Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 6, 1 July 1855, Page 1

Te tino take o te Nupepa nei i taia ai; he mea, kia matau ai nga Tangata Maori kite ahuwhenua, kia ranea ai he moni, mo te hunga maia kite UNKNOWN no te oroko tuhi tuhinga ote Nupepa nei tenei whakaaro, a mohca nei. I tc timatanga o te Nupepa nei, he iti te hoko hcko o taua wa; na ko tenei kua nui haere to niahi o nga iwi, nakonei, ka nui nga inea o tenei w'.ienua, e utaina ana ki tawalii; imua ko te Witi, mete Oti, mete Pave, mete Kanga, mete I'avaoa, Rivvai, Pata, Poaka, Ngolu tote, mete tini noatu o nga kai he mea uta mai i tawahi, a ko okonei inoni i riro hei utu mo aua mea; tena ko tenei, e utaiua ana enoi mea, e a ©konci tangata ki tawalii na reira ka liua mai te mom hei uta mai ki tenei whenua. I te wa i kitea ai te Koura o Karaponia ka whati at.u okonei tangata ki reira; a i te kitenga ano hoki o te Koura o Poheripi; no reira ano matou i tuhi tuhi ai kite Nupepa nei, ko te tangata kaha kite ngaki i te oneone, mana rawa ano te moni, no reira ano hoki matou i meatu ai, kia kaha te ngaki kai, kia maia te ahuwhenua, a ko nga Maori te matau ana, he kupu pono aua kupu nei. Ko nga mea e utaina mai ana i nga Waka Maori, te mea hei whakaatu ite pono o a matou kupu, mo te Tau tuatahi o te mahi, nga utu mo nga mea i eke mai i nga waka, £4000; mo tetahi Tau £6OOO ; mc te toru o nga Tau j£I2,OCO. Ahakoa nui noa nga utu mo nga mea e ngakia ana e te Maori; tena atu ano te tino mea e nui pu ai te moni; ko te ahuwhenua maiamau tonu ; kiano hoki nga Tangata Maori, i tino mahi ite VYhenua, e tuaa ngoikore ana i tenei takiwa, tena kia kaha te ngaki ite whenua tena rawa ano te Moni. lie whenua pai rawa tenei Whenua mo te ngaki kia; otira me matua mahi., ka hua ai te kai; me mahi a whakaaro, kaua e hikakatia te

malii • ko to rite o te main kia rite; kaua e wha~ ivakinoa to Parau o te maara ? kia pai te wliakaanore o te parau, whaihoki 1110 uta he mca kite whenua hei whakamomona mo tc witi kia hua ai; teaiai me whakapu te witi ki roto kite taepa e til ai te kauika, a me patu te witi ki tona whare alio j makonei ka kore ai he paru, lie kirikiri, lie kotakota pipi e uru mai kiroto kite witi; ako nga kakau ote witi me kawe ano kite mara hei whakamomona mo te oneono ; makonei e kore te mara e whetengi; makonei ka tupu tonu te witi i nga tau katoa; kei tenei te kitca ai te tangata roohio kite maiii Pamu, chara lioki tc tangata mangcre itc moliia ki tc ngaki Pamu, he raku raku £au tana i te wncnua ciiara i to ngaki. No mua tc kupunei ko Xutireni he mahi witi mo nga whenua kat.oa e tutata tnai ana ki konci. Otira kci nga tangata .'iaori kia rcaia te ngaki witi te pono ai I tenei k'.:pu ; no te mca i toro tonu mai nga tini j'.vhenua ki konci, a ma tc maiaokonei ki tc mahi jicai ka tono te lioki lioki mai kikonei hoko ■:ai ai; nei hoki ra ko te mea tenei i mea ai inatod he iwi 110110 taca te Maori kite moni ; 'nehemea. emau tonu ana to ratou maia kite aliu--vhenua. Oiira kia mahara nga tangata moni ki tenei; I chara ite utu nui mo nga mea e ngakia ana, ma reira e nui ai e maha ai te moni, kahore, ma te uiau tonu ki tc mahi, whaihoki ma tc man tonu *i hoko hoko i o racou kai e hua ai te moni. Inahoki lie whenua pai to Poihakena, e hua ana te witi o reira, otira kei etalii tau ka raki, na reira i kore ai te witi e tupu i aua tau raki; fena ko Nutireni, kahore ona tau raki, he tupu. tonu te witi i nga tau katoa. I Poihakcna kei te Raumati kahore he ua, tena ite Hotoke ka wa;pukea te whenua, koia nei nga lie o reira, ko N*utir<fni kahore he ppnoi: fenci ake ano t.erwl whenua i pai ke ake ai "1 Poihakcna : he tin; nga awa awa hei manga r;;ni mo kai ki runca i te waka • tena ko Poihakciia, he kamca tua whenua koia i hoka ai to reira mea i tc mai i runga ite kaata. Tena ko Hopetaone he whenua tera e tua pai ake ana i Poihakena, otira, ne kainga wa maunga kau ano, he walii momona ano ia kci reira, na te mea kahore e patata mai ki tatahi i he ai ano tera kainga. Tc mea e nui ai tc tangata ngaki kai o Nutireni, ;na tana, matau kite ngaki pai ite Pamu na tc :>ai o nga wai o tenei whenua e tac atu ai te waka 'iei utu mai i nga kai, kei tenei tc ranca ai he moni ma te tangata ahuwlienua. Tetahi mea e nui ai tenei motu ko nga witi o tenei wnenua, me whakahoki iho nga utu i to Poi-iakena ; kia haere niai ai o reira tangata whai moni kia tatou: makonei e timata te hoko hei whakakotahi ; tchunga ngaki whenua ma reira ka hua pai ai te moni. A ko tc rite o tc ngaki whenua ka rangona tenei whenua c tc ao katoa.

Nga kai i utaina atu i Alcarana i tcnci tau, he nui; akakoa nui kihai i caa nga kai lioko o 'aw a hi. Tcnci tatou i he ai; e pau ana nga kai ia tatou ano, ko te iti o nga kai e kawca ana ki tawaki; mcheinea i tino nui te ngaki kai; pcuei, kauui :mo te mea mo tawaki, nei ra, e nui kaere ana te tini o okunei Pakeka, koia i pau ai nga kai, i konei ano. lie mea na matou, tena r;mei nga tangata ngaki Pamu te inaiuira na, be tini nga mea o roto o te ngaki wkcnua, chara hoki tc ngaki wkenua te moa motukake inc. te tangata Pamu. He ouou nra tangata Painu o tenei 3lotu. O Te wbakaniaoritauga o tenei kupu o te 'Pamu' he wlienua e ngakia ana, e kore lioki te wkenua kuru e mcinga ke Pamu, ekore ano koki te wkeiiua tarutaru liaercnga Kau, kipi ranci, e Uieinga ke Panm, otira ko te niaara e ngakia ana ki tc kai te mea e mcinga ke Pamu. Ko tcnci mea ko te Pamu, ko wkarc tona kci nokoanga mo te tangata nona te Pamu, me tc wkarc ano mo ana kai maki ; mc nga wkarc kci patunga mo te Witi, mc te wkarc kci turanga mo tc mira patu Whi, mc tc tacpa kci tupuranga Puka. A ko te tacpa kci turanga mo nga wkakapu wili. kia pai tc knnga : ko tetnki taka o taua tacpa, mo nga witi ko ictaki taka kci turanga mo tc wkarc patu witi; ko tc wkarc mc papa araro, kia pai ai te patu c tc witi, kia kai:a e uru atu tc paru ki roto : Ki tc mea ka patua tc witi ki roto ki tcnci tu wkare : licaka tc take-to roa ai tc witi i rtira ekorc c- pii au ckorc c aha ; a ko nga papapa o nga witi kci kai ma tc tini o nga Manu ; o nga Kau maki ano koki ; otira me maki ano ke kai ma nga Kau kci tc tarutaru ; kia nui tc kai: no tc tekai tc kaha e maia ai te maki.. Kite mea ano koki ka mahia lika tia te Pamu. tc main tika tcnci kia kua to moni o nga mea o te Pamu : ko nga kakau o tc v/iti ckorc c manmaua ; ka wkakaranua ana kakau witi ki tc Oti me tc Ilci mareke, kei kai ma nga Hoiho mc nga Kau : a ko nga kakau ckorc c kainga c ratou. knpai ano kci wkukamomona wkenua ; ko-te takatukuhanga e ratou, ma rt ira ka pai kci wkakamomona. Xa kite mea ka paipangia tc wkarc nokoanga mo nga koiko me nga Kau ; ka nv.i ia ratou tc whakamom; na, a ma tc wl.okamoiv.wra ka tapu ai ic k.ai o tc Pamu. Kite t.akore he wkaka:llo:nona c kore koiu c roa la wkelcngi ai tc Pamu. ina lioki. ko Pamu ana i rougo ai nn-uva ; c torn Tau i ngaUra ai, kihai h-->a"i ke \vh:-kanv;:nona • it c- au iUaiamna 000 i"a..e iLuWai pah ho :na o nga Tan a a ouou ka -re te liiwai a ile tcai o ng;; Tau lov» Tanc riwai ngote : koia 1 mcinga ai mci whakamomonatia kihai i koiv ke Iviwai o t.i'.ia Pamu Tctaki pai otc Pamu, he iimi no te kai mo nga Keikci tikaokao. mo ic Pipiph mo te Parcra, mo tc Poaka ano koki : ko nga kai mo ratou, ko rga

Witi ngahoro ite patunga Witi; me nga mea ngahoro ite taataringa; kite mea kali ore he likaokao o te Pamu, ka maumau nga witi ngahoro ; a ko tenei mea ko te Heihei ; e nui ana te utu kite tacne, koia matou i meatu ai kia kaha te whangai manu, kaua ite heihei anake, otia i nga manu Pakeha katoa. Tetahi mea ano o te Pamu, he Pata, he Heki, he Poaka whakapoa; heaha ranei te Maori te kite ai, he kai utu nui enei kai; a kia mahi ratou i aua kai nei. Kahore ano nga tangata o tenei whenua i mahi noa ; ko Tawahi kua mahi noake i cr.ei mea; a ko nga ako tonu tenei ote Nupepa nei omua iho; he whenua pai a Nuitireni. he wahi atahua te wa ngaki kai; he Iwi*mohio te Maori; he tini noatu ona pai i o Tawahi; nakonei matou i mea ai e oho koia pea kite mahara, kia kaha te mahi Pamu ; no te mea he tini nga Pakeha o tawahi hei hoko i o koutou kai e ngaki ai, ahakoa mano tini nga kai, e pau katoa. Ko te take hoki tenei i meatu ai matou me ngaki a Pakeha te whenua kaua e ngakia a Maoritia me Parau kia pai ai te oneone kia nui ai te mara ; kite mea, ianei ka timataria te nga .i Pakeha ; kokonei koutou te kite ai, ka whiwlii koutou ite taonga; penei ka rangona tenei whenua, he whenua kai nui, ekore hoki u te kono iti o Mahore e kitea; "ko te whataroa o Manaia' anake ano te haere ana." He nui noatu te whenua pai a koutou a te Maori ; otira he whenua kiano i ngakia, hei te whenua Huru, Ngaherehere i korerotia ai, kia ngakia ; kia kainga ona kai, ka meinga he whenua ; he iwi whai rawa te Maori he kaha kore kite mahi i tana taonga ite whenua koia i nolio mokai tonu ai. Ahakoa, nui noa te Pamu, kite mea ka ngakia mangeretia, ekore e kite ite moni; tena ko te Pamu ngaki tika; kei aia rawa ano te moni; ehara hoki te mea, na te nui Pamu kei reira te nui moni; kahore, ko te mahi ngaki tika ite mara, kei reira te moni. Ka ngakia kinotia tc Pamu he maumau whenua he maumau mahi * tena ko te ahuwhenua ngaki tika ite whenua, koia te tino ritenge o te kupu Pamu. E whakapai ana matou ki nga Mira kua oti te jhanga e nga Maori kei tawhiti tenei mahi a ratou; a mehemea, e meana etahi o nga tangata whai

i • ' i • ~' jmoni; kia ma hi a c ratou a ratou i'unui, kite i tiivanga mahi a tc Pakeha, ka pai pu ano matou. PeneL ki tc utua c ratou tcialii Pakeha hei ako jitc Maori, ki nga mahi Paniu ; ara, ko nga malii J enei ; kite whakamomona ite wlienua, kite mahi Pamu karaehc hci kai mo nga Hipi, kite keri aw a awa wai, kite mahi tika ite witi i ona marama e tupu pai ai, kite whangia liipi, Kau, Hohio, Poaka, Heihei, me nga mca katoa o tenei mca o te Pamu; kia matau ai nga Maori ki nga mca katoa, i nui ai nga Pakclia Pamu o Ingarangi. Kia matau koutou ki enei kupu, whiriwliiria e koutou enei korero ; he ako hoki tenei, ko koutou ko te Pakeha lie iwi kta lii ; mo tatou enei pai e rapua nei: na kite maia koutou. penei ka kitca te moni ia koutou ; aka waiho ko koutou hci uta ano i a koutou witi ki tawahi; ten a takoutou wahi c nga Maori kia puta, kia tac raw a ako ki tc patunga witi o tenei Tau ; ka tomo ia koutou nga kaipuke nui ia koutou ano. Kua puta hoki te wa e meinga ai e te Pepelia Pakeha "lena kia ngahau te Parau ina ano e mcana te kupu "Kia heke te kawawa i tc rae o te tangata ka kai aia ite taro ako tc ringaringa ote Ahuwhenua, ka whiwlii ite taonga. m