TARANAKI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 11, 15 August 1861, Page 9

TARANAKI.

E hoa ma, e nga tangata maori o Niu Tirene! katoa, katoa, katoa nga iwi! Tahuri mai o koutou taringa. Whakarongo mai ki taku korero. E hara ite koo rero riri, he korero aroha ia, lie korer, malua, be korero whakaora. Ka pai te orai ka kino te mate, ka kino le whawhai, ke kino tc maumau tangala. Kaliore be tak, e tika ai ta koutou whawnai kite Pakehaengari me whakaaro, me korero, me whakariie, Koia abau ka mea ai. maku e korero, maku e tubi'tubi, ma koutou e whakarongo kia ata matau koutou ki nga tikanga o te Pakelia. [ te timalanga ka tukua mai a Kawana Hopihona e te Kuini, e nga rangatira o Ingarangi, kihai ia i lukua mai bei tango i o koutou oneone, kabore ia i pai ki tena; engari i lukua mai hei liaki, kci tangobia nuitia e te lino o nga Pakeha o nga iwi kc e feacre noa mai aria. Na, rokohanga mai ana e te Kawana tiiatabi, he maha nga \\henua kua rrro kite Pakelia, he mea tukn na te Maori, be mea boko. E bara i a Kawana i mea kia hokona, ebara i a Kuiui i mea kia bpkona ; na lets®

I Pakeha ano tana hoko, na tena Pakeha ano | tano hoko, me tc tangata Maori ano nana i j luku. Engari la te Kawana ta te Kuini he whakawa. Na, lahuri ana a Kawana ka ! wbakawakia nga whenua kua hokona liei, a ka whakanui ake i nga ulu mo etahi. Titiro hoki ki Taranaki! Rokohanga mal ana e le Pakeha, e pakangaiia ano tena whenua e Waikalo; kua rupeke nga tangata, kua riro etahi hei laurereka ki Waikalo, kua whaii etahi ki Kapiti i te wehi, toe iho nga moke e noho mataku ana. A kei te lohe ano a Waikato kia oti, kia riro ano i a ratou nga moke, kia tangohia ano eralou ta whenua. Na ka tae mai te Pakeha ki Poneke, ka hokona te whenua, ka hgkona a Taranaki; na Ttiarau i tuku; i tukua nuitia hoki te whenua katoa puta noa ki Mangaoraka, ki Waiongana, ki Waitara, ki le Taniwa, ki raro atu. Na, ka korero a Kawana ki Waikato kia kati te tohe ki Taranaki, ho atu ana ewa rail pauna ki a Potatau. Na, ka mulu ta Waikato tohe, na, ka nohoia a Taranaki e nga Pakeha, he mea hoki kua hokona e te Pakeha. Katabi ka luwbera le ara hei hokinga ma nga langata o Taranaki, kia hoki ki to ratou kainga. Hoki rawa am. kua noho te Pakeha, noho tahi ana ora lahi. Ko te Pakeha hoki hei tiaki mo te Maori. Mei kore te Pakeha, e kore rawa ehoki nga Maori ki Taranaki, i te wehi hoki ki Waikato.— Nawai a, ka wareware te Maori ki tenei; te mahara la, na te Pakeha ia i hoki ai ki tona oneone, na te Kawar.a hoki i noho atu ai a Waikato. Na, ka ngangare te Maori ki nga Pakeha; na, ka peia nga mea kua noho ki Waiiara, ki Waiongana, ki Mangaoraka, ki Puketapu. Na, ka kiia aua Pakeha e Kawana Pitiroi kia hoki kite taone, na ka pakarua o ratou whare, ka wawahia o ratou paamu, ka hoki kite taone, he mea hoki na te Maori i pei atu. Na te Maori tenei timatanga he! te mahara ralou na te Pakeha i hoki ora ai ratou, a me noho tahi,

ora lahi; penei, kua rangatira tahi, kua nui noa atu he rangatiratanga mo te Maori, nio te Pakeha. Na Peiatu le he, ana te Maori lena Peiatu. He he nui lena peinga, kahore ano i ea noa tena he. K0 TE HE TUATAIH. Tena, na le ulu kore koia tenei he? Kahore, i tohe an© le Kawana kia ulua e ia kia noho ai aua Pakeha, i nui ano le ulu i wliukaaturia e ia, ete Kawana; kaore, ka lohe tonu ano le Maori kia peia atu. Kote he tuatahi tena ko tena Peinga atu i nga Pakeha kua u o ratou pou ki o ralou paamu. KO TE 11E TUARUA. Na, ka tae mai a Kawana lCerei; na ka whakaae ia ki a Wiremu Kingi kia boki ki Waitara; na, ka whakaae a Polatau. Oliia, laua whakanelanga, kia noho ia ki le laha ki raro o Waitara; kaorc, ka haere mai, ka nohoia te taha ki runga. Na, ko letahi he tena, ko tona teka ki a Kawana. Rei te laha ki raro ano tona wahi, ka anga ka noho ki le taha ki runga; le mahara ia, he langala ke nona tena wahi, kaua ia e noho i runga ile papa he. Na, ko te he tuarua tend. ko tenei noho pokanoa. KO TE HE TUATORU. lleoi ra, ko noho ka hokohoko ano nga tangaia i elahi whenua o Taranaki; lukua ana tetahi wahi kite Pakeha, puriiia ana letahi wahi mo ratou ano ; noho lahi ana, rangatira tahi ana. Na, katahi ka tupu le tikanga pum whenua, ka hanga te whare ki Ngatiruatiui, ko Taiporohenui, ka runangalia nga iwi kia kolahi te whakaaro ki le puvu whenua : na, ka oati, ka la koto le tikanga ichakamate mo le langata tuku whenua. Na ko te he tuatoru tenei. E lika ana le fuku whenua, me ka tukua likatia e le langata nona; lena ko le iwi ke kia rere ki runga, pupuru kau ai, ka he. E haia ile moti whenua. e nui ana te whenua. E hara ile tango noa na te Pakeha, he mea ulu marie na te Kawana. He aha koia i oaiitia ai tenei likanga puru whenua ? He oati pehea koia lenei oati? He oaii he tenei oati, he oati whakamate langata. Na, ka uru a Wiremu Kingi ki tenei oaii, me Kalatore hoki, me era atu, lokomaha nga langata i uru k.i tenei he tuatoru. KO TE HE TUAYVHA. Na, ko to lukunga iho o icikm he, ko lematcnga o Kawiri ma Ko le tunica tenei.

Haere pai ana a Rawiri bite luku i tetahswhenua ki le Pakeha, ka puta mai te kupa a Kalatore, he kupu tono whawhai. Na, ka lii alu a Rawiri, e kore ia e whawhai, ekore ia e mau pu. Haere pai ana ia ki le para i nga rohe, kua noho le ope o Kalatore me o ratou pu. Te tiiiro ratou kahore he pu i a Rawiri ma, na, ka whakatakotoria a raiou ki le whenua, kaua e whawhai pu. Aue, kapupuhi! ka liioga! mate rawa nga lokowhitu ! Na, ko te he rawa tenei. Kahore ano i pa noa te ritiga o te Pakeha ki luua whenua, le haere a Katotore kite Pakeha, korero ui, whakakahore ai. Me lie mea no-, na tena wahi, e kore e hokona pokanoaiiu ete Pakeha. Te mahara ia e kore e rile te whenua kite tangata; he taonga tapu le langata ; ka mate te tangata e kore e taea le whakaora, tena ko te whenua e kore e -taeu te whakamale. Na katahi ka nui haere le raruraru, te wliawhai, te whakanme langata, kino noa iho lena kainga a Taranaki. Uru ana a VViremu Kingi ki lenei kino, me Ngatiruanui me laranaki katoa. Na, ka mate ano a Kaiaiore, he mea lahapa; katahi ka whakaaro eiahi, I limata lenei raruraru i a Kalatore, ko ia hoki hei muiunga, ka whiwhi hoki ia kite uiu mo tana paiunga i a Rawiri ma. Kaore, ka tohe lonu ano a Wiremu Kingi kite whawhai, a nui noa aiu te whawhai, te maumau tangata. No le matenga o Rawiri ma i lintaia ai, a, te matenga ote tokomaha ra ano. Siuia katoatia, lokohia ranei? lioia ahau ka mea ai, he he nui tena he, le maiengu o Rawiri ma. • j KO TE HE TL'ARIMA. | Te mahara a Wiremu Kingi kite lie o tenei hanga o te whawhai, kaua ia e anga e tohe ano ki le whawhai. 1 timatangia lenei mahi e Katuiore, me le ngaro tonu iho ia, me le tokomaha noa atu nga tangala; na, kali! me whakamutu. Kaore, ka tohe tonu ano a Wiremu Kingi ki lena mahi he, maumau tangala, ka anga ka whawhai kite Pakeha, ka whawhai ki a Kawana! He alia koia la te Kawana he? Kahore. Te taenga mai ote Kawana, na ka runanga nga tangala; tana kore oki a raiou he pai, mo le pai lonu lana korero; kua kile ratou i le kino i nga lau e rima, e ono, kua kite raiou i te kino o te whawhai o te pakanga, na, me whakarere tena mahi, me whakarere te pakanga whenua, le kohuru,

nga he katoa, me whakarite ki le lure. Na, ko te whenua, me malii te whenua, e nui ana te whenua e lakolo kau ana. Kite Mania te talii langaia ki le hoko i te tahi wah i o tana, he nui hoki no tona whenua a ekore e oti i a ia te ngaki, e pai ana kia hokona te tahi wahi ki le Pakeha. Na, kite hokona tetabi wahi kaiahi ka nui haere te pai o te wahi i toe ki a ia, kaiahi ka nui he laonga mona ki runga ki laua wahi i toe ki a ia. Oliia, i ki atu a Kawana, e kore ia e hoko pokanoa i te whenua kabore ano i mohiotia te langaia nona taua walii. I ki aiu hoki a Kawana, e tore hoki ia e tuku i le Langaia ke kia rere pokanoa ki to pupuru i le whenua e lukuna ana ele langaia nona. He kupu tika rawa enei kupu erua. Na ka lu a Te Teira ki runga, ka whakaaturia tona wahi, ka lukuna ki a Kawana raua ko Mukarini, ka kararga alu ki a raua, " Whakaae mai e le Kawana! Whakaae mai e te Makariui! E kore korua e whakaae mai?" Na, ka whakamaoritia tana korero e le Makarini ki a le Kawana, ka lahi a le Makarini ka karanga, "Kite mea nou tena wahi, kei le whakaae a le Kawana." Na, ka lalii aTe Teira ka tango i tona Pararai ka whakatakotoria ki le aroaro o tc Kawana, na ka mea nga langata, "kua riroa Waiiara." Na, kabore a Wiremu Kingi i rere kite lango i taua Parawai, kite ki atu ki a Kawana, "Noku tera Parawai, uoku teia wahi ka Lukuna nei e Te Teirakahore i peua, heoii ano lana, ka lu ki runga, ka ki aiu ki a Kawana, u e kore e tukua e ahau, kahore, kahore, kahore." Na, ka whakalika loua nuinga, ka haere puku noa atu ralou, mete ahua pouri, mete ahua lono riri. KO TE HE TUAONO. E ngari la Piripi; i whakaaturia e e leialii wahi, na karangaiia ana e Te Wafca, " Noku tera wahi, hei utii kaki,—kati tau, e Piripi:" a, muiu tonu iho tana. Tena, ko ta Te Teira, e laea hoki ete Kawana te aha ? E hara iaia i tono. NaTe Teira i luku, na Te Teira i whakutapu kite Parawai, na Wirenui Kingi i mangere, te lupeke aiu ki le tango ake. KO TE HE TUAWHITU. I pena ano i te hoatutanga o nga moni. Hui kaloa ana ratou ki ie laone, karangaiia ana e Te Teira nga robe, korerotia alu ana a Parete nga tikanga o

Kawana, kaki at« ki a ratou, l( Kite raea he pihi whenua ano no te tangaia i roto i nga rohe kua karangaiia, a e kore e pai laua langaia kia hokona, ka kapea laua wahi ki waho " Na ka lu a VViremu Kingi ki runga, ka korero, ko aua kupii ano, e kore ia e tuku, kali ore he tilu mo nga tnoni a Kawana, me waiho ki a Pareie, kana e hoatu ki a Te Teira ma. Ka palai aiu a Pareie, V, E hara koia ia Te Teira taua wahi?" Ka ki ake, "No Te Teira ano, no matou kaloa hoki; oliia, nana i tuku ki le moana, naku i rere ki runga, maku e to ki ma." Na, ka whakaiika katoa ano raion, ka lahuii, pera me to ratou tahutitanga i mua. Kahore i whakaaiuria marieiia lona walii kia kapea ki waho. Heoii ano ia Te Teira i tohe ai, ko tona ake wahi kia tukua, e ia ano, ki a Kawana. I pera tonu ta Wiremu Kingi, e kore e korero e kore e whakaaiuria lona wahi, he pupuru kau tana i lo To Teira. KO TE HE TUAWARU, KO TE PANANGA I NGA KAI rum. Kua korerotia e Pareie ki a Wiremu Kingi te ra e haere ai nga kai ruri. Na, he aha ia le haere ai whakaatu ai i tona pihi ki a ratou? Mei haere penei, mei ki aiu ki a ratou, " Haere mai, maku e whakaaiu laku pihi ki a koulou," na, ka whakaaiuria; na. ka ki aiu, •' Ki ahau ano tuku, ki a i'e Teira ano tana,"—penei, kua pai. Kahore i penei, i tango kiao i nga inea o nga kai ruri, i kukume kino i le liioi, i lautohetohe, i ngangare, i ahua riri, i ahua lono whawhai. Noho pai ana nga kai ruri, liiiro marie ana, hoki marie ana, kahore i -die, kahore i ngangare. Mei noho a VViremu Kingi ki le tiaki i te whenua i kiia nona, me le ahua tangata,— nei ra i ngoki noa a u; te hokinga mai, kei te hanga puku i te pa whawhai, i hanga polia i runga ano i le whenua i mahue. KO TE HE TUAIWA. Ka tae a Kawana ki Taranaki me nga boia, i te mea kua pana nga kai niri, ka tukua auo he karere ki a VViremu Kingi, kia haere mai ki a ia, kia korero. Haere ana nga karere me ta te Kawana pukvpuka-tohu-ora ki a Wirenm Kingi; na, ka roa ralou e rapu ana i a ia, ka kilea, ka lohe ralou kia haere ake ki le korero ; kq waiho la Kawana pukapuka-lohu-ora ki a ia, hei huarahi ake mona, ka hua, e haere ake ranei i muri i a ralou. Kahore, kihai i haere ake. Mei haere ake ki a Kawana kite korero, penei, kua oii, oil pai, kua kore te whawhai. Talari kau a Kawana e loru nga ra e loru nga po, na, katahi ka haere nga hoia ki Waiiaro. lihara

ite haere kite whawhai, he haere ia kite run i ie whenua o Te Teira. KO TE TAHI TEKAU 0 NGA HE. I whakarerea kautia ie whenua e kiia nei i Wirenni Kingi, nona. Me he mea nona, be aha ai to noho tonu ai, pupnru ai i tona wahi? Kahore, e hara i a ia, koia i whakarerea rawatia ai. Te taenga atu o nga hoia, kahore kau he langata ; kiia rupeke katoa, me o ratou kaaia, me o ratou kau, me nga hoiho, me nga taonga katoa. Me he mea nona tetahi wahi o tena whenua, me noho ano ia i runga ano i tona wahi, korero ai ki a Kawana, nona tena wahi. Penei, kua korero marie, kua rite marie, kua oli marie. Nei ra, kahore i haere ki a Kawaua kite korero kahore i noho kite korero, i whakamahuetia rawatia te whenua ki a Teira, ki a Kawana, ki nga hoia. i KO TE TAHI TEKAU MA TAHI 0 NGA HE, KO TE HANGA PA I RUNGA I TE WHENUA KUA MAUUE. Kua whakamahuetia taua whenua e Wiremu Kingi ma, kua tukuna e Te Teira ki a te Kawana, kua nohoia e nga hoia, kua ruritia e nga kai ruri, kua oti, oti rawa, oti pai, kahore kau he whawhai. Mei whakaaro tika a Wiremu Kingi i reira, ckore e lahuri, e hanga pa whawhai; engari ka kite ia, kua riro te whenua i whakarerea e ia, he mea tuku na Te Teira, na, me haere marie, me korero marie; ko te whawhai, kauaka, kauaka tena. Kaore, ka hanga rawa ano i te pa i runga ano i taua whenua; e hara ite mea hanga awatea, i hanga pukutia, i hanga polia; ao ake te ra, kua tu ! Na, kaiahi ka he. Tukuna rawatia tona pukapnka ete Kanara ki a ratou: kihai i tirohia, i whakahokia kinoiia, mete ahua tono whawhai ano. Na, kaiahi ka haere nga hoia ki ie wawahi i taua pa; na nga Maori i pupuhi nga Pakeha: mate rawa nga Pakeha lokorua. Koia ahau ka mea ai, na ratou temaiangohi, na ratou le matenga tuatahi, na ratou te i matenga tuarua; —na la ratou hanganga i le I pa luaiahi i runga i te whenua kua lukuna.

KO TE TAHI TEKAU M 4 RUA 0 NGA HE, KO TE HAERENGA MAI 0 NGA IWI O RUNG A. Na Wiremu Kingi ano tena. Kihai nga Pakehai haere kite whawhai ki a ratou, kihai i baere ki le tango i o ratou oneone. To ratou haeretanga mai, to nga Maori, kihai i baere ki le whenua o te pakanga, i poka ke kite taone, i raea rowa ko tetaonekia taupokina, me nga tane, me nga wahine, me nga tamariki! Aue, le mahi nanakia! Eki ana na Kawana i kawe mai nga hoia i nga whenua ke. E lika ana, otiia, eiiara nga hoia i aua whenua ke. Kahore ote hoia kainga, heoti ano to te hoia kainga ko le kainga o te he; ka tupu te he i tetahi kainga, ko reira nga hoia huihui ai, mahi ai i te be, kia kore. Kia nuitu ra ano le he, heoi ano, ka haere ano ki eta hi kainga ke. Kahore a Kawana i huihui mai i nga hoia hei whakangaro i nga Maori: heoti ano tana, ko nga he kia mutu. Kahore ote Pakeha hiahia kia male te Maori; kahore ole Kuini ; kahore ote Kawana ; kahore o nga Pakeha kaloa hiahia pena; mei pena kua huia mai nga mano tini o nga hoia o tawabi ki lena mahi: na, kei hea he tangata Maori he! rile? Mano tini te hoia ki le mate, mete bua mai ano i tawalii. Tena ko le Maori, ka ngaro etahi ki le male, ka hua mai ano koia i hea ? Heoli ano la nga hoia torutoru nei i haere mai ai, hei whakakahore ite he. Tena ko nga Maori i hui mai i nga wahi ke, he palu tangata, he huna i le Pakeha i hui mai ai; koia i pa'ua huhiiakoretia ai nga tamartki. KO TE TAHI TEKAU MA TORU 0 NGA HE. Koia tena, ko te tahi tekau ma torn tena o nga he, ko te patunga i nga tamariki, i nga Pakeha haere noa. Te mahara raiou, kahore ano letahi Maori i mate noa; lokorua nga Pakeha i male i Waiiara; ko ena tamariki me ena Pakeha e haere noa ana, e hara i le haere kite whawhai, he haere ia ki le wahie, ki nga hipi, ki nga kau. Kahore te Pakeha i patu pera, kahore le Pakeha 1 whawhai pera. ;E ki ana, he uru maranga I Huaaiu he uru maori, he hokinga whakamuri ki tona nanakiatanga maoritanga. E ki ana, ko le ritenga o ona maiua, me nga Pakeha e whawhai ana i runga ano i nga likanga whawhai o ona matua. Kahore, kua whakarerea ena likanga e te Pakeha; mehemea Jlo, nga likanga o o maiou mnlua onamaia, pena kua. mano tini nga hoia Juu

liui mai, kua tango nui i nga wbenua katoa, kua palua nuitia nga tangaia katoa. Me hoki koia te Pakeha ki ona riteoga onamala? Me hoki koia le Maori ki ona rilenga tawliito ? E kore rawa le Pakeha e hoki pera ; mete Maori hoki, kaua ia e hoki pera. Kaua ia eki he uru maranga; engari me i haere nga Pakeha hei whawhai, me o ratou rakau, penei, he uru maranga tena, lie pu he pu, he toro he toro, he patu he patu, he upoko laua he upoko laua, he uru maranga he uru maranga, he patu whakaara he patu whakaara, rite tahi. Tena ko tenei, he lamariki haere kau noa am; he Pakeha haere kau noa atu ki ona hipi, ki ona kau, ki ona paamu; ka palua huhua koretia; e hara tenei ile upoko tana, engari he kohuru: mete kupu oWi Tako, " Nui atu te he o tenei i nga he katoa ole ao katoa." Ka kiia tenei, he uru maranga! he ihu taua! ma, e lata ana tenei ki le «ru mho; ko te mahi penci, ko te kai tangaia—raua tahi raua. KO TE TAHI TEKAXJ MA WHA 0 NGA HE, KO WAIREKA. Ka rongo a Ivawana kua patua peneitia nga lamariki, me nga langala noho noa iho, ka tahi ka rapurapu ki nga Pakeha e noho ana i Omnia, (a Paraone, miniia, me eiahi atu,) ka tahi ka tonoa he hoia hei liki i a ratou, kei palua peraiia hoki ratou. le haerelanga atu o nga hoia, na ka kitea mai, ka whaia mai, na ka mea kia whawhai, kia karapotia; ka pa te karanga, " Whiua nga ken v'jcnua ki le moana." Na ka whawhai: hinga ana nga Pakeha tokorua, male rawa ; ko nga Maori ia, he tokomaha; horo ana to ratou pa, riro ana i nga hoia o ratou kara. KO TE TAni TEKAU MA RDIA 0 NGA HE, KO TE HAEREKGA MAI 0 WAIKATQ,. Oliia i uru po! anoa ratou ki tenei whawhai ; e hara i a Waikato nui. Te hokinga o Ngatiruanui, haere ana etahi o Ngatimaniapoto hei kawe. Whaia ana ralou e Parete ki Mimi hei araiaki i a ratou ki le Taone, kia hoki pai ai ratou ki to ralou kainga, na le ara i haere ai ratou. Kaore, ka kiia a Parele kia koimrutial i\a Waikato ia i whakaora, otiia i haere tonu ano ratou ki a Wiremu Kingi; pin iiia ana ratou e ia, he mea hoki kua luhituliia otia pukapuka ki Waikato. Tae kau a Hone Puniipi kite Taone, kai kan i nga kai ale

Pakeha, whiwhi kail i nga laonga.o te Pakeha, ki kau ana kite Pakeha, ka hoki ia ki lona kainga;—kaore, ic hokinga ki le pnni, noho fonu iho kite whawhai. Nn, ka iianga le pa ki Pukctakaucre, ka (awai ki nga hoia, ka lono whawhai. ka turia te waewae, ka whakatata ka haere kite tapahi raupo i runga i te whenua kua riro i ie Pakeha, ka pupuhi ki nga hoia. Ileoi ra kua It la to kino. Na Waikato! Na Wircniu Kingi i mea kia haere mai. Te mahara na Waikaio i kino ai lenei whenua i mua, na Waikaio i malemaie ai nga langala. Ko Waikaio hoki, kua tukuna kelia lenei whenua e Waikaio kj te Pakeha; kaore ! ka hoki mai ano ki le paiu Pakeha i runga ano i te whenua i lukua eiaki le Pakeha. E who, hoki nga ran pauna i hoatu e te Kawana tnaialii i mua ki a Waikato, ka hoki ano a Waikato ki runga ano kite tapu o sua rail pauna c wha. Kalahi le iwi porangi, ko tena iwi! Otiia, na Wiremu Ringi i poapoa, i linihanga. Te mahara ratou ki nga rau pauna, kaua e whai kite toto tangata; kua roa ratou o rahurahu ana i ana kourn, kua kite ralou i nga hua. i nga tolo., oaua koura; kali, kaua e whai kia apitia leiahi tolo kc aiu, kei apiti hoki o ratou toto, kei apitia ralou e ie Alua kite oneone kua lukua keiia e ralou. KO TE TEKAU MA ONO 0 NGA HE, KO NGA TANGATA KUA TU, KA PATCA. Ka whawhai i Puketakanerp, ka mum, na ka whaia nga Pakeha kua tu, a ka mau, ka whakaniaiea. Te taenga aiu a Te Kopefe raua ko Te Whaitere ki le lono i nga lupapapu kia likina, kihai i whakaae. Ka tonoa kia tanumia e raua, kihai i lukua. Ka tonoa kia kite rawa, kihai i whakaae. Heoi: ka haere nga Maori ki le tana, rokohanga alii kei te oia ano clahi: a, whakaniaiea lontuia iho! Ka, ka kino rawa lenei—he mahi nanakia lenei—ekore rawa te Pakeha e pena. Titiro ki a Wihona, ki a Te Poari, ki a Rcnaia : mau ora ana ralou (kua lu etahi) na, Ua alawhaitia e te Pakeha, ka rongoaiia, ka whakaorangia, kawhakakakahuria, ka lukua, ka whakahokia paitia ki o ralou kainga, Ka Pena lonu telikanga o te Pakeha mo nga langata kua tu. lie kino nanakia le palu tangala pena.

KO TE TEICAC MA WHITU 0 NGA HE, KO N6A IiONIUI KO NGA TAIUPA. Ehara tcna ito whawhai tangata: he whawhai kirehe Lena. Pena nie nga kararehe nanakia, wawau, c ngoki ana, e kuhu ana, e takoto ana, c whanga puku ana, na, ka man to tangaia haere noa (kahorc ona pn), a ka pau! E hara ite whawhai: eugari, fcia pena mete whakaiaukia te Maori, eki ana, "He ra ki runga, lie la nga la ki raro." Tokomaha nga Pakeha i patua peratia e to. Maori; tena ko le Pakeha, kahore ia i malu pera. "E noho ana ia i nga wahi piringa o nga kainga : e kohnrulia ana e ia le hunga hara kore i nga wahi ngaro. E whanga puku ana ia mete raiana i tana aana: e whanga ana kia hopukia ai le hunga raw.i kore; a, e mau ana i a ia te hunga rawa kore, ua kumea c ia i roto i tana kupenga." KO TE TEKAU MA WAHU O NGA UK, liO MAHOETAIII. He aha koia i kawea ai te whawhai ki reira? Koia tena, kia lata ai ki le laone! E whakaiata ana ki le taone, kia laupokina ai te laone me nga wahine me nga tamariki. Aue! te wairangio te Maori: te mahara ia, ko Waitara te putake o te whawhai: kanaka e kawea ketia, he wahi ke. I pena ki VVaireka, me le pena hoki te lukunga iho. Poka ke le Maori, ho wahi ke, mete ngaro lonu iho lona nuinga! He aha koia kei Mahoetahi i haerc ai ki reira? Me Wiremu Kingi hoki. i lu kau mai, i litiro kau mai, i tawhiti ke: kiliai i rere kite whakaora i ona manuwhiri, i Waikato! Ileinati te tangaia toa! KO TE TEKAU MA IWA 0 NGA nE, KO NGA PUKAj PUKA liORUIORI. Tuhituhi ana a Wiremu Kingi iona paka puka, ki runga, ki raro* ka korero tito i nga Pakeha i mate, i nga Maori hoki. Ki tana korero, he mano, he mano, be mano nga Pakeha i mate: ko nga Maori, i kore noa iho ! He aha koia te pai o te horihori pena? He uiea pea kia ki ai nga Maori i tawfoiti, ka ngaro te Pakeha ite Maori! Ac, Ae! Ka ngaro koia. Huaatu, ka ngaro enei mano, ka mui mai ano i tawahi, ka pupu ake ite puna. Engari, ko te korero kia pono: nana ka mate ko le Pakeha, nana ku male ko le Maori, ko te Icorero kiu pom. KO TE RUA TEKAU 0 NGA HE, KO TE TUUI. KI TE JIAU.NGA ROiNGO. Tae atu nga rangatira o Waikato ki a te Ivawana, ka lohe kia houhiu tc r.ongo : in,

whakaae ana a to-Havana. Na, ka lukti mai ia te Makarini: na, ka ririte nga korero, ka likina a le Kawana: na, ka lae mai nga Rangalira o raro, o Ngapuhi, o Waikaio, o hea, hei kai tiliro: na, ka whakaiakotoria nga ritenga e niau ai te rongo, ka tuhitubia ki le pukapuka, ka kawea ki a Wiremu Kingi ma kia whakaaetia, kia luliiiuhia hoki ta ratou wbakaaetanga. Ka hua, kua oii ke, kua rile, kua whakaae ke a Wi» renin Kingi: kaore, ka tukua mai ko lana tamahine ki a Kavvana! Ueinati te poauau 0 lena kamaiua. I haere mai koia a Kawana hei korero wahine, i tukua mai ai tana kotiro? Huaalu, i haere mai ate Kawana iiei korero "ki le langata —he rangalira he rangatira—he langata he langata—he kanohi, he kanohi, kia rile katoa ai nga mea kaloa, kia tika. Engari a Hapurona ma, ko ratou 1 baere mai ki a te Kawana korero ai, whakaae ai ki nga tikanga, luhituhi ai i tona ingoa; nu, ka mau te rongo i a ratou. Tena, ko Wiremu Kingi luhituhi uiai ana i tona pukapuka ki a Kawana kia baere ki Mangere kite ai i a ia, a tahuti ana ia ki YVaikalo! Heinati tena tangaial Ila, kahore ano koia a Kawana i haere mai i Akarana, me nga rangalira Pakeba, me nga rangalira Maori? Ka lae mai nei ki Waitara, ki Waitara, walii ole he* mo te aha kia haere ki Maugere ? mo te aha, kia haere ki Waikato? uio le aha, kia haere ki Kopikopiko? E < be nukarau lena, na tena langata, Waihoki, ko ia ka haere ki Waikaio, E aha kei Waikaio i haere ai ia ki reira? na Waikaio koia i ora ai ia imua? na Waikaio koia i hoki mai ai ki tona kainga ? na Waikaio koia ka hoki ai a Waitara ki a ia ? He —-katahi ka tiuo he rawa ! Ka hoki nci hoki ki lhipa. KO TE UUA TEKAC MA TAHI 0 NGA lit, 0 WIREMU KINGI, KOIA TENEI KO TE TURI KI OKA HOA AROHA. Oliia, ko le lie luatahi tenei, ko le be luarua, ko te he tuawaenga, ko le tuakatoa* ko le he tuamutunga. Koia lenei, ko le lino pakeke tenei o ona he katoa, ko le tun, ko ta lakahi i nga kupu o ona hoa aroba. He boa aroha nona a Kawana Karei, me le ho atu ano i nga kupu pai ki a ia; kahore ia i rongo. He boa aroba a Kawana Paraone mete korero pai ano ki a ia; kahore i roDgo. He hoa aroba nona a Parete, mete toiie tonu ano ki a ia kia pai, kia whakaatu ria paitia mai lona wahi, kia tukua paitia a Te Teira wahi, kia kaua e tautohe, kaua e wliabai ki lona teina, kia nobo pai ai i ru-

nga ite rangiaiarie. Turi tonu, pakeke loou, lakaht tonu i ona kupu. Ite mea kahore ano i liinata te whawhai, ka baere a [ Jtloani o Tataraimako ki Waitara, ka korero ki a Wiremu Kingi ma, kia tukua e Te Teira tona wahi, kia puruiia e ralou to rarou wahi, kia kowaewaea marieiia, kia kore ai te ngangare. Oiira, ka hamamaiia ia e ratou, ka riria, ka wbakakahoreiia. A muri ibo, ko taua Hoani ano, ka uru ia ki a ratou, a haere ano kite whawhai kite Pakeha! Koia kau te langata Maori:— 44 Ko tou pai uaeuae, te tuku mai ki au: Kia huaina atu, e aro tau am mai!" Me nga Min\ta hoki, ka nui te aroha o nga Mtnila ki a Wiremu Kingi. Ka kite ratou, ka lata te raruraru, ka baere ratou ka korero ki a ia, ka ako ki a ia, kia kaua ia e lobe kite whawbai. Tokowbiiu nga Minita i tubiiubi pukapuka aroba ki a ia kia kaua la e pakeke, kaua e lobe kite whawbai kite Pakeba: ko nga Miuita katoa ena o nga babi katoa o Ngatnolu. Me nga kupu pai, me nga kuj u pono, me nga kupu tapu o roto o taua pukapuka. Ha! ka turi ano. Ka tae mai u le Kawana ki Ngamolu, i te mea kabore ano i liniata te whawbai, na, ka tukua nga Karere ki a Wiremu Kingi, mete "pukapuka tohu oranga," me tetahi Minila: na, ka lobe ratou ki aia ki baere ki a Kawana kite ko* rero, kia oli pai ai, kia kore ai te whawbai. Rere! turi tonu ano! Muri iho, ka tae uiai a te Wirihona, Minila, me tana korero pai ano ki a Wiremu Kingi; oiira, ka turi ano, ko taua laringa turi ano! Ko tewhea koia o ona Minila i tuhituhi mai ki a ia kia taburi, kia wbai pakanga kite Pakeba? Kabore ra, bore rawa rawa. Hui katoa nga Minila kaloa, ekore rawa lelahi e uiea ki a ia kia laburi ia ki le whawhai kite Pakeha. Kei te niobio boki nga Minila hei malua te Pakeha mo le Maori—ma te Pakeba ka rangalira ai le Maori—ma te Pakeha ka man ai le whenua ole Maori ki aia ano, kei riro kino i nga iwi nanakia. Koia ratou ka lohe kinga Maori kia rongo ratou ki nga likangu e ora ai, e tupu ai te langata. Heoi ano ele whanau! me whakamutu i konei lenei tubiiubi: kua roa ke boki. Ma koutou e ala whakaaro nga kupu o roto, te tika, te pai. A, ka tohe tonu te langata ki le kino: ka kore e rongo ki ale Kuini, ki a Kawana, ki ona Kangatira, ki nga Minila, ki nga ht>a aroha kaloa o .\iu Tireni, nga

mea lawhilo, nga mea hou; ki le moa ka turi tonu kite kapu, ka pakeke loitu, ka whai lonu ile pakanga;—na, ka pewhea ra? Aua hoki, e lama nia: ekore e laea te whakaaro nga mauiae me nga male e lakoio ake nei:— '■'•He toa riri, he toa puheheheke: He toa mahi kai, he toa mau lonu" Koin lena, ko le whawhai pai rawa lena, ko le whawhai ki le whenua—he male kongenge lena: oti ko te whawhai ki le tangata, k) le reinga kau term. Engari te ti-kanga-rongo: kia rongo te laringa, kia rongo hoki te ngakau, kia noho tonu ai tatou i runga i te aroha, i runga i te rangimarire.