TE WHAKAWAKANGA O PEPENE, MO TE KOHURUTANGA I A PARE.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 8, 15 April 1862, Page 4

TE WHAKAWAKANGA O PEPENE, MO TE KOHURUTANGA I A PARE.

E tino matau ana matou, tera e ata pai nga boa Maori ina korero i te whakawakanga o Pepene, mo tona kohurutanga i a Pare, he wahine i moea e ia. He aba ra i whakaatoria ai— e kitea ana ano te langaia,—te rerenga ketanga 6 nga rilenga Maori wbakaobomaßri, i ngatikaafa narirl o nga Whare Wbafcava mi o » Tow, e naaaakitiaaei ele ttti o laginngi, « nga iwi ke ata boki o te ao. Ko nga Maori e titiro ana ki nga korero ka tukna atu nei ki a ratou, e mobio kite liakanga o te Tore ite taba kite Koini, ite tana boki kite herebere e whakaturia ana kite pa tauarai o te whakawakanga. Kua rongo raatou, kua mea nga whanaonga o te wabine i kohurutia, me patu a Pepenei ronga ite rilenga Maori; otiia,l bttrihuri a Waikato e nobo mai nei i Wbakato, a, ko te tukunga ibo, be wbiu toim atu i a Pepene kia raahia ia e nga Kai-wba-kabaere tore. Ko tt wbakauriaga o iifa L vbakaffo o Waikato ki nga tore tnturn'o Nid Tireni, noi ato te wbalapai mooa. Waiboki be whakamanawanuitanga tena nona, kibai ra i kitea i ran atu o nga be penei, i nga wa o moaato. Kia penei rate tobunga b nga tikanga o nga tangaia me ta Waikato i ruflga i te be o te herebere, o Pepene; kia tino pepebi i nga rilenga whakamataku o nga Maori, kei |okiri ake i roio i te ngakaa nga ban nanaktorawa.

I Na, kia mohio te tini," koiabi te tangata kef le turanga ole Kuini, mana aoake nga jtikanga whakaora mo le herebere e lukoa ana ki le male e te lure; a, kua paf lite Kawana kia tohungia le tinana o Pepene, kia whakapoloa boki tona nohoanga kite wbare berehere ki nga tan e torn. r • He tokomaba nga tangata Maori e kana ana kite bapai i tera tikanjga kuare—"W ioto me utu ano kite totoy"—e pnta a ratou knpu wbakabe note mabi loboote KaI wana; ko nga langata wbakaaro lika la,--ko ratou e bapai ana i te tikanga e nui ake onaite rapanga utu,—e tau tonu ki runga kite Kawana o ralou kupu. wbakapai, nib tona maririlanga. _, Ka tika pea kia meatia atn i konei, ko le langala wbanoke nei, ko Pepefte, no nga hapu o Ngatikinohako, o Ngatirarua; to ratou kainga tuturu ko Waikawau, kei llokau ki le laha moana. I mabi ia ki le keri koura i Aorere, a, riro ana mai i a ia, S4OO. Muri ibo, ka haere nui ia ki Akarana; otiia, kua roa ekawe ana nga tikanga" kino i roto i a ia, na reira, kihai taro, Ka pau era uioai; a, nama noa ia ite raoni hei, oiu mo le kaipuke kawe i a raua ko te wahine i patua ra e ia, ki Wbakatn. E toru nga tau i ngaro atnai a Pepene i lona kainga iuturu, hiahianba tona papa, a Poharama Tobikore, kia rapu haere i a ia. Tae noa ki Poneke, kihai i kite; a tujaki rawa ake: raua, te raatua mete tamaiti,e kiiaana.kna man nga tohu o te hara nui kite tinana o Pepene -te mekameka ote taurekareka, ; Ko te tupapaku he wbanaunga no le rangatira Maori, no i Anatipa Kawhia, no NgatinJamapoto; te kainga; i noho ai, ko Waipa, i roto ano i lona iwf, i i nga wa o mua alu. I kjia atu ki a Pepene e I oga wbanaunga kia aiawbai ki taua wahioe, r a, wbakaaeana ja; oijia, ko te be o taua t whakaaetanga ona, kua kitea i roto i afca > mabi i meatia eia. I Ko nga korero ote wbakawakaoga mo Pepene kua oti te la ki nga nupepa, i rungfc, I i te wbakapakebaianga, koia 4 i wbakamaoritanga anake e luku atu i tefcili i wahi; na, te apiti nei. ::i W& I ■ • •.-,<,.■; : ; 4J3SS

le whare. He papa nga palu ote whare, be toetoe te tuaniii. I te.putanga ai ole herehere i le whare, kihai i hohoro te haere,; ianga am i laku turanga tana haere. Ko tona ahua i re'rra i penei ano me tona alma la Ja e tu nei, engari, ko te kakaku i reha he hate puru kau. Rihai te berebere i omo, Kiliai au i maiau ki le wabi i haere atu ai ia. Wo konei, ka haere aii whaka-te-whare, a, no taku taenga ki ie matapibi, kahore lie-; arai, ka titiro atu au, ka kite au e lakoio a Pare i raro i le. kaußapa o te wbare, e rua; puiu (e mainao ole takotoranga, i laua matapibi ra. Ko te raoenga ia ote berebere raua ko Pare. I kapi ite toto te kaupapa 0 le whare, a, rere ana te whakamalaku i au. Kua mate ke a .Pare, e takoto liraba ana; ko te ringa i raro ole pane. I haere au kite rapu i a Rewi ralou ko nga boa, kahore au i kite i a raiou. I kite an i a Wirenw Kurooma me eiabi o nga boa. I koreroiia e au ki a ratou aku mea i kile ai - au; a haere katoa ana matou kite whare. Rihai au i mohio, ko Uakopabana ranei i. roto | a raalou, kabore ranei. Na Kuroornaj na Rewi, na elahi atu, i huri te tupapaku, a,' kite koloa maion i te ahua; koiahi le motu i nga mala, i runga oke ote mangai. Ko le roa, i letahi taringa wbano laeatu ki tetabi > 6 nga taringa. Koiahi ano le moiu ?. kiiea ■ e abac, poliaha lonu, ko le liriwatanga, koiabi pea inihi. Ko te ahua ote tinana o Pare, engia ano i runga i te moenga e moe ana. I kile au ile teki e lakoto ana, ite tana ole lupapaku. E takoto pa para hi ana laua toki, luiaia lonu ki le.laha ole lupapaku;' e haumaku aha ano le loio i runga i le toki. Kibai au i kile ite berebere nei i muringaiho,engari note aonga ake o te ra, ka kite au i a ia i te wai o te awa. 1 lau nga kuri, a ia tiliroalu a Wikitoria, : aka mea, M E haere. mai nei a Pepene." I haere mai ia ki le whare. I tomo a Pepene ki roto kite whare, aka mea atu a Rewi ki a ia, ki le berebere, " He aba koe i patu ai ito wabine ?" And ko Pepene, " 1 patua e au kei paingia ia e tetabi atu tangaia " I mea ano boki a Pepene, *• I inu ano au i te rongoa whakamate, heoi, kiliai au i male." No konei, ka wbakaaria e Pepene be pukapuka, kua roawbe le ahua o nga tubitubi, Jianuitia ana eiahi o nga korero o roto e • noka. E mabara ana au ki nga kupu o laua pnkapuka i mea nei, "E toku hoa e Pare, kia piri taua ki a laua ano; kei mutu o laua aroha." Kabore he ingoa i wbakabuaiia e.matau ai matou kite la nga la nana i i tuhiiuhi laua pukapuka. Kibai i wbakiua j mai e Pepene le wabi i langohia mai ai laua

au i te tapabanga wbaka-le-korokoro, kin a aii i matau ki tona .nui. Kotahi ano le tapabanga i aua male katoa. Ki taku mohio, e ipro kuata tolo i kitea e au i te papa o ie whare, he one matua le kaupapa ote whare, maro tonu. Ekore pea e kilea te ngangaianga i runga i ie papa oneone o laua whare. I kite au i tetahi. watiine Maori e tirotiro ana i le toki lilaha. Kapi ana ie toki i te toto, eke noa ki ie kakau jetoru pea inihi. Ko te nui ote toki i penei me tenei e whakaaria nei; a, e wbakaaro ana au ko te taimaha o taua toki, e rima pauna. Karangatia ana a Riiia i konei, ka rota ia •—E mohio ana au kite kakahu, ki ie tau hoki e whakaaria nei. Na te Pakeba i takai ki le toki. Ko ie toki i kite ra au e lakolo ana ile taha o Pare, i penei ano mete toki nei. I wbakatarea te toki eie Pakeba kite patu o te whare. Ra whakatakolo a Riiia i a ia i konei ki raro ki le kaupapa o te whare whakawa kia mohioiia ai ie lakotoranga o Pare, mete tolo i kilea e ia i roto i le whare. Ko Te Hakopahana i korero ano i konei, ka mea:—l liiiro au ki ie kakahii.o te tupapaku, kaborebe toto i kilea e au, engari i te wabi ki le uma anake. Karangatia ana a Riiia i konei, ka mea ia:—l taku lirohanga kite linana o Pare, i rere mai le toto o te niolu ki runga ki lona liakele. Ka ki ake a Te Arama, E biabia ana au kia pataia be toto ranei i kilea kite nuinga ote kakabu, kite remu ranei. Ka ki ake le Kai-wbakawa Nui, ( * Kabore koee mohio ki lena? E wliai ana rakoe ki tepulangaoelabi korerohei wbakainarania? He mea niiharo rawa tenei kia koree lino mohio te kai-hapai bara i te laba kite Kuini, ki nga korero kaioa, na te mea, be bara kohuru. Tena, paiaia aiu e koe." Ka lu ano a Rilia r ka mea, Kabore be tolo ote remu, ole laba ki raro ote kakabu o Pare. Ka tu ano a To Hakopahana; i wbakaatu ia i le ahua o te whare. Ka patapataia ano e le laba wbakahoa ki te herehere, ka mea:—l kite au i te berehere nei raua ko Pare i te ra i mua atu o ie koburu. Ko te herehere nei e hoko ana j te whitiki mo Pare i reira. \ Ka lu ko Hori Wiremu, ka oii te oali, ltA. mea:—He Rataabau, e noboaoa ki Wbakaiu. Kua rongo ake au ki nga korero wbakabaere kite motu ote wahioe, o Pare. E wbakaaro ana au i mate a Pare i te lap*banga kua oti nei te wbakaatu mai. Ki laku mobtolabga be jpaqgano te toki.ra, be mf t#s

r atu o nga peke paraoa i te wbare. E rima i akupekeparaoa ite wbare. 1 wbiua mai te .loki le loki bei pain i au, kihai i u; i Ikupapa ihb abau i tua i te paraoa, a tau ana le toki kite laba ote matapibi. Kibai i Iwhai mineti ka karanga mai ia, " Kahore au e pai ki a koe. E mea ana koe i paingia koe e ahau j roto i nga wiki e loru ka - pahemo ake nei ?" Ka mea am ahau, "Ko jwai oti tau tangata i pai ai koe?" Ka raea I mai ia, " Hei aba mau?" Kibai pea i wbai ! mineti ka oti katoa enei korero a maua. No I konei ka tango ia ki taku bate. Kahore kan aku riri ki a ia. I noho pai noa ibo maua, bra ko taku wbakaaro auo tena. Ite tango* hanga ai o taku hate, e tare ana, ka wbawba tetabi o nga ringa ki tona pakete, a, ka mea, "Kp taka tenei i pai ai ahau.' No te panga o nga ringa e rua kite bate ka marere te pukapuka. I oma atu au, a tangohia ake e au. Ka rere a Pare i konei kite toki, aka mea, " Kaiabi and ad ka kino ki a koe." I wbiua mai e ia le toki, patata tonu ki taku mabunga. I mea'atu au, "He aba koe i patu af iau kite toki?" Ka mea mai ia, '* He aba and koe i mea ai ki au ? He aha koe le haere ai kite tiklni ?" Ko te manjao o taku turanga i a ia kotahi pea tekau ma tabi piitu. 1. tango ake au ite loki e takolo i te taha o nga paraoa, ka wbiua atu e au, ka mea atu, '* Tenei, fangohia atu ano te toki." Ilu tonu a Pare tue taku hate i te ringa. I taku whiuiiga atu i te toki kia Pjre, pa tonu ki nga mala. Ebarai te mea i wbiua e.au hei patu mona, i wbiua noatia atu e au. No taku kitenga kua pa ki a Pare te toki, ka nialiara au me baere.au ki le tabora. I haere ahau kotahi macro te mamao, nobo tonu iho au i reira. I te aonga ake o te rai te tekau ma rua o nga baora, ka tae mai ano au kite kainga; a, e rima aku ra ki Kawatiri, ka kawea mai au ki Whakatu. I raeinga atu kite berehere, e pai ana ranei iakia ui atu ki le Rata, me he mea i whiua e ia le toki e pera ranei te abua ole raotu i te lupapaku ra? Ka mea ake te berehere ra, *• Kahore." Pataia ana e te Kai-wliakawa Nui i konei: E Rata Wiremu, kua rongo ake koe i te kupu o te herebere i mea ra i karawhiua noatia e ia te : toki. Ka. rere Ice ranei to wbakaaro i naianei i to wbakaaro puta tua- ! Mea ake ana a Rata Wiremu, Kahore. Ka buihui i konei e te Kai-wbakawa nga korero katoa, a ka baere atu be wabi ke te' tekau ma rua wbakaaro af. E rua nga baora >i njfarp atu ai te tekau ma rua, ka uoki mai J&VMaw|ferika. KJLmfea, be tika ki to;

whakaaro kite mate.. Kite mea, kahore a : te Kawana e pai kia whakaorangia tou linana, ekore e whfau ka mate koe. Tera koe e korerqtia, e whakaakona ki nga ritenga o te walrua, e nga minita o te wbakapono, kia lika ai te hikoi oau wae, kite ara e tika atu ana kite ora o tera ao, na te mea, he ruarua ou rangi, e tatari ai kite mate, kite ora. Kia mea atu abau ki a koe, me ata whakarongo koe ki o ratou whakaakprariga, ko nga mea nui hoki enn, kia haere tika mai' ai te mate mou, ara kia mate koei runga i te wtiakapono, kia noho tika ai rauei koe i teao kite tohungia tou tinana, Na, heoi ano he tikanga moku ko taku karanga atn ki a koe mo te hanga wbakamalaku i wbakaniea e te Tore mo tou tinana, koia tenei, me kawe atu koe. kite wliare herehere ite wahi i noho ai koe i reira, me wbakairi koe mate noa to linana. A ma te Alua kaha rawa e whakaora tou wairua. No konei, ka tangobia atu te herehere. I korero te Kai-whakawa Nui kite tekau ma rua i konei. He tohu patai nona kite take i mea ai te tekau ma rua kia tohungia te linana ole herehere ? Ki ake ana tetabi o te tekau ma rua,—l whakatuturia te herehere, he puhaebae te take. Ki iho ana le Kai-whakawa Nui kite tekau ma rua:—£ nga rahgalira, heoti ano taku i konei, ko te luku i a koutou kia haere. E tukua atu ana koutou e au i runga i te whakaaro pai. He mahi whakamamae ngakau a koutou mahi ka oli nei. A takoto ake nei, ko taku e hiahia ana, kia hoki iho le raamae o nga mahi mo boulou i tenei kua ata whakaotia nei. Na, me ki atu ahau ki a koutou, nui atu taku wbakapai mo le marama 6 ta koutou mahi wbakabaere ki runga ki tenet wbakawa; a, mo to koutou aia tiliro ki nga hua katoa i runga i tenei whakawakanga. • Ka pakarukaru i konei te runanga o te Whare Wbakawa.