KORERO NGA KINGA KAI, HOKOHOKO, ME TE MAHI O NGA KAIPUKE.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 5, 15 March 1859, Page 5

KORERO NGA KINGA KAI, HOKOHOKO, ME TE MAHI O NGA KAIPUKE.

No te 1 tae noa kite 15 o nga ra o Maehe. Era e kite nga hoa Maori ina korerotia te mahi o nga kaipuke e takoto nei, kei te ahua he rawa te mahi hokohoko kai o te tahatika. Kua korero lonu matou i roto i nga marania kua paliure nei mo te korenga haeretanga o nga witi o nga aha e kawea ana mai i ie lahatika, a mo te maha hoki o nga kai pera e utaina mai ana i tawahi. 12 kilea ana ki tenei pukapuka, 890 nga puliera witi kua lae mai i le tabatika, tena ko nga witi i tae mai i Atareiria, 5000 puhera.

| Na, raehemea ka haere lonu to latou kimi, akuauei te kiica ai e loru(.oru haere ana n nr u | kai e utaina asu ana i konei, e nui haere ana iiiga kai o tawahi e kawea mai ana: ka hut j tahi enei mea erua, ka 12,000/. ka 14,000/. ranei, ka ngaro noa iho, ka hapa nei nga Maori ngaki kai i roto i nga marama lekau ranei, lekaivma nia ranei kua pahure nei. Me waiha tenei hei mea atu hurihuri, hei whakaaro marire ma ratou. E kore llaere aua te mahi ma nga kaipuke o te tahatika, kaore hoki etahi e tonio ina hoki mai i le kimi ulanga. Na, kite mea ka lukua nga | kaipuke kia in kaa me nga whenua kia takolo kau noa iho, heoiano, ka kore kau noa iho te mahi hokohoko o te Pakeha o te tangala Maori i wiiakahaerea pailia nei i rotoi te takiwa roa kua pahure nei, no le mea hoki, ka kore he kai, ka kore he moni hei utu: mo nga taonga Pakeha e kawea tomuia mai nei, a ka mate kau noa iho te mahi hokohoko.. E penei ana te korero o tetahi o nga Nupepa Pakeha o Akarana 1110 le maha o nga wili kua utaina mai nei i tawahi i te kune i te Eriona. E mea ana, "Ko te tukunga iho lenei ole likanga a nga Maori e pupuni nei i 0 ratou witi, ma konei pea ratoil kite ai, ekore e ahei i a ratou le whakatiki i nga kai huri paraoa, hei mea kia niahue ai te uiu lika kia whakanuia rawatia ake nga ulu. He mea wliakaketekele tenei, engari, hei mutunga pea lenei emulu raws ai lenei mahi lie. Ka kile nga tangala Maori i 0 ralou wili e kainga kauiia ana e to kiore, me nga kaipuke 0 jiga Pakeha o nga tangata Maori e lu kau ana, 1 to ralou mahi kuare hoki kite whakamuiu i te hokohoko, ka kite ratou ka miilu le haere ole taonga ki 0 ralou nei kainga, me le he me teraru noa iho ka lau ki lew henua katoa, ki a ralou tangata Maori ano hoki i rutiga i to ralou mahi; na, katahi pea ratou ka whai mahara, ka kawe mai pea i nga kai i puriiia nuitia nei, a ka tahuri ano hoki pea ki le vvhakatupu i le kai kia maha. E kaiaina ana e nga tangata 0 Poihakena te kupu nei; ko Niu Tireni hei rua kai mo nga koroni o Alareiria, a he lika hoki to ralou kaia u a ratou, he lika tonu mo te Porowhini 0 Akarana, no te mea hoki, kahore ano te mahi ngaki a nga Pakeha a nga tangata Maori i ala lika noa, kaore i nui noa. Heoi, he pai lenei kia whiwhi raua tahi ki ngapurapura hou kua tae mai nei i tawahi, kei whakama kei whakahuatia ano hoki e matou enei abua kupu, ara, mo te whakama e lau nei kite whenua i kiia he whenua ngaki kai, na, ko tenei, kahore ona kai mana ake, engari ka likina ki

te whenua ke he oranga mo ona tangaia, nana ka aha ranei te take i pera ai." He lika hoki kia rongo nga langala Maori i nga korero e korerotia ana ki nga whenua kua hoko nei i a talou kai i le taliiwa km pahure nei. E korero nui ana tetalii Niupepa o Poihakena o te 18 o nga ra o Pepuere, ki nga mea o Niy. Tirani, ki nga mabi me nga tikauga o enei ra, o nga ra hoki e haere ake nei; oiira kia kolahi nei kapu ana e luhia ki konei, koia lenei. "Ekiia lonulia ana ko Niu Tirani hei rua kai mo Aiareiria, e meatia ana ma te pai o tona rangi o lona oneone, mete tini o ona wahapu, ma enei ia , ka waiho ai hei pera hei, rua kai mo Atareiria; I oiira, te kilea te pono o teuei knpu, kahore i nui te utanga kai o Niu Tirani ki Aiareiria, a me'nemea auo hoki ekore ano enui haere, inahoki kua hoki haere i roto i nga taue rua kna paluire nei kaore i rile kite tan 1855. Heoi rawa ano nga uiu mo nga papapa, mo nga paraoa, mo nga paare, mo nga wiii, mo nga kaanga, mo nga ooti i utaina atu i roto i le lau 1857—52,5:25/.; tena ko nga kai i ulaina alu i Aiareiria ki le Tonga ki Wikitoria, lae ana nga uiu kite hawhe miriona, (500, COOL) i roto i le lau koiabi; ma konei kitea ai kaore i lika le kupu nei, ko Niu Tirani hei rua kai mo Atareiria." Mchemea kahore maiou i mohioerae ahei te whakanui rawa nga kai e ulaina atu i Niu Tirani, penei ekorentalou e mea kia la-hui-i te whakaaro o nga tangata Maori ki teuei mea. Heoi ra, ka rongo nei ratou e korerolia ana e nga kai hoko o tawahi te korengaliaeretanga o ta Niu Tirani ma hi kai; teiahi hoki, e lau ana te he noa iho ki a ratou, kite whenua katoa hoki i roto i tenei mangerelaiga. Ko nga unga mai enei; ko te Wireniu Popa, he kune, 38 tana, Kapene Pane, no Poihakena, he pelianga kohaiu; ko te Kahere, he kune, 212 lana, Kapene Kaningama, no Poihakena, he utanga laonga, 2 langaia eke; ko te Kataruta, he pereki, 11,9 tana, Kapene Taningi, no Poihakena, he utanga taonga, i tangata eke; ko te Perei, he perekiiina, 106 lana, Kapene Anehana, no Poihakena, he u:anga taonga, 5 tangata eke; ko le Hone ICoti, lie hipi, 655 tana, Kapene Harihana, no Ranana, he nlanga taonga, 160 tangata eke; i eke mai ano hoki te Pihopa o Poneke, a Te Aperahama, i runga i tenei hipi, ko te Aketikana o Wailamata ia imua tata ake nei ; ko te Eliona, he kune, 115 lane, Kapene Werehi, no Alareiia, tona utanga. 1542 peke witi, 1. tangata eke; ko le kaipuke lima, tq Waiii Huana, Ka- ) pene Keramu, *no runga, tana utanga, 248

j liipi, no Ahuriri, me etahi laonga, 53 tangala eke. | Ko nga hokinga atu enei; ko le Pekelia, !he kune, 45 tana, Kapene Paraea, ko Poti 'Kupa, tana uianga, 26,00 J whiii rakau kani, 6 tana wahie, 2 tana riwai, 10 hanaraweij aniana, 5 tana waro ; ko tejHawuru, lie liipi, 464 tana, Kapene Potaiti, ko Ranana, nga utanga, 85>866 pauna hum liipi, 2I0] ; tana kapia, 70 tana kohaLu kapa, Sjj! tana muka, 9 tana hinu, 202 liiakokau, meetahi laonga, 36 tangata eke; ko le Erielia, he kune, 56 tana, Kapene Keene, koAliuriri, tana utanga 825 pihi rakau. 4000 toeloe whare, me eiahi laonga, 8 tangala eke; ko le Kaiaruta, he pereki, il9 tana, Kapene Taningi, ko Poihakena, tana uianga, 2 tana hinu tohora, 5 lana kapia, 650 pauna huru liipi, 1 langata eke; ko te Perei, he perekiiina, Kapene Anihana, ko Poihakena, tana utanga, 500 pauna huru liipi, 108 hioko kau, Ah lana kapia, meetahi laonga,4 tangata eke; kote Kahere, he kune, 212 tana, Kapene Kaningama, no Poihakena, nga uianga, 40 lana riwai, 50 puliera aporo, 3818 pauna tihi, me etahi laonga, 19 tangatata eke. U mai ana i te tahatika, 58 nga kaipuke, huia nga tana 758, — 152 langata eke, nga utanga, 890 puhera wfli, 100 puhera ooii, 1091 puhera aporo, 107 puhera pititi, 12 pouaka hua kaari, 5 tana riwai, 9 tana peha rakau, 1 lana muka, 55 tana kapia, d hanaraweti aniana, 200 pauna paia, 17 hanaraweti poaka tote, 4 hoiho, 7 kau, 220 liipi, 1800 pauna huru hipi, 50 nga aka poti, 27 koare, 2 poli, 22,000 whiti rakau kani, 26,000 loetoe whare, 207 lana wahie, 2 hanaraweii poaka whakapaoa, 1 pata honi. Ko nga hokinga atu kite tahaiika, 57 kaipuke, huia nga lana 855, 88 langata eke, me nga laonga. Ko nga utu hokohoko enei, tat noa kite nei lakiwa:— Mea Paraoa, Paraoa, lualahi, 20Z. te tana. Paraoa, tuarua, 16/. lelana. Paraoa, no nga mira Maori 111. lae ana ki lel6J. Pihikete, e piki ana e heke ana ngautu. 225. 265, le rau pauna. Taro, le rohi 21b., 6d. Papapa, Is. sd. te puhera. Kai KE. Te ti, 9l. t 91. 10s. le pouaka. Huka, 5d., 7d. te pauna.. Kawhi, 10d. le pauna. Raihi, 24. 2d£. le pauna.