ROTORUA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 15, 15 October 1861, Page 7

ROTORUA.

Te Motutapu-a-tini-rau, Pepuere 11, 1861. He korero tenei no te haerenga o Te Waiatua ratou ko ana hoa haere, ko Te Awekotuku, ko Ropata Korokai, ko Temuera Amohau, ko Petera Te Pukuaiua, ko Uluha, ko Te Wiremu Te Kohika. Ko te biabia o taua rangatira nei, i mea kia kia tae rawa am ia kite Rotoiti, kia korero atu ia i ana whakaaro ki a Ngatipikiao, ta te mea kn te abua ponri tonu taua iwi kite ritenga ote biahia o nga rangaliratanga, apiii atu hoki ki tetahi taha o te Arawa; e minamina noa nei kia whai kahui Pakeba ki runga o Maketii, kia kore ai be atawbaitanga atu raa te Arawa kite kainga kua tu te pare Whakairo, te pukiore Whakairo, ara, ki Akarana. Na, e penei ana te whakaaro o nga rangalira, me tetahi taha o te Arawa, kia tukua a Makeiu kite Pakeba: he pupuri to tetahi taha o te Arawa, a waiho ana te pupuri me te tuku o Makeiu kite Pakeha, bei mea whaka-tongata ke i roto i taua ingoa kotalii, ia te Arawa. Na, tirohia ana e Te Waialua raua ko te komiti nui o Kotorua, te ora mete mate i roto i aua mea nei, ite pupuri mete tuku. A, ko te mate mo matou i kitea e taua komiti nui o Rotorua, tae noa kite Waialua, kei te tuku ano o' Maketu kite Pakeha: no konei ka puia te biahia o te Waiatua kite kupu ate Kawana iki mai ai ki a ia, E boa e te Waiatua, haere ra : e tae ki tou whenua kia aia tu ou whakaaro, kei paangia tou iwi ete mate. A, ki ana a te Waiatua kia kore he Pakeha ki Maketu, kia marie ai te ngakau o tetahi hapu o te Arawa e ngaua nei kite riri. Whakapumauiia ibo e te komiti nui o Rotorua, o Tarawera, te kupu a taua rangatira nei a te Waialua, kia kore he Pakeha ki runga o Maketu—ko te tangata, me tohu kia ora. Na, koia tenei, ka eke atu ate Waialua ratou ko ana hoa rangatira i runga i to ratou waka i a Waikatohu, be waka whakaiei. Te 12 o Pepuare ka marewa am ratou i te Molutapu-a-iinirau, ka hoe whaka-te-Kotoiti. Wahi iti o taua motu i maluie ake i to ratou

waka, k3 talaki i te pukapuka o Ngaiipikiao. I mea te kupu o taua pukapuka, "E hoa, e le Waiatua, mehemea ko Maketu te take o to haere raai ki a matou, noho atu !" Kihai i whakaae a le Waiatua ratou ko ana hoa: hoe tonu, u lonu atu ki Mourca, he pa tualahi tena no Ngaiipikiao. Tau kau ki le whatitoka o te wbare. Kti runga ko Te Awekotuku: Karangatia, e taku whanau! Tenei te haere nei, le hoe nei i o latou moana, no te whaka-tangata ke hoki i a tatou i te takiwa o te tuku o Maketu kite Pakeha :me tau kupu hoki, ete whanau, e ki na koe, puritia te whenua. Ka rautu a te Awekotuku. Kei runga ko Te Pukuatua Te Whatapoto, no Ngatipikiao: Kahoro aku kupu, e hoa ma; kotahi ano taku kupu, he pupuri ite whenua. Mau te tuku kite Pakeha, maku te pupuri. Kei runga ko Te Waiatua : E hoa, ko te take tena o ta matou e haere nei, he tirohanga iho naku, na te komili hoki o Rotorua, 0 Tarawera, kite ahua o aua kupu e rua, kite luku 0 Maketu kite Pakeha, kite pupuri, ahe mate kei roto: a, na reira ka mea taku whakaaro, me mutu he Pakeha ki runga 0 Makelu, ko te tangata kia ora. Na, hari ana 0 ratou ngakau: ki ana mai ki a te Waiatua, Ka pai, e hoa, ka ora talon e ai ki ta to whakaaro kua pupuri tahi tatou ki ta tatou Maketu, kaore matou e whakakino ki to haere mai, ta te mea kua tu a riterite 0 tatou whakaaro. Ka mea atu a te Waiatua raua ko Temuera Amohau, Kite hiahia koutou, e boa ma, ele Wata, e te Ratapu, e Hapeia, kia tukua a Makelu ki ta koutou i pai ai, ki a wai ranei, ki a wai ranei, kaore na hoki e riro; tona maunga tena 0 Makelu i roto i to ringa, a te Arawa. Kia mau a Maketu, me ona wahi kaioa. Ka mutu te korero i Mourea, ka eke ano i runga i to ratou waka; te 14 0 nga ra ka hoe ite Rotoiti, ka u ki Pukeko. Hcoi te kupu i kiia mai e Ngaiipikiao i reira, "E hoa e te Waiatua, e hoki koutou i konei: kaore he tangata o raro ake nei: ko nga tangata 0 tena wahi ka tohea na e koutou, 1 kei Wiwi kei Wawa,' a kei nga wahi e maniao alu ana i te Hotoiti." Kihai i rongo a te Waialua ma ki tera arainga mai a Ngaiipikiao. Ka eke ano ki runga i to ratou waka, ka hoe ano i taua moana, ka u kite Konmhumuhu. Ke tangata ano to taua pa, e rua tekau; tae noa ki a le Maput e Kanewa raua ko Matene te Iwaiwa, ka moe ; ka ao te ra i te 15 0 nga ra, ka timataria te korero. Kei runga ko le Awekotuku: tenei matou,

e hoa, le haere i runga i te kupu kauwbau, " Haere ana a Hoani te kai iriiri i aua ra, kauwhau ana i le koraha o Iluria; mea ana, Ripeneta koulou, kua tala mai hoki te rangaliratanga ole rangi ;*' lae noa kite mulunga. Kei runga ko le Waialua: E hoa ma, e te Mapu, e Matene ! Kei ahua rapurapu o koulou whakaaro ki a malou ka tae mai nei ki a koutou. E hoa ma, ka hua ra ahau i mea ai kia whai Pakeha ki Makeiu, e rite katoa lo pai to le Arawa: pai ana telahi taha, kino ana koe, e Ngalipikiao; na konei, e le Mapu, ka mea taku whakaaro, kali pea, me waiho le likanga o Makeiu kite whakaaro a telahi taha ole Arawa, kei hoki roa ake le korou ora ki le ao, kua mate te tangata. Na, e hoa ma, kaua he Pakeha ki Makeiu, kia waiho marie ai lo whakaaro, e Pikiao. E ai ta taku whakaaro, i mea ai, tae noa hoki ki la te komiti nui b Rotorua, o Tarawera, kia tau ai he ora roa, he ora hari, he ora rangimarielanga, kia tau he oronga mo latou i te takiwa nei. Tuturu rawa tenei whakaaro i au, e hoa ma. Kei runga ko te Mapu, rangalira o Ngalipikiao: Haere mai e hoa ma, ka lika hoki; e hoa e le Waialua, nau ano lo hohoro kite luku i lo whenua, nan ano to kite iho he male, nau ano to mohioianga kia ora ; na, e hoa, ka pai, kua meatia c koe kia kore he Pakeha ki Makeiu. Ano ra, e hoa, mete ra e whili iho nei, le whakaaro o Pikiao. Na, ko lenei, e hoa e le Waialua, lena ra korua ko lo whakaaro pai! Maunu le potae o taua rangalira nei, ole Mapu, ka whakahonore ki a raua whaka-rangalira. Mete whaka-luluru ano i a raua hei kai wawao mo a te Arawa he e takoto mai nei i mua t to aroaro. He whakaae kau ake ta nga hoa 0 telahi o telahi; ae, e nga rangalira nei, lena, kia kaha, kia rile ai a korua whakaaro ki le ingoa ole whetu ote rangi, ki a Alutahi, kei kakea e te Mangoroa, kia tupu ai hoki he ora roa, he ora hari, he ora rangimarietanga. Kei runga ko Matene: Na koutou ano, e hoa ma, i whakaiuluru mai le whakakore Pakeha ki runga o Makeiu. He whakapai kau am laku. Tena ra korua ko to whakaaro pai, ete Waialua. Ko ahau e mea ana, kia whakakawenaialia te tikanga mo a lalou korero. Ka mea atu a Petera te Pukualua raua ko Tcmuera Amohau, Ae ra, e hoa, kei le pena tona tikanga. Ko le mulunga tenei ole korerotanga ile Koniuhumuhu. I te 46 o nga ra o taua marama ano ta | hoki ki Rotorua, ka noho a le Waiatua i te 1 Motuiapu-iMinirau, me lona whakaaro apo

kia tae rawa hoki ia ki Ngaiipikiao e noho mai ra i Maketa, i Wailaha hoki. I te 22 o nga ra o taua marama ano ka huibui a Ngaiipikiao ki ie kainga o te Puehu, le kaumalua o Ngaiipikiao: lau tini rawa le nohoanga. Kei runga a le Puehu, he patai tana: ka mea mai, Korero, ele Waiatua, kite likanga o to haere mai ki a matou. Kei runga a te Waiaiua : Ae, e te Puehu, ka hua ra, i lumanako ai le ngakau ki tciahi ropu Pakeha ma tatou, e kotahi ana te whakaaro o tenei iwi a te Arawa. Tae rawa mai nei ahau ki runga o te whenua, ki le iwi hoki, aue ! e rua o kupu, e te Arawa, ko te luku o Makeiu ki le Pakeha, ko le pupuri. Ka tikanga tika ranei, ka likanga he ranei enei kupu e rua; kaore he whakaaro e tupu tika i runga ote tautohetohe: he mate kei roto. Koia taku tikanga i tae mai nei ki a koutou, kia rongo hoki koulou i te whakakorenga Pakeha ki runga o Maketu. lat whakaarohia ai e ahau, e te komiti hoki o Rotorua o Tarawera, kia ata lit ai o tatou whakaaro i tenei lakiwa, e hoa ma. Kei runga ko te Puehu: Kaore o he; ka nui te lika o to whakaaro i to taenga mai ki konei, me to whakaaro ano tae atu koe ki nga wahi o Rotorua; me to whakaaro ano i Makeiu, kia rongo rawa nga wahi o te Arawa. Heoi ano le take i pouri ai a Pikiao, ko te kii a tetahi ou o Tutanekai, e mea ana he namu he otaoia kilo whakaaro. Ahakoa i kiia e koe mo lelahi tangata tena' naku i mea moku tonu tena kupu. Na ko lenei, e hoa e te Waiatua. kua rongo'nei ahau i le kupu a lo komiii i Roiorua, e mea ana, kia whiua taua e koe kite whakawakanga. Kaore au e pai; engari, e hoa ma, ki taku, me tomoiomo ano tatou ki roto i o laiou tupuna, ki a Rangitihi Upoko Whakahirahira, ki a Hei, ki a Tia. Kei te o Kawa e whakatakoloria ai te rori, kei reira, ki taku, ka roherohe ai te whenua la le mea hoki, ia Rangitihi te papanui. Me penei ki au le whakavvakanga o lo tatou whenua o Makeiu : he whakaaro tuturu rawa tenei naku. E hoa ma, ka pai. 12 hoa e le Waiatua, ka oii te whakahaere o whakaaro ki nga wahi ote Arawa. Kihai i whakaaeiia e nga hoa ole Waiatua te kupu engari i awangawanga kau akc te whakaaro. E tuiuru tonu ana te whakaaro a te komiti nui o iloiorua, ma ie lure nui tonu, raua ko Pikiao, e whiu. Kei runga a Hakaraia : Haere mai, e how e te Waiaiua, whakahaerea ra o whakaaro iwhakaari ai e koe i runga o Tarawera, i tiliro ai nga tauiwi nei, a Ngailai, a le Urewera, a te Whakaiohea, a Tuwharetoa, a

Ngatiwairangi, a Ngaiterangi, a Ngatiawa, a me koe boki me le Arawa. Ko te pai tenei o te whakaaroaro, e te Waiatua, takoto ana a Maketu kite tabua; ko au tena tae noa ki a Pikiao, tup a tonu. He mea tohutohu mai ki au e le Karaipiture; na konei au i mea ai, puritia te whenua: e aroba ana abau ki o latou uri. Ko te mutuDga tenei o nga whakaaronga i whakahaerea ai ki nga wahi o te Arawa. E hoa e te Kawana, i muri i ena whakaaronga, ka anga ano te Arawa i a ia. Heoi ano, ka mutu. Na o hoa aroha, Na Pini Te Korekore Te Hiwinui, Tamali Te Kaharunga, Henare Te Pukuatua.