HE KORERO MO NGA WHENUA KATOA O TE AO NEI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 8, 1 November 1855, Page 9

HE KORERO MO NGA WHENUA KATOA O TE AO NEI.

Upoko VI. Na kua mutu rate korero mo Europe, mo Asia, mo Africa, Ka timata i konei te korero mo America. Kahore a America i mohiotia e nga tupuna. No muri rawa nei i kitea at. No te wa faoki i rererere ai nga kaipuke o Portugal ki Africa kite whakutakt ite ara hei putanga ki India. I a ratou e tobe ana, ka mea etahi he roa ke tera. Erangi me poka kite hauauru; ma te ara tata. No Portugal ano tetahi kaipuke i tika whaka te hauauru. Akau ki etahi motu ririki. Tapaa ana he ingoa ko Azores. Nako te tangata nana Amerika i kite i te tuatahi ko Columbus. No Italy taua tangata. He tangata mohio he maha ona tau i rererere ai ki tera whenua ki tera whenua. I ngakau nui hoki kite matakitaki whenua. Kua tuturu rawa tana whakaaro. Kia tika tonu te rerc kite hauauru, ka uki India. Kataina ana ia e ona hoa otira i mau tonu tana whakaaro Ewaru ona tau i tohe ai kite kingi o Spain, kia riro mai he kaipuke mona. Whakaae whakauaua mai ana te kingi. Etoru nga kaipuke i tukua mai ki a Columbus. He kaipuke kikino nei, mete kuni nei te ririki. He hoe ano i runga i nga kaipuke hei hoe mo nga rangi e mate ai te hau. He nui te kai i utaina ki runga i nga kaipuke. Ko wai ka tohu, e hohoro te uki uta. Ko ona hoa i haere whaka uaua. Na te wehi tonu kite kupu ote kingi i haere ai. Na rere atu ana. Ka uki nga motu ki nga Azores. He pakaru no nga kaipuke i rere ai ki reira. No te otinga, ka maro tonu te rere kite Tuauru. He oti ano te kai wbakaatu i te ara, ko te compass. He tika tonute hau, kihai nga ra i tukutukua. Erua nga wiki e rere ana, mete tika tonu te hau, katahi ka mataku nga hoa. Ka kite hoki ite raupo moana e tupu ana i runga i te kare o te wai, a kapi ana te moana i taua taru. Ka mea nga hoa, "ko te mutunga mai tenei o te moana. He wahi papaku tenei he toka kei raro. Aka eke nga kaipuke ki reira ka pakaru " Kihai a Columbus i mataku a tohe tonu kite haere. A rere noa rere noa kihai i kite wawe i te whenua. Na ka amuamu ano nga hoa. Ka mea atu "me hoki tatou. Ko te wha tenei o nga wiki oto tatou rerenga mai i nga motu. Kahore pea he whenua o tua atu." Ka mea atu tera. "Waiho ra kia toru hoki nga po e rere ai a ka kore e kite* te whenua, ka hoki ai tatou." Ka whaka** mai nga hoa. I rere nei, rert nei. Kua tata ki 2

re when via. Ka kitea tetahi rakau whakairo •« ere ana. Ka kitea, tetahi peka rakau me nga ima whero e mau ana. Ite toru o nga ra, ite ahiahi, ka kitea atu te motu etu mai ana. Ao ike te ra, ka u atu ki reira. Ko nga tangata whenua ehara ite mangu. Be iwi ahua rai. E haere kiri kau ana. Nui atu ta ratou atawhai ki uga tauhou. Whangainga ana kite knanga ki |te kumava. He waka ano o teoei iwi. He waka jtiwai. Na ka haere, ia kite tirotiro ite motu. t£a kite ia i te cotton e tupu ana, i te gold e mau ma i nga tangata. No reira ihe ai tona wha. kaaro, i mea ai ko tetahi motu tenei o India. | A rere atu ana ano ia ki etahi motu i nunui jake. Ki Cuba ki Hayti. Atawhaitia ana e nga tangata whenua. Ka mutu. Hoki ana ia ki j Europe Ewhitu nga marama me nga wiki erua ;o te rigaronga atu ka tae mai ki Spain. Nui atu te kou ote kingi, ote iwi katoa. Ka mea te iwi ko te ara tata, ano tera ki India, No muri mai ka hoki ano a Columbus ki reira. Ka&ahi ka maha nga kaipuke kite rere ki era whenua. Ko etahi i whiti rawa, kite tuawhenua. I haumiri etahi i te tahatika whaka te tonga a tae noa kite kuititanga o te whenua. A poka ana ma uta kite moana o tua. Ki to tatou moana. Na ka han^a he pa i te kuititanga ; tapaa iho to Panama. Na i muri iho i te matenga o Columbus ka ata matakitakina nga whenua, a ka mohiotia ehara tenei i India. He whenua hou. Tapaa iho to America. Erangi ko te ingoa o India i tapa-a hetia c Columbus ki aua motu. E mau tonu nei ano. Ko West Indies. Ko te whenua i u atu ai ratou i tewhitinga atui nga motuko Mexico. Kei te Nota o Panama. He tini o reira tanjiata. He fangata roroa mete tangata Maori nei te ahua o te kiri Otiia kahorc he moke He iwi whai taonga hoki. I kitea hoki ki reira te kaanga. No reira te kaanga. E mau tonu nei te ingoa i tapaa hetia e Columbus ki taua kai kite kaanga "Indian Corn. He pa nui noa atu to tera iwi i waenga o te whenua. Ite tab ao te roto etu ana. Tini noa iho nga whare papai me nga temepara karakiatanga ki nga whakapakako. He iwi mohio tera kite whakairo, kite whatu kakahu. Kite tini o nga mahi a te Pakeha. He kino rawa te karakia a tera iwi. Ko te kino he patu tangata hei whakahere ma o ratou Atna. Ko nga papa o nga temepara poke katoa i te toto tangata. Ko nga ko-iwi i kainga. Erangi i tohe atu etahi o nga Pakeha kia karakia ratou kite A tua. Kahore ratou i hohoro te pai mai. He kitenga hoki no ratou, i nga mahi nanakia ate Pakeha. Na ko etahi o nga Pakeha i haere atu kite Nota, tae noa ki California. Otiia kahore i kitea te koura o reira. Ko etahi i rere whakate tonga, i to tua moana, i te moana hou. Na, rere atu ana i Panama, rere haumiri tonu A, ka uki Peru. He tini nga tangata whenua o reira. He iwi pai, mahaki. Whakapai touu mai ki nga Pakeha. Kia ratou he atua

ririki pea te Pakeha. Katahi taua iwi ka kite t te kaipuke, ite hoiho, ite tangata kiri ma. Na ko te whenua eliara i te oneone pai, e it: ana te aa. Engari na te uaua ote tangata i hua ai nga kai. E keria ana he waikeri hei rerenga atu mo iga wai o nga awa, hei whakamakuku inga mara. 3 tikina ana hoki e taua iwi he paru- maun aunui nei i nga toka i waho i te Hei i te oneone. He tikanga pai to tera iwi. Kahovo he tangata i tukua kia noho nangere. Ko nga kai wakariterite hei tuwha atu i etahi wahi whenua ki ia tangata ki ia tangata hei mahinga kai mana, ma tana hoa ma ana tamariki. Ma nga tangata kaha, nga koroheke" aga ruruhi nga turoro e whangai. Ko tetahi tikanga pai he rongoa i nga kai kei pau wawe. A. mo te puta rawa mai o te tau mate kai e takoto tonu ana te oranga mo ratou. He tini nga kuri :iou o reira. Ko te kuri pai ake i ahukahuka kite kamera. Otiia iti iho i te kamera. Ko tona ingoa he Lama Ko te pai ote Lama, he mohio kite haere pari. He whenua maunga a Peru ek<>re e taea cte kaata. Ko taua kuri hei iva;jta hei waha taonga. He pai rawa te huru- ! huru e whatua ana hei kakahu. He nui te Gold te Silver o Peru. Ko te karakia a tera iwi kihai i pera me to Mehiko te kino. Ko to ratou atua, re ra e whiti iho nei ki ta- ratou ki, ko o ratou kingi he uri nona, no te Ra. Kaliorc i pai te agho o nga Spaniards i reira. Ileoi ano ta ratou t kimi ai he kuura. No reira i pakanga ai. No ■nun iho ka noho tahi hoki. Na ka neke haere ano nga Pakeha whaka te tonga ka tae ki Chili. Srangi tera he whenua momona. I ma.ua auo te witi, te vine ce olive ki reira whaka to ai. Tona <upu. I kawea ano te kau, te hoiho ki reira. T vna tini noa iho. Ko te pa nui koi te takutai mo. Ko Valparaiso. Na, ko tua atu ko te itiiga ote whenua j ko Patagonia. Ko taua wahi, lie whenua maeke, noho rawa ana te iwi. •\.o ta ratou kai he ika. Ko nga kakahu, he peha kekeno, he peha kuri. Na, ko nga tangata o Spain nana nei i noho a Peru a Chili i tuturu tonu iho te noho ki reira. Ko nga kainga i tata tonu ki tc moana. He maunga teitei nana i irai te horapa haere ai ratou ki tc tuawhenua ki • e rawhiti. Ko ana maunga i rarangi tonu mai 'no i Panama a puta noa kite pito kite tonga,

ki Cape Horn. Ko- te ingoa nui o aua maunga nei ko Andes: teitei noa ake i Tongariro nei. Ko etahi o nga maunga, he puia kei runga. Kei nga mania o Pern,, o Cbili» be wbeuua ru, he ru kaha rawa. Na ko tua o nga maunga ko te taha kite rawhiti he whenua Bui noa atii. Ko Brazil te ingoa. He whenua moraona tera. He maha o reira awa. Ko nga awa nunui ake etoru. Ko Orinoco tetahi e rere ana whaka te nota. Ko te awa nui rawa. Ko ta Amazon e rere ana whaka te rawhiti. Ko La Plata tefcabi e rere ana whaka te tonga. Ko nga konru o enei awa no nga maunga i korerotia nei. He ngaherehere katoa a roto o Brazil. Engari ko nga kuri e tini tini ana. Te makimaki, te kaka he kaka papal. Kei roto i nga awa he tuatara nunui. He manga, e rite ana ki to Ihipa. Ko nga iwi tangata whenua kei te tuawbenua nga noboanga. Ko te Pakeha kei waho, kei tatahi. Ko nga Pakeha no Portugal. No te rongonga boki ki nga tangata o Spain kua tae ki Mexico, ki Peru, ki era whenua ka mea nga. tangata o Portugal me haere hoki tatou ki nga wahi e takoto kan ana. Ka kawea atu e ratou te Coffee, te Sugar Cane, te Rice, te Cotton whakato ai. Kaha ana te tupu. He mania, nunui ano kei te taha kite tonga o Brazil. Kahore he tangata e noho ana i reira. Erangi he kan anake e haere noa ana he mea kawe atu na te Pakeha kua tini noa iho. Kei Brazil ano te gold he mea tere mai i te waipukc. He iron he tote (salt) hoki etahi taonga o reira, No roto ite whenua be mea keri. Ko te pa nui o Brazil ko Rio Janeiro. Heoi ano te korero mo- South America.