HE TURE WHAKARITE TIKANGA MO TE WHAKAHAERE WHAKAWA KI NGA TAKIWA MAORI.
[4 Akuhata, 1858.]
(He Roanga.) IV.—TIKANGA WHAKAHAERE WHAKAWA. XXIV. Ko nga mea kahore e ahei te whakawa e te Runanga Huuri, me whakaoti ki runga kite wbakaaro ole Kai-wbakawa Tuturn e nobo ana bei Tumuaki mo te Kooli, kia whakaaetia ia e te Kai-wbakawa Maori e nga Kai-wbakawa Maori rauei e nobo lahi ana me ia, e te tokomaba raaei o ratou, kabore e wbakaotia kelia boki. XXV. Ka meinga kia abei i te Kai-wba-kawa Tuluni e nobo ana bei Tumuaki, ratou ko nga Kai-whakawa Maori, ko elabi ranei o ratou, le nobo tabi te uru lioki ki ia te Runanga Huuri liurihuri whakaaro i nea Mea Whakawa, Hiwbiri ranei, Kirimina ranei, me he mea ka wbakaaeiia e taua Runanga Huuri. XXVI. Ko te tangaia ka tinihanga ka mea i runga i te whakaaro ka wbakapuaki ite korero teka kite aroaro o letahi Kooti pera, i runga i te oati, ka meinga kua bara Oati teka, a ka abei te ki iho kia berehcrea kia whakamahia, ina whakaponotia
[ tona liara, ko te takiwa mo le hereherenga I kaiia e neke akc i nga tau cwha. XXVII. Ko nga Warati Tango rawa e lukjia ana etetahi Kooti pera, ka ahei te malii ki roto ki nga Takiwa kua whakarilea nio nga likanga o tenei Tore, -ki tetabi wahi ranei o te Koroni kua muui le Tikanga Maori \ runga, a kabore ki teiabi wahi ke ake; a kabore tela hi Warati pera e mabia ki rolo kl tetabi atu takiwa i whakarilea mo nga iikanga o tenei Ture, ara, Takiwa ke atu i te Takiwa i tukua ai, ki lemea knborc a runga o taua' warati e luhiaki tona ingoa e teiabi Kai-wbakawa Maori e nobo ana kei roto i taiia takiwa i raeinga kia mabia taua Waraii ki reira. XXVIIF. Ko nga Warati hopu katoa me n S a Warati luku kite Wbareberebere, ko nga Ki whakapono hara katoa me nga Warati Tango rawa katoa, me tuhi e te Kaiwbakawa 1 uiuru ki tona ingoa, mete man ano le ingoa o teiabi, o etahi ranei Ka" whakawa Maori, be mea tuiiitnbi nana me te kore ranei e man te ingoa Kai-whakawa Maori; ko nga Hainene katoa ki nga Hu-nga-whakawa ki nga Kai-wbaki ranei, ki n«a tangata ranei e wbakapaea ana kite bara me pera te tubitubi o raua ingoa e nga Kaiwliofcawa Maori tokorua tokobia ranei. XXIX. Kite mea te tangata i runca ite whakaaro, ka likai kite Kai-wbakawa Tutttru e nobo ana liei Tumuaki, ki tetabi Kaiwbakawa Maori ranei, Tangata ranei o te Runanga Hnuri, Apiba ranei o tetabi Kooti pera, i le mea e nobo ana e tu ana ranei I le Kooti, i te mea ranei e liaere atu ana e boki mai ana ranei ite Kooti, kite mea ranei tetabi tangata i runga i te whakaaro ka baukokoti i nga meaianga o te Kooti, ka pebea ranei tana whakabaere be kite aroaro o te Koou; na, ka meinga hei tika ma tetabi Katipa, me wbakabau iho ia e te Kooti a me whakauim ranei ia e etabi hoa, mana kol labi ranei taua tangata mabi be e tango e pupun, a tae noa kite wbakatikangao te Kooti. aka ahei ano ma te Kooti laua tangata mabi he e tuku, me Warati ano, kite wbareberebere mo telahi takiwa, kaua ia e neke ake i nga ra e wbitu, e wbaine ranei taua tangata mabi he, e mea kia utu, ko te wbaine kaua e neke ake i te Kima Pauna, (£5) mo ia beanga mo ia heanga pera, a ka kore e utua ka ahei te tuku taua tangata mabi he kite wbareberebere ino telahi takiwa, kaua ia e neke ake i nga re e wbitu. kite kore e utua wawetia. XXX. Ka meinga kia abei ma Te Kawana ratou ko tona Runanga e whakatakoto tikanga i tenei wa i tenei wa mo te whakahaere
a enei Kooli, mo nga mea Hiwhiri niea Kirfmlna ranei, me waiho ia i runga i la tenci Ture e wbakaiakolo nei, mana hoki e wbakarito nga kupu wliakalauirn mo nga mealanga ki roto ki ana Kooli, ko aua whakatauira e pai ana me Ueo Ingarani, epai ana me tfeo Maori, raua tahrraner, mana hoki e whakariie nga uiu whakawa e tonoa e langobia i runga i tetabi meatanga pera; ako te mabi a taua Kooti e malii ana i runga i tona likanga Whakawa Kirimina, ka meinga kia pera me ta nga Kai-whakawa Uaiibi, ara, kia rite ki la ratou e mabi ana i runga i nga wahi pera, me waiho ano ia i runga i (a aua likanga wbakaiakolo aTeKawana ratou ko lana Hunanga. V.—KO TE WHAKATUNGA ME TE TJKANGA WIIVKAWA A NGA ATEHA MAORI, (KAI-WUAKAWA MAORI.) XXXI. Ka meinga hei lika ki ta te Ture ma Te Kawana e whakatu elahi Tangata Maori, bei te tangata wbai mana ia wbai ingoa pai i roto i o ratou iwi, bei Ateha ki tc Kai-whakawa Tuluru mo nga tikanga o tcnei Ture, o teiabi Ture hoki a Te Kawana ratou ko te Runanga Whakatukoio Ture o Niu Tirani, i buaina- "He Ture bei whakarite mo nga Kooti a nga Kai-whakawa Tuiuru kia wbakatumantia, bei whakarite hoki ! etahi tikanga akc mo te- Whakahaere Whakawa mo elahi mea," ama Te Kawana hoki, V tenei wa i tenei wa, aua Ateha e whakalaka; ama te whakaturanga pera e mea taua Ateba kia wbai tikanga whakawa ki runga katona-wabi ake, kite meatia peraiia, a kia wbai tikanga whakawa ki nga wahf noa a to, kite meatia peraiia. XXXII. Ka meinga bei lika ki ta te Ture ma Te Kawana e- whiriwhiri etabi Alclia (Kai-whakawa Maori)- hei whakatu i etabi Kooli~wbakawa» ko te ingoa mo aua Kooti ko- "Te Kooti Ateha," a me whakatu e aua Ateba nga Kooti Ateha ki roto kr nga Takiwa whakarite na Te Kawana ki nga Ateba mo taua mabi ki ruuga ki tenei Ture. XXXIU. Ka meinga tetabi lokorua, lokobia raoei o nga Ateha i whiriwhiria peratiamotelahi lakiwa, kia wbai tikanga kia whakahaere i nga mana kntoa ka whakawliiwhia nei te Kooli Maori, tc Kai-whakawa Tuiuru ranei e nalio ana hei Tumuaki, ko taua iugoa, ko te Kooli Ateba, hei ingoa mo aua Ateha iua mabi whakawa, a ka meinga kia mana ki ana Kooli Ateba ko aua likanga ano nib it* whakahaere whakawa e mana ana ki ng;i Kooli Maori, nic nga lauira pukapuka kia pcra ano, engari cahcianaia To Kawaua talou ko lona Runanga, i.lenci
wa 1 tenei wa, te whakarite ke; Olira, ekore tetabi KooiiAteha e meinga kia wbai tikanga hei ki ilio hei wbakapa whiu ke ake, nui ake ranei i le ulu-whaine kaua e nek 4 akei le Kna Tekau bereni (£2), a ekore ano boki e meinga kia wbai likanga wbakawa i nga mea Hiwbiri e neke ake ana i te Rima Pauna 5), le nui ote nama, ole ulu ranei e meatia kia wbakapuiaina, ekore ano boki e meinga kia whai likanga Wbakawa lliwbiri ranei, Kirimina ranei, ki runga ki etabi tangata ehara nei i te langala Maori; Olira ka tukua ano kia karariga te bunga wbakawa ki te Kooli Maori o tauaTakiwa bei wbakabe i, la te Kooli Ateha Wbakapono Ilara, Wbakabaunga ranei, Ki-wbakawa ranei. XXXIV. Ko te VVaraii Tango-rawa, mea. luku na te Kooti Alebj, ekore e lukua kia; roabia ki telabi wahi kabore i roto i te Takiwa i tukua ai, ki le kore e lubia e te Kaiwbakawa Tuturu tona ingoa ki wabo. (Kei tera Karere te roanga atu.J
Permanent link to this item
Hononga pūmau ki tēnei tūemi
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/MMTKM18581030.2.3
Bibliographic details
Ngā taipitopito pukapuka
Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 18, 30 October 1858, Page 1
Word count
Tapeke kupu
1,261HE TURE WHAKARITE TIKANGA MO TE WHAKAHAERE WHAKAWA KI NGA TAKIWA MAORI. Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 18, 30 October 1858, Page 1
Using this item
Te whakamahi i tēnei tūemi
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.