TE HAERENGA O TE POKIHA KI AHURIRI.
Kua oti te ta, i mua mai nei, nga korero mo te haerenga o Te Pokiha ki Taupo. I te ata, i muri mai o te hui ki Tapuwaiharuru, ka haere atu raua ko Te Paraone. I UNKNOWN raua i le awa o Waikaio i le pakaruianga mai i le roio. E hoUotm ;ma le awa i konei, e kaba ana te ia, e lino tere aua uga wai; a, me lie mea kaliore he puriianga mo nga, ringa, icra e kanhakina wlrakarerelia nga waka e le ia, a, lawliili una alu. Olira, kua wiiukaiuarukia be lauia c uga.Maori, whiti aim ki icialii lata o he wea boce : ki
ra, ko te rua onga tatrra i ra rototia i te paraka, ako te pita, eia here kite waka. No teoei tikanga, ekore e tere atu i teia, ekore e boea kite hoe. . I taua po, ka tae a Te Pokiha rao ko Te Paraoneki te nebenehe tauarai o Tarawera, Me ara atu ki Aburiri. I nioe raua iie kainga i runga ite puke. Kanore he Maori o reira; ko te mea ia, be kai ano ia ratqu, aka whatiwha'.ia heraburabubeimoenga. Ko te kai, i tabuna kite abi i wbakautfa e ratou. I marahga moata ratou, kabore ano te ra i ara noa; baere tonu atu. Nui atu te kino o te rigahei-e i tail atu o tenei waihi. "He pikitanga, be hekeianga; ahua parituana; a, neke atu, ka tiinata te buarahi, i mania e nga Maori, e ahga ana whaka-Ahuriri. He tika kia wbakaotfo tenei huarahii ko reira, ka hjgawari te baere o te tangata. I nga wabi kabore i mabia te buarahi, whano mate nga boiho. Nawai ra, a, ka puta ki Tarawera. Kei konei a Nikora e noho ana, be tangata Maori ia, kua kake ake oua tikanga. He whare pai tona, he whare papa; be timere, be karabi nga matapihi, be papa te kaiipapa, he tatau ano, me nga mea katoa, rite tonu ki ta te Pakeba. He Pakena ano i konei, e whakaara taiepa ana, he pou, me nga kabo, tawhio noa i te whare tenei laiepa hei pamu. I baere mai i Aburiri taua Pakena, ko Nikora te kai utu i a ia. Kabore taua rangaiira, a Nikora, i rokobauga kite kamga; ko tona boa wahine ia, i tango man te paraoa, pokepbkea ana bei taro kai ma te pahi. I maka hoki te lifcera kite abi, banga ana he ti, a pai atu hoki te parakuibi ma Te Pokiba rao ko tehoa. 1 wharikiiia hoki e taua wahine, be pared, be maripL he paoka, kite aroarp oTe Pokiba ma. kawfaetai ana tepahi ra, kite boa o Nikora. a, baere ana i runga ite ora. mete Bgakau whnkapai ki nga Maori katoa, mo te mahi atawhai ki a raua i tenei baere. Ebara ite meatono nga kai; i tukua noatia i nga kainga i nobo ai te matwwhiri ra, a taiStamta tonu nga wahine kite taka kai. I tai atuoTarawerae lu ana te puke tike tike e paritu ana, kotabi maero te ika. Kabore hearaiuauga ki tenei wabi. Kei tai atu ko-je avya ollobaka; heia kaba % "i££ is on noa ana te arawbata mo tenei awa. be kore tangata bei mahi. Na piko, me njfa ariwbala tau ana te ruwb£ *S hdih £ te *** »# kai eke Si Maori kite mabi buarahi ki nga ™S J^g^Jgi-ka »ekite whareftdseba-ta
te aouga ake ole ra ka ma te awa o Bate** taetoauatu ki Nepiere, itetoraagiiangao (era. 1 taut wa, eiraiaaa nga Maori o era wabi ki Matahri, 0 macro te unuo i Nepiere. fleobanga me Te Moananui, he raagatira no Ngaiikabnnguno, i mate ite tau i bouangi net. Ko nga Maori i reira H)00, htra ake renei. No nga wabi kaloa pea o AburJri, bo Porangabaii, no Eperaima, no Ruataoiwba, no Tarawera, no Patea, no Te Wairoa; ko eiahi no Waikato, tokoouou met; no era «lu wahi eloW. Tetabi take t hui ai, ko te abunga mo Te Moananni; tetadti ikja kite i a Ta Hori Kerei, te Kawana © Niu Ttreui, i porokina e ratou kia baere ake 4ri Aburiri i taua wa, a, i wbakaae ia kia baere ki reira. Te raea i kore ai e tae atu.le Kawana, na le lino Rangatira o nga manuwao i karere mai i Poi Hakeue, kia rere alu nga mamrwao kaloa, kia kotabiiahi te waiho; a, ko taua mea kolahi, i pakaru te kobue. No te meatanga kia rere am a Ta Jiori Kerei, Kawana, kabore kan be poke. Ka mabara ia, venei ake ka laeia. Ruaekeia i muri ibo ki te-kaipuke kfe, kua u ake. Ko nga Maori ia i bai kite ohunga mo Te Moananui, kua bokiboki kaloa pea ki o raiou kainga. Na, no te taenga o Te Pokiba ki Nepiere, ka kareretia ki nga tangata o Matami, kia rongo kabore aTa Hori Kerei i tae mai. I mea a Te Pokiba, ko ia e baere ki a ratou ki le korerorero mo nga tikanga Lou mo te Kawanaianga o nga Maori. No te Paraire te tukunga alu o te karere; a, wbakoritea ana e nga Maori, ko te; Mane te ra Jtorero ki a Te Pokiba ki Malaiwi. Ite poo te wiki ka pnta ite awhanul, i aba mai i le tonga, bepararo nuiboki; a ? i le *ta o te Mane ka rmglhia le kai a leva, ebara i hauga. Otiia, baere ana a Te Pokiba—'nga boa baere ko Kapeae Kata, le Huperitena o Nepiere, koTe Kupa Hori, Kai-whakawa Tuturu o Waipukarcm, ko Te Paraone boki—i ma te kaia ratou. I baere ata alu a Te Moka, a Te Hemerei, iiei wbakamaori rttna. I te taenga atu o Te Pokiba ratou ko nga boa ki Mataiwi, e bui ana te iwi ra i roto i nga wbare, i nga taneti, na te mea, he nui te ua, a be wa nioana kau te wbenua i te wai epuptike ana. Te turia ki waho te bui, i te nui ote ua, o te matangi. Wbakaritea ana kia wbakakitekite nga rangatira kt a Te Pokiba i roto ile wbare oTe Moauanui. I reira hoki a Te Wireniu flamiora, te MibinareoTeAßte. Na Reteta, o Pa Wbakairo i timata te Hfcaikorer* NaaaikaraagaaTe Pokin*,
te kaiwhakakapi. i te turanga ote Kawana. I mea ia, kua rqngo ia i nga tikanga ole kawana, c pai ana hoki.' 1 te nohoanga q Kawana ..Paraonei konei, pouri tohu te jiikanga 9 fa . {tawanalanga. I kite nga Maori ile tujtpnga jiio ole taulohetobe mo to whamia j hokoVe: Te.Teira ki Tar..uaki; a, i inajju kei meiera. I uiea ralou, ki le niutu te AvbawlVuj o Kawana Paraone ki faranaki;, ki Ahiinri, ki le whakangaro i a faiou,—tue whakatupu ano he lake e ia., Na konei i uru ai ralou ki le likanga Kingi, i iinuiinu ai nga whakaaro: ki le hunga hapai pakanga ki Taranaki. Ko ienei, kua laemai.a Kawana' Kerei, a, he pat ona whakaaro. Marauia kaloa nga likanga ote Kawana Kerei; a, kite puia nga rnabi e kiia e ia, ka pai kaloa. 1 mea ia, ko ahea ra tukua ake ai le Tumuaki-whaka-haere. Korero ana a Te Pokiba i konei. Mea alu ana ia ki le whakaiuenenga ki nga take i nobo alu ai le Kawana; oiira, na te mea i mohio ia ki nga tikanga mo te Kawanaiauga 0 nga Maori, raana ano e korero am I korerotia e ia nga mea kua kilea ra e nga kai korero ole fcarereMaori—\ nga kupu o le Kawana ki Kororareka, ki Te Waimate, ki Hokianga, ki Kohaqga. A, ko le Tumu-aki-wbakahaere, ma le Kawana e luku alu ina kite i teiahi langaia pai. Ano ko Henaia i konei, kua pai kaloa te menenga ki ia Te Ppkiha korero, oiira lera alu ano elahi uiea, me korero kia oli. Ko Waiiara, ko le lake 6 le kino kaloa, me korero lera. Etu rauei nga whakawakanga o Kawana mo lera? I mea a Te Pokiba be nui ano le Malira o te Kawana kia lirohia laua be e le wbakawa. Ile baerenga ona of e Pokiba ki Waikaip kia kite i nga Rangaiira i wiiakaae te Kawana kia kiia am kia ralou ki nga Maori, le tikanga e oli ai laua mea. I.meatia«,ia kia lokoono nga Kai-wbakawa heLUrotiro mo tera he. Kia koiahi le Pakeha me nga Maori lokorua ma le Kawanatanga tera; kia koiabi le Pakeba, kia lokorua nga tangaia Maori, ma nga Maori era e wbiriwhii'i, ara ma nga Maori ma ralou le tikanga, le maria b lera wheriua o Waiiara. I penei ai te whakaaro o te Kawana, be mea kia whakaoiia paitla, tikalia, ia nga Pfekeha laha, ia nga Maori laha hoki. Na, mea ai nga Rangaiira o Waikaib, me aia whakaaro ienei e ratou. me korero ki a Wiremu Tauiehana, i Hauraki boki ia i laua takiwa. Muringa ka v tae. te pukapuka a Tauiehaoa ki a f e Pokiha, ineai aua. etibie ia a Tawebana e wUakaae ki ia*»a likanga^kis
tirotirobia te he.o: Waiiara. "KoteiMsi," e ai ko Te Pokiba kia ala kite nga Maori katoa i lekai puru i le whakawakanga mo tenei jmea—i te ara ki le rangimarie. Ko Wiremu Taniehana, ko nga tangata o Waikato hei pupuru, ehara i te Kawana. i nga Pakeha. Mebemea, i whakaae a Taniehana, penei pea, kua oti marama; otira, kihai ia i whakaae, pera ia, nana ano i ki kia whakaannua te whawhai, kia puta ai te whakawakanga mo Waiiara. I naiahfei, kua mea nga r Pakeha katoa, kihai and a Wiremu Tamebana i biabia kia turia te whakawakanga mo I Waitara, inahoki, kahore nei ia e pai ki ta te Kawana buarabi kua klia am nei." Ka rongo a Renala me era atu Maori i tenei kupu a Te Pokiha, nui atu to ratou miharo, no te mea i pahure nga marama e rua, baranga kite torn, iia Te Pokiba meatanga atu ki a Waikato; a, kihai i whakaaturia e Wiremu Tamebana ki nga ivvi ke ata. Ka korerorero puku ki a ratou ano, a Renala, a Karaitiana, me era aM, a roa noa lho te korerorero kia raiou ano, ka ki ake a Karaitiana ki a Te Pokiha " Rati, me wbakamutu tena i kona, kia toliituhi pukapuka matou ki a Tamebana kia matau ai kite likanga i pena ai ia. Ma matou ia e whakawa mo lena mabinga ona." I konei, kua aim ke ta ratou korero ki nga mea ke atu. Te mutunga o te korero, ka takoto te kai kite lepu ma nga Pakeha. Ka kai, a roaroa iho, boki ana nga Pakeha ki Nepiere. Ko te mutunga tenei o tera huibui. Muriuga iao o te haerenga atu o Te Pokiba i Ahuriri, ka rangona, he pukapuka i mhituhia, e Karaitiana, e Renala, me era am rangatira whai mana o reira, ki a Wiremu Taniehana, he tohu patai kite take i kore ai ia e rongo ki le kupu o te Kawana mo te whukawakanga o Waitara. E whakaaro ana nga Maori o Ahuriri, kua whakakuaretia ratou e Wiremu Tamebana, kua wbakakuareiia hoki a ratou hoa aroba—nga Pakeha, i whakahoa ra ki a raiou e le whakaekenga«ki te wbawhai-a-kupu ki a Kawana Paraone. Tenei ake pea ka rangona ta Wiremu Tamehana ki nga tangata o Ahuriri, i to ratou wbakaaro hoki, mo tana whakatuturi kia wfiakawakia a" Waiiara, be tika ranei, he pebea ranei. ..«- ■ Ko te luiuuaki-wbakabaere mo Ahuriri i wbakaaeiia e te Kawana ko Kanara Rahara. He : tangata tika ia; he boa boki no nga Maori. Kua noho noa ake ia i Aburiri i nga tau kua pahika ake nei; ehara ia i teiaubou ki Cera whenua. Waihoki, he langaia ianoiroto Lle Runanga o nga Pakeha. Kb Te Kupa, Hon", kua oti te wJjakatu nei Kaiwbakawa Tuiurui mo Waipukarau fad boa
m© Kaaar* Rahara. Tena ate and etafct Katatbakawa mo ia wbenua, E wbaftataria. hoki ete Kawana he Kai-wbaKawa Maori, he kataiaki, be karerfe, ma nga Maori ft whiriwhiri, ma le Kawana e whakaae. Ko reira puta ai te tikanga o te Kawana ki oga waul kaioa o Ahnriri.
Permanent link to this item
Hononga pūmau ki tēnei tūemi
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/MMTKM18620701.2.7
Bibliographic details
Ngā taipitopito pukapuka
Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 11, 1 July 1862, Page 3
Word count
Tapeke kupu
2,010TE HAERENGA O TE POKIHA KI AHURIRI. Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 11, 1 July 1862, Page 3
Using this item
Te whakamahi i tēnei tūemi
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.