TE WHARE WHAKAWA NUI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 2, 29 February 1856, Page 2

TE WHARE WHAKAWA NUI.

WHAKAWAKANGA MO NGA HARA NUNUI.

Hatarei, Tihema 1, 1855. Ko nga whakawakanga mo nga hara nunui o nga wahi katoa o Akarana, i timata i tenei ra i te aroaro o te Kai-Whakawa nui o Te Tipene. Henui te wbdkaminenga tangata ; i liui mai kia kite i te whakawakanga o Hare Ma-

lenga, ote tangata nana nei i kohuru a Kerara, wahine Maori nei. Puare kau ano te whare whakawa, popo tonu *te tangata, kiki tonu taua whare. Kahore ia i tokomaha te tangata Maori kf taua whakawakanga, engari, ko nga whauaunga o te tupapaku i reira, he mea tnku ratou kite nohonnga ote Runanga Nui. Ko nga tangata enei o te Runanga Nui;— Ko Te Pene, ko Te Paraikete, ko Te Ka. raka, ko Te Konara, ko Te Kiripina, ko Te Maki, ko Te Matehone, ko Te Onira, ko To Numana, ko Te Hamana, koTe Wuruhawhi, ko Te Keneti, ko te Upoko tera ote Runanga. Ka cti te Runanga Nui te oaii. Ka puaki ki a ratou te korero o te kaiWhakawa Nui. I pouri ia, mo te lini o nga herehere i roto. i tenei whakawakanga; i pouri hoki mo te nunui o o ratou hara. Otira, ua rr.aharatia nga marama eono, kua pahurc i tera whakawakanga, penei, ehnrsv ano hold nga herehere, i te tino tokomaha, Ua tiroliia nga pukapuka tatau i nga hara o etahi atu k-auiga i ie molit nei, engari to Akarana i hoki iho. Na, ko te take i Lini ai nga herehere o tenei whakawakanga, he kaha no te mate o te Tino Kai whakawa fo Te. Matenga] no reira koa, ka pa in pouri kite tokomaha, ara mo te turorotanga nui o Te Matenga. E rua, eloru nga hara e korerotia e te Kai-Whakawa, kia aro mai ai raton te Runanga ki aua hara. Na ekore e poto nga hara katoa te whakawa i roto i te ra kolahi, a, no te mea, he liiahia tona kia whakaatu-alu kite Runanga ctabi tikanga i roto i aua hara. Na, ko ana kupu me korero atu mo nga hara ka whakawakia i te tuatahi, ko etahi me waihomo te Mane, i te ata ko reira whakaotia ai ana korero. Ko te hara tuatahi hei whakaaronga mo ratou i tenei ra, ko to Hare Matenga i whakapaea nei kite kohuru. Ko te hara kohuru, ko te hara patu, e takoto ke ana, na te ture Ingarihi 1 webewehe. Ko te kohuru, he mauahara na te kai patu i mua atu o te matenga o tana tupapaku, he puku riri ki taua tangata i patua. Ko te patu he oho taia. Otira, kaua ia e tino korero atu, no te mea hoki, ko te tikanga tenei o nga Kai-: Whakawa Nui, me waiho ma te Runanga Nui e liliro te hara,—ko te tino ha ran o te herehere ka waiho ma te Runanga. iti mete Kai-whakawa e ala titiro, no te mea hoki, ko nga kai whakarongo ra-? tou mo nga korero, a, ka ala rapua e ratou nga tikanga katoa ote hara. Tera ano te hoa mo te herehere, mana e palai

nga kai-whaki katoa, a, ma te Kai-whakawa Nui c ata titiro nga kupu kaloa i roto i te korero whakapae mona, mo le herebere. Ma te Runanga Nui e titiro nga korero o nga cubitubi, kia turia ranei lenei langaia ki te whakawakanga, kabore ra neikia waiho ma te herebere e rapu te ouianga mona i roto i nga Whakapaenga, kia waiho ma le herehere e wbakaneke alu i a ia te bara iti. Kihai i roa ka hoki mai te Runanga nui, kitea ana e ratou te pono o te whakapaenga mo te koburu a Hare Matenga, a, whakaturia ana le herebere kite whakawakanga. Ko nga tangata enei o te Runanga iti i karangatia mai i reira, ko Eruera Kanini, ko Herni Harena, ko Hone Hora, ko W. E. Hemara, ko Tamati Hakoka, ko Wi Hakoka, ko Eruera Hamana, ko Ropala Hamitona, ko Hamuera H. Hamiritona, ko Hctariki Hanikini, ko Hone M. Hamarini, ko ko A. W. Hanahari, te tnmuaki. Korerotia ana ele Rehita le pukapuka whakapae. Ko te Merimanate kai-hapai i nga tikanga o te herehere ; a, karanga ana le herehere i konei, e " bara kore" ana ia. Ka oli te panui e te Atone Henara te wbakaaro o te Karauna, ka karangaiiale kai-ko-rero luatalii, a Ala Watona, be tamaili net 40 nga tan. Kibai te tamaili i matau ki a Matengai te orokoiirohanga ki a ia, na le mea hoki, i heua nga paibau me nga kumikumi. Ko tana korero, i penei me tana whakapuakanga ite wbakawakanga kite aroaro oi& Korona. .I te Hatirei i muaalu ole parakuibi e noho ana au i telabi kainga, ko Kopupaka te mgoa; ka kite au i letabi wabineMaori e takoto mate ana i reira. E takolo ana ite taha 0 lona matenga tetahi arihi kapukapu. I malaku au, oma ana ki le whare oTe Paraia j be langaia whin puroku ia. E nolio ana ia ite knata maero itewahii kite nci au i tetupapa- . • » wh ? Fe 0 Paraia > ka kiteau i tetahi wainne Maori, ko Tiniata tona ingoa, i nobo ia ki a Hare Matenga. I mea alu au ki a ia, kua kiteae ahau he wahine Maori kua mate. Tangi ana ia, tonoa ana au kite tiki i etahi tangata Maori, kia haere ki le tupapaku. I reira tetahi tangata kani rakau ko Hare Wuru le ingoa, i reira hoki a Timata. Tokorua nga langaia Maori o reira ko Tamati ko Papalua. Kahore a Matenga I patai kite kai korero. te Runanga i uiui.—l-haere ahau kite wbareo le takotoranga o te tupapaku, ki le tiki kakabu. I kilea le linana ole tapapaku ki te whare i noho nei a Tiniata raua ko Hare Malena. 1 noho hoki ahau ki laua whare 1 wbakarerea e ahau te whare o Hare Mate-

nga i te Hatirei, i te ata, no te mea, i mataku maua ko Tiraata, te wahine Maori, no te mea, i wbakaara Hare Malenga ki ce kohuru iaiaite poo te Paraire. I whakarerea le whare e Timata ite ala ote Haiirei. I noho ahau kite whare o Maienga ite marania kotahi. I ngangere raua ko Timata ite po ole Parairei. E takolo ana ia i runga i te moenga, mea ai a Timata ki a ia, kia hipokia ia kite paraikete, whakatika ana ia ki runga, ka mau ki le turu, ka mea kia whakamatea ia. Kabore te tupapaku i kitea ki le whare i reira; i haere ano ia ite ahiatii ote Paraire ki tona kainga, no te mea, kabore ona paraikete. Kabore he wai wbakahaurangi ole whare i leira; e ora ana a Matcna I *fe inu ia, ite wikii mua atu. Ite alao te Hatirei ka tae mai te tupapaku kite whare, 1 raua atu ote parakuibi. I enei hacrenga mat e rua be horoi kakabu te mea i haere mai ai ia. Kahore ahau i rongo ite ngangaretanga ote tupapaku raua ko Hare Matenga. Itc taenga mai ote tupapaku kite whare, Ite ata o te Hatirei, e takoto ana a Hare Matenga ite moenga. Hearihi kapukapu ano ite whare i tenei wabi. Noho ana ahau i te whare kotabi haora i muri iho o te toraokanga ote tupapaku. E oho ana a Matenga 1 reira, otiia kabore i kiiki kite tupapaku. Ka haere atu ahau i te whare i konei, a, kibai i taka te haora ka boki atu ahau. Ka kite ahau i tokubokinga i te wabine mate e takoto ana, e abu iho ana te mata, e mau ana ano ia ia nga kakahu. E takoto ana te kapu i te taha o tona matenga ; be toto ano i runga. Kabore a Hare Matenga ite whare i taku hokinga. I kite ahau iaia i toku haerenga kite kainga o Paraia. E baereere aua ia i te wabi tutata ki nga Mira a Henebana. I te Parairei be wai whakahaurangi ano i te whare, pouuamu iti nei. 1 kite abau i te inumanga o taua mea i taua ra, na Hare Matenga i inu. Na Wiremu VVanihana i kawe mai taua mea. [Ka whakaae te kai korero i konei ki tona malau kite kapu, he wa toto kau.] No ka pataia ia e te Merimana, ka mea, i mohio ia kia Kerara, i muri ibo o tona taenga mai ki Kopupaka; erua pea nga ra. I tetahi ra, i mua ake o tona matenga i whai kupu atn a Matenga kia Kerara—i mea atu "Tena koe."—(Good morning.) Kihai raua i totohe, kihai i roa tona nohoanga ite whare ratou tahi ko te berehere mete tupapaku—kihai i taka te haora—no muri iho o te awateatanga J i runga i le moenga te herebere; iki mai ia e mate ana; kua kotahi pea wiki i korero porangi ai ia. Ite Hatelei, no te uta anake au i noho ai i reira. I

korero porangi ia i te ra i mua lata ake o te matenga o te wahine. He pono, kihai raua i totobe—ara i temeaenohoanahia ite whare. I pataia e te lino—Kaiwhakawa: I baere maiaukite Taone ite Ra Tapu; itera i muri lbo i te Hatarei i mate ai a Kerara. Kahore a Matenga i te mahi i taua wiki; otira « toru ana haerenga alu kite mira i taua wiki. 0 te Kawanatanga : I kite au i te herebere i nara ra ka—toa o taua wiki; i kai ia kite whare; i inu n!W i nga S 3 1 ta . ro .» te poaka i taka mae h . Tim . at ?* I . kai » 1 Jnu ia ; i inu ano i tetabi wai-piro; he waipiro tana i roto i tetabi pounamu nohinohi. No te Paraire pea tenei, no le ra i mua lata atu i te matenga o Kerara, kotahi anake pounamu i kite ai aiian ; na Wanotono i mau mai. I korero porangi ano a Matenga i mua atu o te maulanga mai o te pounamu; kihai i matauria e hia ranei nga ro—e wha pea, erima ranei. Ka pataia kia Timata, kite wahine Maori a Hare Matenga; na te Kai—whaka maori oie Kawanatanga i whaka maori ana kupu. Ka mea ia: 1 matau ahau kite lupapaku; I kitea oratia e ahau ite Paraire; I haere mai ia ki ahau, kite whare o Paraea. He mataku ahau i baere ai ki reira He wehi noku i te tutu o Hare Matenga ; he kinga boki nana kia patua au. No te ata oto Hata- ™ aha " V toere I l ' 1 mn S* ia 1 nioenga. Kahore ahau e mohio ki nara mca i pahure i muri ibo. . 1 taku kitenga ia Kcrara ite ata ote Haterei, ka ki mai ia e baere ana ia ko te whare o Matenga; kihai au } . J® 1 lona tapokoranga ki roto. I ki mai ia ko te boroi kakahu ia i reira. E mohio ana ahau kia to mua ake nei kai whaki —-I kite ahau iaia ite whare o Paraea, ite Hatarei, i mun iho ote haeranga atu o Kerara. To- ?? a a J? ai ? a v ab * u kite whare o Mateuga, a* S ! r °* ? e tu P at .° n oku ite tutu o Hare Matenga i tonoa ai e ahau ; be wehi noku kei mate ia, mo te kupu lioki ole herehere kia koburutia au. Kihai i roa, hoki tangi mai anaie tamaiti, ka ki mai kua mate a Kerara. Ko ahau te kai-tiaki ote tamam na. I korero ahan kia Kerara ile ata o te ra i kohurutia ai, ka mea atu kia kauaka e haere ki le whare o Hare Matenga lioroi kakahu ai, ite mataku i tona tutu. Ka ki 5S a ! ia ' . Kal,ore ahj *u e mataku ia Hare Matenga, he tangata pai hoki ia; le mea i rin ai ia kin koe, he wahine koe nana." Ka mea atu ahau, " Kahore koe e mohio ki am, engari au e matau ana. "Ka tohe ano W,.™, l- kaUa -° " aere - 1 a,aw,li 'i ano a Matenga kia au i inna atu o loua liacrcnga ki

te keri koura. I huna e ahau nga patu katoa 1 roto 1 te whare; e mea ana abau, na konei pea au i oraai; mei kore pea, kua ratua au. No te po ote Paraire i buna at etahi e ahau ki, roto kite pouaka. He patu koikoi; he toki-arihi tetahi, i huna e ahau ki raro ki lekele. E kore au e ahei kia oati ki taua aribi. Kali ore he kupu taimaha i puta mai i roto i tana patamga. Ka kia Hare Wuru. He kai—kanirakau ahau, e noho ana i Eopupaka. I kitea oratia e ahau a Kerara, i te Hatarei, i te waru o nga haora, i a au e haere ana kite parakuihi. I roto ia ite whare o Matenca • k° raua tahi I reira. E takoto ara ana ia i runga Ite moenga. Tekau ma ona aku tau j i mohio ai ki a ia. E kohikohi kakahu ana ! a Kerara, e haere ana, e hoki ana. I reira hoki a Toro, he tangata Maori; ko ia anake. I kite abau i te tupapaku, i muri iho o te matenga. He awhe-haora pea te roa o taku nohoanga ite whare. I roto ite moenga a Matenga. Ka whai kupu atu ahau, ka ui atu "£ pehea ana koe?" Ka ki mai «E mate I kite ahau ki tona kanohi kua ahua ke; i mea mai ia, e mate ana ia, e ngoikore ana, E mea ana abau i poranri ia, i korero wawau hoki ia, anoe whai kupu ana ki telabi tangata i roto i te moenga : e kore au e mohio kite take o tona turorotanga. Xua kite ano ahau iaia e baurangi i na H 0 aku kitenga e ora ana, a . . au . l , a ,a e °ra ana i nga marama 12, a kihai ia i baurangi i roto i tenei marabaf!?- a lon i U al ? au .e ora ana ana raahara , katahi au ka kite iaia e penei ana. I taku haerenga atu i taua ata, ka mea atu au tera au e hold atu kia kite i a ia, ana mutu te parakuihi. Ka hoki atu abau, ka tae kite whare o Paraea; ka kite ahau i reira i te tamaiti e korero ana kia Timata : mahara ahau, e mea ana kua mate a Malenga i a ia ake ano. I korero maori te tamaiti: kabore ahau i ata mohio ki aua kupu. Oma atu ana ahau kite wbare o Matenga ; tutaki pu ahau ki a ia, ira haki mai ote whare: e tu noa ana ia, kabore he mea i tona ringa, .. Ka . u * atuau » " E pehea ana koe ?" Ka " Kl J a mate 1 aha " te ruruhi Maori Tf* ,? a a {" au » 44 Ha, mo te aha?" <Ka ki mai," " Mei kore iae paiua e ahau koahaute mateiaia." Kabore ia i ahua oho. Haere aiii ana ahau kite whare, me ia aHo hoki. Titiio atu ana ki roto, e takoto mate ana le tuiana o te Wahine Maori • kn • - _ . ro, ko nga ringa i raro l te tmana ; e takoto tata pu ana te arihi i te taha o tona matenga ; poke katoa te pa-

pa ote whare i nga roro mete- toto. Ka wbai kupu atu ahau kia Matenga, ka ki mai ia ««Kua male rawa; e kore e taea le aha." Kahore au i kite i tana aribi i mua; ipei te toto; ekore au ealiei te oati ki taua arihi. I kite ahau. i a Toro i tana whare | ko raua tahi ko Keraura i haere atu i mua i ahau. I pataia e tetahi ote Tekau ma rua. " I mohio ahau kia Matenga i tana nohoanga i Tokerau | kihai i tini ona haurangi tanga: kahore au i kite i ia e haurangi ana i te tau ka pahure nei. I tona whakarerenga i Tokerau, tekau ma wha nga maruma, i ngaro ai ia 9 1 mea ahau kei Kareponia pea ia e ngaro ana: i hoki mai ki tenei motu ite makariri o 1855, ko " Tata" te ingoa ote kaipuke. I ahua fcuware ia i tona uranga mai, i whakaaro ahau e hanrangi ana. I taku kitenga i a ia, ite loru pea o nga marama ka pahure nei, e ora ana ia* Me tangata marie ano ia ite mea e haurangi—kore ana. Kahore ahau i kite tangata porangi i te kainga waipiro i mua; ka tahi nei ano ki a Matenga. No te Mane ahau i kite tuatahi ai, kua abua ke ia. Kahore abau i mohio, i rongo ranei, kua pa tona ringa kite tangata. I pataia ete Merimana.—E mate turoro ana te herehere nei i taku kitenga i a ia i te ata ote Hatarei, i muri iho o te parakuibi; kia korero atu te tangata ki a ia, ka tahi ano ia ka whai-kupu mai: ka korero atu ki a ia, tika tonu aha knpu whakaboki mai. I kite au i aia i te ra i mua tata ake, i tino ahua porangi ia. I kite abau iaia i nga ra katoa 0 tera wiki; e kopikopiko ana ia i roto ite whare, me tona Paipera; ikiia e korero ana ia ki nga wairua. Kahore ia ite mahi 1 taua wiki. I kite au i tetahi waiprro i roto ite whare ite Paraire; e loru pea, e wha ranei, kinga karaihe i roto i tetahi pounamu nohinohi; ikaioga tetahi e ahau; i kainga hoki tetahi eßaritone; kotahikaraibei kite at au e inumia ana e te herehere; naku i boatu, kotahi pea kinga karaihe-waina; ta te mea i hoatu ai e ahau. i mahara abau bei wbakaora i a ia; e kore ia e haurangi i taku i boatu ai; kahore au i kite ite tangata ke e kai ana. Katahi ano ahau ka kite iaia e pena ana. Te kau ma ono aku tau i mohio ai au ki aia; a mahara tonu au ki aia he tangata pai, atanoho. Kahore te herehere i mea kia oma; be mea noate tahuti mei biahia ia kite oma. I rongo au ki aia e mea ana kua mohio ia ki etahi tangata kua Uihituhi pukapuka ratou tahi ko Hatana. E kore au e mohio me be mea kua whawhai ia ki tetahi tangata ke. I pataia e te Tino-Kaiwhakawa.—Kihai

an i mohio ki nga tangata i whakahuaiia e ia; ehara aiio hoki i te hoa-riri nona. loatia Hare Paraona, Tino-Tariena o nga rjrihimana.—l arahina mai a Hare Matenga kite Kari—ruma o nga Pirihimana ite ahiahi .o te Hatarei e Hare Wuru, e Peneamine Hoia. Iki mai raua kua mate i a Matenga tetahi wabine Maori i Kopupaka; tekau ma waru pea maero temamaotangaalu i Akarana. I (ango ahau ki a ia; i kite au i tetahi toto piri hou i te waewae maui o tana tarautete. I ahua ora ano ana maliara. I kawea e ahau kite wbare-herehere ; i tonoa ano hoki e ahau he karere kite Korona. I uua po ano ka haere ahau ki Kopupaka ; i mauria e ahau he kawhena; tokowba nga pirihimana i haere i ahau ; no te hawhe ote ono 0 nga baora o te ata o te Ra-Tapu ahau itae atu ai; haere tonu atu au kite wharc o Hare Matenga,; uakina ana e ahau te tatau, ka kite i tetahi. wabine Maori e takoto male ana; ko nga kanohi i anga ki raro; pe ana te papa i nga roro ite toto. Ite laha ote tupapaku te arihi e takoto ana, ngaro katoa Ite toto; mauria mai ana e ahau te tupapaku, me le arihi, ki Akarana; ko te arihi tcnei e mau nei i au. I kawea le tupapaku ki le Kari-ruma. Haere ana ahau kite korero ki a Matenga; litiro ana ia ki tana wati, ka korerotia mai te haora ki au: kahoro ia i whakatupu porangi i muri ibo o tona hereheranga. I pataia e te Merimana: --I te taenga mai ote herebere kite Kari-ruma, i mea au e ora tonu ana ana mahara, i mohio ia ki nga mea i meingalia e ia. I oati a Hamuera Hona Tarapori, Rata He Rata ahau, e mahi ana ile Taone: kua kite ahau ite tupapaku; kihai i laea le tino rapurapu te mea i mate ai i te pirau hoki. Engari i kite au i te motunga i limata ki le taba ki waho o te kauae, a taka ki tua ki le uaua nui ote iwi tuaroa; motu katoa nga uaua. I mea ahau i molu pea ite toki, i telahi patu mata-kokoi ranei, ite mea e takoto ana te tupapaku. E male auo te tangata ite motunjga pena. Kihai au i kite parapara, i le pirau hoki ole linaua. I pataia e te Merimana: -E hara ia nei, he walii ora ano to te porangi, e tika tonu ai nga wbakaaro? Ae; c pena ano etahi tu mate porangi. Uinga:—A, he mea ano i tetahi tu porangi, ma te whakahua kau ki tetahi mea ka v tino rori ia ? Ae; e pena ano le tangata e mate ana i te Monomania. Uinga:—Ka pangia te tangata ele Monomania, ckorQ ianei ia e mea e korero ana ia ki uga wairua ? Ae; olira kaua e mea kci

te male poranfgi snake ka pena. He me«x ano ka pena te Monomania; he mea ano, ka kore. Uinga: —He pono ianei he wahi whakaarp tika ano to te tangaia e pang fa ana e le Monomania? Ae; e tika nga whakaaro nga korero ole tangata pena ki nga lini mea kaloa, tena ka whakahuaiia te take i porangi ai ia, ka tabi ka mate; ahe mea ano, ka lino rori rawa am, ahakoa kibai i whakabuatia taua mea. Uinga:—A ka mutu te rori ka ora, ka lika nga whakaaro ? Ac; he mea ano ka pera. * Uingal te mea e pangia ana te tangata e taua mate, e kitea ranei e ia te mahi tika te mahi he ? Kahore; e kore pea e kite. Uinga:—-Kiia rongo ahau, he mea ano ka whakabuatia te mea i porangi ai, a ekore ano c oho? E kore e taea e an te whakabokl atu i tena kupu, kia mohioiia ra ano e aban nga kupu i korerotia. Uinga :—Tena ra maku e wbakarite. Ka hamenetia peae letabi porangi te kai-tiaki o tewhare-herehere porangi, meletahi atu, mo to raua hereherenga i a ia—e ai hoki tana e hara ia i te porangi, aka tika ana korero katoa, ahakoa pataia lonutia ia ; otira ka whakabuatia kaulia ana korero mo tetahi wahine rangatira kua herelierea ki roto kt tetahi pa,—ka tino rori rawa atu ia: otira, i te rua o nga whakawakanga kaora tonu ia, ka tika te karo i nga kupu patai, ahakoa whakabuatia taua korero mo te wahine—e p*hea ana to whakaaro ki tena ? Era ano pea Ia e pera; otira hei aha tena korero ki runga i le wahi nci ? Te Merimana:—Maku ra e mea atu kite Tekau ma rua, te mea i whakahuaiia ai e ahau. Te Tarapori:—E ui ana ra koe kite tikanga ote mate Monomania ; a kahore ano kia whaka kitea noatia mai, he Monomania to lenei e whakawakia nei. Te Merimana :—E hara tena i taku i ui alu ai, tenei ia taku, 6 *E laea ranei te mea, kahore he wahi o te Monomania e tika ai whakaaro o te tangata ?" Te larapori :—Kna rongo ahau i nga kupu kaloa o tenci whakawakanga, a kahore anO ahau i kiie Monomania i roto i ana kupu,. i aua tikanga ranei. Uinga. A, he aha ki a koe le mate kua kitea e kpe i rolo i enei korero? He Ihiihi Haurangi—( DeI iri um Tremen s►) Uinga. Kahore nei i kitea ki nga korero nei he haurangi tona i nma alu; ahe aha koe i mea ai he Ihiihi Haurangi tona? Ko nga korero kaloa e whakakiie mai ana he

lhiibi Haurangi tona; i rongo ano hoki aban i nga korerolanga i te whakawakanga o le Korona. Uinga. Hei aha ma tatou nga korero olena whakawakanga ? Rapua i roto i nga kupu i rongo ai koe inaianei: a na te aha koe i ahei ai te ki niai he Ihiihi Haurangi no tona kainga ite waipiro? Iwhakaarohia e ahaa ki nga korero a nga kai--whaki: a e mea ana ahau e kore e pena te ahuao teporangi, me he mea kihai i puta i roto i te kainga o te waipiro. Uinga—Na, kite horinga o tenei tangata e meanei ia e korerorero ana ia ki nga wairua; he aha koia kei tera i mea ai koe he porangi na te kai waipiro ehara i le porangi na telabi atu mea i pera ai ia ? Mo te mea ko nga tini # panga mai o tenei Monomania, e puta mai ana i roto ite lhiibi haurangi. (Ka uia ano taua kupu.) Era ano pea epa ano te Monomania; otira me wbakakite mai e koe kua puta tuarua luatoru mai, e meinga ai he Monomania. Uinga—E niea ana oti koe kahore he panga tualahitanga mai o te Monomania ? Kihai au i pena; oliia kia kite pu ra ano ahau, ka lahi au ka mea he Monomania. Ka mulu i konei te patainga i a Rata Tarapori; ka ki Uoki le Alone Heuere, kahore atu ana kupu e rapu ai ia. Ka mulu nga korero mo te whakapaenga, ka ki a le Merimana, tokorua ana tangata e karanga ai hei kai—whaki; ko Paraea, (kahore ia tenei i kilea) ko Wiremu Wanatone, kai hanga kai puke, e noho ana i le ngaherehere. No ka palaia a Wanatone e te Merimana, ka korero mai ia:—l noho ahau i tcngaberehere, e rima pea maero te mamaotanga atu i tcmira. E mohionohinobi ana ahau ki le herehere; e mahara ana ahau ki le ra i palua ai le wahine; i reira ahau ite Taite, i le Paraire, i mua lata ake i te matenga ole wahine. ItewhareauoMaienga; lokotoru aku lioa. I korerorero mauako te herehere. 1 ki mai ia e ora ana ia, mei kore nga nanakia wairua ra! ara, e mea ana ia ki nga wairua e k<*ewaewa ana i te hau. Ki mai ana ia "kua kino;" mehemea he kupu taku ki a ia, kia hohoro ahau te korero atu, e koropupu ana hoki te mate i roto i a ia, ka tala ia le hemo. Ka korero atu ano ahau ki a ia, ka ki mai ia, i kite ia i te ringihanga e ratou ote rongoa whakamaie. Ka mea atu qu 4 'Mei kite koe i te ringahanga, he aha koe i inu ai?" Ki ana mai, I whakawaia ra hoki au,e laea eau te aha? Kihai i taea e ahau te pehi enei korero poauau ana. No te ala o te Paraire i mauria mai ai e ahau te

wai-piro; kotahi pea paita te nuinga o te wai piro i roto ite pounamu. Koiahi karaehe i aau, kotahi i a Haritone; iki mai a Haritone e rua karaihe i iuumia e Matenga. Ipaiaia anoE rua pea, e toru ranei, akn marama i matau ai kite herehere; kotahi aku kitenga i a ia ki Akarana; e kai waipiro ana ia ite Wikitoria, papere-kauhe. I tika katoa ana korero, engari ia te korero mo i ahua wairangi kahore ano anaa 1 kite taiigata porangi i muaaiu. Te meai hoatu ai e ahau te wai piro, i mahara ahau hei whakaora i a ia. Ka kauwbaulia e te Atone Henere n<*a korero mo te whakapaenga kite Tekau ma rua 9 munnga lho ka kauwb autia nga korero mo te whakaoraora e te Merimana. Ka inutu, kajkohikohia nga kupu e te Tmo Kaiwhakawa. Ka whakamaharaharatia e ia te Tekau ma rua kia kaua e wnakariroia ta ratou whakaaro e te malakn. Ite mea e rapurapu ana ratou i te kupu mo te liara tika*—mo te hara kore ranei, kaua ratou e whakaaro kite ki nga mahinga ranei ate tangaia. Ahakoa tino mohio ratou, ina puta mai ratou i roto i lo ratou nohoanga ka whakamatea ratou, kia puta ano te mahi tikaki te Alua kite tangaia ano hoki. E toru nga tino wabi ote korero 1 whakatakotoria e te Kaiwhakawa ki o ratou aroaro :-i mate ranei a Kerara i te ra i wbakahuatia i roto i ie Iniraimene; a i mate ranei ia i te herehere e whakawakia ana; a, i mate kohuru ranei i a ia. Kihai i roa te rapunga i te tua-tahi, i i e t«a—rua, o aua wahi. Ka whakahaerea ela nga korero o uga kai whaki,-roa noa atu te korerotanga, ekore e taea te tuhituhi i konw-ka akona e ia te Tekau ma rua kia whakapuakina mai to ratou whakaaro ki nga kupu kua whakatakotoria na e ia ki a ratou • a taihoa e whakaaro te tikanga mo tana porangitanga, mehemea ki ratou he porangi tona, mana tena e mahi. b

Haere ana le Tekau ma ma kite rapurapu 1 te kupu e homaiai e ratou mo tehara ranei, mo te hara kore ranei, Ka rua o ratou haora 1 ngaro ai, tonoa atu ana e te Kai-wbakawa kia hoki mai ratou; mea mai ana to ratou tumuaki, kabore ano i rite a ratou korcro. Ki atu ana te Tino Kai-wba-kawa kia koiahi ake ana haora e wbanga ai 1 a ratou, a fca hore e rite to ratou kupu. ka u^ T T. e '\ h ? i te ata ole Mane wbakaotia ai te whakawa, ko ratou ia me pupuri tonu ki roto ki to ratou whare runanga. Hoki ana ano te Tekau ma rua kite lapurapu, otira i karangatia ate Hanahari, to ratou tumuahi, ka ui am, me lie

mea e rapu ana ranei ratou ki tetahi wahi tikanga ture, ki ietahi o nga kupu ranei o kai-—whaki. Tnngou ana ate Hanabari, ka haere, ka hoki. Ka mea alu te Tino Kai-whakawa ki (e Kai-wnakamaori o te Kawanaianga kia ui alu ia ki nga Rangatira Maori, mebemea « pai ratou kia whakamaramatia e ia kia ratou nga t kupu me nga tikanga o te wbakawa Pakeha i kite ra ratou. Whakaae ana nga Maorw ka korerotia atu e ia te tikanga o te Ture Pakeha, mete ara i whakahaerea ai, he mea whakamaori e te kai whakamaori o te Kawanaianga. I mea atu ano hoki ia, era e langia ana kupu, mete whakawakanga ano hoki o Matenga, kite reo Maori; pai ana hoki ratou ki tena. Era ano hoki ia e ako i a ratou kite tikanga ote ture; mehemea takahia tana ture e te Pakeha, ka whakawakia ano ia. Ko tana tenei e hiahia ai kia kite i te wa e tu ai te tangata Maori i te turanga o teJ>akeha, e noho tahi ai hoki ratou ki nga Runanga rapu tikanga. I whakamutua te korero e te putanga mai o te Tekau ma nia; marie katoa nga tangata i roto i tewhare. 6 ° Rehiia Tena, ete Tekau ma rua. kua rite ta koutou kupu ? Tumuaki: Ae. Rehiia—E hara ana, e harakore ana ranei, te herehere? Tumuaki: E hara ana; otiia e mea ana maiou kia ngawari, he poauau hoki no ana mahara. Ka oti te panui kia noho puku te wharewhakawa, ka rnau te Kai-whakawa kite dotae niangu, ka penei atu nga kupu kite Sf e: ~ H , ar ? Malen & a kua iniraimenetia koe mo te kohuruianga o tetahi wahine ff'' ko Kerara te ingoa; a, no te roanga o anga ote ra P ura P un ga kua kitea koe ete Teh au ma rua, e hara ana koe. Kua tohe mai te roia whakaoraora i a koe kahore koe i mobio ki tau i mea ai, no te mea i porangi koe; a kua rongo ano hoki te Tekau ma rua ki tenei, kua mea kia whaka—ngawaritia te whiu mou, mo te wahi e kiia nei i porangi koe. Ko au ia, e kore au e whakaae ki tera tikanga; e kore ano hoki e whakanuia e ahau. Mo konei ra, he mea tene! e wbakaputaia ai te tino kahanga o te Ture. Ahakoa na te aha ranei koe i puku ohuru ai, e marama ana te taha kia ma tou. Ko te Alua anake ano pea e mohio ana kite take i kohurutia ai tenei wahine e koe: ko koe hoki pea tetahi e mohio ana. Ko tenei

ia kua kilea, i kohurutia kinotia e koc tetahi wahine kihai rawa i aba atu ki a koe; a mo lenei mahi au, me haere atu koe i tenei ao ki te aroaro o te Atu*\ i tonou atu ai e koe le wahine i male nei i a koe. Kihai ia i wluikamohiotia ka mate ia: kihai pea ia i ripeneta mo ana hara. A kahore hoki he whakatoi mai ana i peraai koe; nakua kilea ra ki au mahi nanakia e hara i te mea tika kia waiho koe kia ora kite ao. E mataku ana matou kite tuku i a koe kia haere noa : mo konei, me mate koe. Ko te wbakawakanga ki a koe e ngawari ana, iua hoki i tonoa ohotatatia atu e koe te wairua ote wahine ki tera ao alu; ko koe ia ka waiho i tenei ao mo tetahi wahi; ka whai takiwa koe hei ripenetanga mo o hara. Te mea ia i roa ai, na te ngaro o te Kawana. E mea ana te korero, kuahoha koe kite ora. E kore matou e mohio mehemea i le inu tonu koe i te waipiro i mua tata ake o te kohurutanga; ko tenei ia e kore e ngaro, kua kai honohono tonu koe i mua ; a ko nga wairua 1 wehingia na e koe, na to hanga kai-wai-piroano i whakalupu. Ki taku whakaaro na to mahi kai-waipiro enei wairua i whakamataku tonu ra koe, i hoha ai koe ki to oranga. I hiahia koe kitemate; otirai mataku koe kite whakamate i a koe ano; i mea koe ma te ringa tangata koe e whakamate. Ki a au, ko te take tenei i kohuru ai koe i te wahine nei. Kahore pea o mauahara kite tangata: olira i mea pea to whakaaro engari te palu ite Maori, auaka ite Pakeha. Mehemea c pono ana aku whakaaro, e pai ana pea koe kite mate; ahakoa pai ra, ahakoa kino, me mate ano koe. Mo konei ra me rapu koe ki tetahi Minita pai hei ako ki a koe i te ara o te wbakaoranga o te murunga hara, me nga mea ano hoki o te ao e haerea tatatia atu nei e koe. Kaua e rapu murunga hara ile tangaia? kua miitu tena; otira e kore e niulu kite Alua. yeoi ano maku—he whakahua i tekupu o te lure. "Ko koe, e Hare Matenga, kiawhakahokia alu kite wahi i baerc mai ai koe; a hei t» ra e whakaritea ai e te Kawana, ka arahina atu koe kite wahie whakamatca ai koe, ka tarona koe ki to

kaki, a mate rawa ra ano koc, mataotao ra ano; ama te Atua lo wairua c wbaka aroba mai."