie ture no te Kawanatanga. 1 riro mai i au i a Eweti, i te tau 1860, a kawea ana ki Kaipara. . Hira ake i nga lau e wim, i le riro ngai mai i a Manukau. 'Ekore au e maiau ki le tika o te ki piipuni a Eweti. I. lu mana le ture. Ekore aueET,i hira ake i le po koiahi ka tae- i au le pu ki a Eweti. E rua pea tekau tononga a Manukau kia hoaiu eau le pu. E maiau ana au kite meatanga a Manukau; he pu tana i an, no ' roto i te be (a Te Wailr raua ko Te Uriobau) ■ e korerotia nei. Ekore au e raatau ki taku kupu i reira. Kihai au i; whakakahore i-te pu i au. I kawea aiu eautepu ki Kaipara,

kei au ano le wbakaaro mo tera pu. Kei telahi boa e takoto ana te pu. I lukua ean te pu ki nga ringa oietahi o oku pononga i Kaipara, he tangata Maori ia. I waibo aiu e au kia liaklna e ia kei riro i te lahae. Tohu paiai ano; ka met: Ko le Maori e tiaki nei i le pu he pononga noko. £ laea e au te pu ra i nga momeneii katoa. Ka -oaii a Hon Eweti, ka mea: E mahara ana auki te homaitanga pu aTe Waili kia hanga te raparapa. Kahore au i ki kia Te Waili kia kaua tana pu e lukua aiu ki te tangata. Ko te ulu o laua pu kite likanga o nga tangata bokohoko pu, e 2/. E 31, iOs. i homai eTe Waili mo te hanganga. I wnakahokia e au te pu ki aTe Waitii Pepuere, 1860. ' Na Te Wini enei tohu paiai: He kupu noa taku ki aTe Waili. Ekore au e maiau i tu te hire pupuri mo nga pu o nga Maori, kahore ranei. Na te Kai-wbakawa: Ko nga ulu e karangaiia e au mo te pu e rile ana ki tenei e tauioheiobea nei, e 101. He utu kaia noa aiu te 57Z. Kabore i piki ake taku karanga ulu mo nga pu i hbkona eau kite taneaia Maori 4tfl. . Ka mea a Te Hareli: I haere rani a Te Waili raua ko Manukau ki au, he korero mo tenei pu. 1 korerorero matou, he reo Maori tetahi wahi, be reo Pakeha tetahi o laua korero. I lono a Te Waili kia hoalu e au he wbakaaelanga kia riro atu te pu ki le Maori. Mea aiu ana, kabore akit niana. I mea a Te Waili, ki le ulua le hanganga me era atu mea, ka boalu e ia le pu. Na Te Wini te tohu paiai: E rua, e toru ra wiki kua pahure ake nei. Heoi ano nga korero ole taha ki aTe Waiti. Purilia ana te kupu whakaoli ole Kai-wbakawa, bei le Paraire ka puta. No te karangatanga o tana he inanabi, ka mea te Kai-wbakawa: Ko te wbakaaro tenei o te pane o te wbakawa, kei a Manukau lepapa, me puta ki a ia 15/. Kauaia, e puia he waraii, taea noatia nga marama e toru, kia nka ai le mahinga a Te Waili kite Kawanaunga, kia wbakaaetia te rironga atu ote pu. Kite mea, kabore e boki le pu i nga marama e toru, me puia te waraii mo nga moni kua oli iho nei te karanga.