Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 5, 1 June 1855, Page 1

Kino i ata tuhia nga korero o te whainga nui e ngangare tia mai nei i Oropi; he whakaputa no Ruhia, he whakaeke he ki etahi kainga, na reina te whawhai uei ka nui. E meinga ana ka roa pea ie whainga nei; aka uru nga iwi katoa o Oropi, na k«nei niatou i mea ai, kia korerotia te take; kia rongo ai o matou hoa Maori. No naiati;:i tata ano a Ruhia i meinga ai he tikangalwi, im.ua atu, he iwi kihai i tikanga Pakeha; kahore hoki ona taha taha moaua; he iwi aoho tua whenua, kahore ona kaipuke. Lnua tata nei ano, ara erua Rau tau, to ratou kingi Jko " Pita te Nui" i haere aia ki Horona, a taeatu ana ki Ingaragi; he kingi whakaii, otira he tmgata m >hia. Ka mahi aia i reira, ka ako*kia mitau i aia te hanga Kaipuka, ano ka rnitau, ka hoki ano ki tona kainga; ka timata tana hanga Kaipuke, hei rerere i ona Mona tua whenua. Moireira ka atawhatia eia nga tangata aiohio ; kia hui mat ki tona whenua hei ako i , "ana iwi ; nakonei, ka kake haere te taonga o Ruhia; nakonei ana li-oia ka maia te whawhai i te : Tea o te A<>. Te Tea e met nga nei, ko Kingi " Hare te Te-kau-narua" Kin<ii o Witana; he hunga mauahara •i Pita maa ko Hare, ite timatanga o taraua wha.whai ia Hare te Papa, ano te roanga o taraua whainqja ka riro ia Pita te Papa, a taagohia ana eia te tahi wahi o te whenua o riara. No nga ra o Pita a mohoa nei; he pakani tonu ta tluhia mahi ki nga iwi tu tata kia ratou; ano ka whawhai; ka tangohiae Ruhia tetahi wahi whenua hei utu kia mau ai te rongo. 'Xo te niea i nui haere ai a Ruhia, i raua he iwi tuawhenua, na konei ka whakanui haere ratou, i nga roue o to ratou Whenua e noho nei; kite Hauraro ko te Paratika, kite Hauauru ma Tonga kote " Moaaa Manga" a tae noa kite Moana Nui. Ko nga Manu wao o Ruhia, kua tata te rite ai

ki o Ingarangi me oTe Wiwi. A ko nga Hoia nui ake te tokomaha i o nga iwi ke atu. - Te Iwi i tino wkawhaitia e Ruhia ko Takei; ahe nuinga haeretanga ake no te Kaha o Ruhia he hokiuga iho no te Kaha o Takei. No te roanga oto ratou whawhai; ka riro ia Ilnhia, nga kainga pai o Takai Ko te whenua e wnaing;;t;n mai moi; no Takei iinua, he mea tangr> c Ruhia. .lie wheuua pai lie me 0113 nuiiona to Karaimla; ko te ingoa tenei o te kainga c tu nci Te Pa ; ko Hapataporo te ingoa, e tauria nci c Ingarangi, raua ko "Wiwi, kei te "Moana Mangu" taua kainga nei; ko te tino kainga tenei o Ruhia mo ana " Mauu wao." lie Pa nui, whaihoki lie Pa kaha; a e tutata ana te tino Pa o Takei,ki Hapataporo; ara e wha pea ra, e rere atu ai ite tahi Pa, ka wheti kite tr i . Te tino Pa o Takei ko Konotanatinopera a i minamina nga kingi o Ruhia kia riro ia ratou ; haere iho ia Pita a moroki nei ; koia te Pa o Hapataporo ; i hanga ai kia kaha, kia nui. Irnua kihai nga whawhai o Ruhia ki Takei i tirohia e Ingarangi raua ko Wiwi; otira to tenei vhawhai ki Takei, i uru te Pakeha; no to mea ka riro a Takei ia Ruhia; ka he katoa nga Iwi oto Ao ia Ruhia. I korerotia tetake e mau ai te Rongo ki nga Iwi nei e Engarangi raua ko Wiwi; a kihai noake te rongo i mau, hehe no Ruliia,ka uru tahi ratoukite whawhai. Inanahi tatanei ano eruatau, ka mea te Kingi o Ptuhiakia whakaekcaano a Takei eia ; ka tonoa tana karere ki Takei hei whakaramraru i o reira mea; hei take whawhai te mea nei i tonoa ai. Meircira ka mea aJ.iuh.ia kia uoho Marire a Ingarangi me Wiwi; kihai raua i whakaae. Ano te tino henga rawatanga o nga main o Ruhia; ka kavangatia e Takei te whawhai ki aia. He roa noatu toraua whainga; lie tini nga parekura; ka cahi ano a Ingarangi raua ko Wiwi, ka uruki te riri. Ka rere nga "Manu wao" o Ingarangi me nga ll'>ia : hoi whakahe i nga nanakia o Ruhia. He •ini nga'Olanu wao" o Ruhia; ko etahi kei te Paraiika, ko etahi kei te "Moana Mangu." Ko te moana o te Paratika, e kapi ana ite haupapa, i nga marania o Oketopa; a tae noa ki Aperira; a ko nga Kaipuke o tauamoaua, e tu ana i aua marania ite kainga i Koronatata ; he awa pakupaku te wai i tu ai aua kaipuke ; a ko te Pa; he tini nga Purepo o on a parepare. [. Ko nga Kaipuke o Ingarangi me o Wiwi; i rere kite tau i taua Pa me aua " Manu wao" ite mavama o Aperira*lSs4 ; otiia he Puke nui rawa, a Kihai i tae rawa kite taha otePa ; a kihai i puta mai nga kaipuke o Ruhia kite riri; na reira ka tauria nga kainga tu t;:ta kite taha taha moana ; taea kotoatia ana enci. Ko nga Ruihaiiame o ratou Kaipuke, itu marire mai itua o te Pa; a kihai i taea, a nga

Purcpo oto Taua; ko to ratou lioko boko i raru itc Taua, a rokohanga uoatia etc Hotoke, kiliai i tac a'.u lie nica mo tc Pa. Ko tc abua ia_, o te ~vbcnua nio tc moana, i kite a katoatia ete Taua; ko tc tu Kaipuke mo tc ra Moana, mo tc alma e tae atu ai ki tc Pa j oti katoa ia ratou j tenci tc tauvia mxi nei pea tau vvalil. Itc "Moana ."Manga" kilnii nga Kaipuke o te ttuhia, i maia mai, ki o Ingarangi, mo o Wiwi ; iwbati buki tc Rubia ki tc Pa; a ko etalii Kaipu kc o ratou ; lie mca whakaparemo ki tc wabapu o tc a'vaj kei tacaatu tc Pa e te Taua. Xo tc Ngabura o tcra Tau i bacre ai nga bo:a o me o Wiwi ki Takci: abe roa no ratou ki reira, i mate ai etabi o nga Iloia itc mate kino, be Korora te ingoa o taua mate. Ano ka tata kite Ilotoke ka baere aua Iloia kite Karaimia; haere tonu a tae atu ana kite ;.aha o Ilapataporo te Pa. E baere atu ana tc taua itc ara ka tupono kite Iluiiia c nobo ana itc taba o te awa o Araina, ka turia tc riri i reira, a wbati ana tc lluhiaki te Pahe ouou to Taua, be inatiu tini tc Tangata wlicnua, " He itc Taua be ite Toa" ite taua te papa. Ka ti tiro tc Taua ikr.uei ki to raua toaj katalu nei hoki, tc Wiwi ka uru mai bei boa mo tc Ingi, ribi ) koiai koa ai o ratou ngakau,ki tc maia o tctabi o tetabi; be boa wbawliai boki rau a tetabi ki tetabi i mua ibo j a, katabi nei ka wbawbai a Taua kotahi. Ka whakapaea tc Pa etc Taua ; kibai i roa, ka puta ano tc Rubia, ka wbc-wbai ano ratou ; 70,000, |o te tangata wbenua i wbakaekc mai, 14,000 o tc I Taua ka riro ano tc Papa itc Taua.

He kainga kopeke te wheuua e taurianei ; ua reira te taca ai te Pa ite Hotukc; otiia kua mahana haerc tc Raumati, a e mahia ana nga n:a:oro ote Taua he tau ite Pa, a kua tae atu kite Taua, nga Take he lloa mo te Taua ; turia ana ta riri o to Ptuhanakia latou ite ara; whati ana te Ruhia, ka riro ano te papa iti Take; ko Oma Paha te raugatira o taua ope. E uruatu ano hoki etahi o nga iwi ke atuki te riii nei, 15,000, mano o nga Iloia o Hatinia i to" aoahei Hoa mo teTaua, a 20,000 Pene, a 12,000 i tonoa e Potukara me Ataria, hei whakanui mo te Taua; whaihoki e mahi ana a Ingarangi me Wiwi i oratou kaipuke 3lanu wao kiamaha; nui ke ake i o era whakapapavanga fcangata. • E nga u nei te patu, c wkakaeke nei te Taua i tara whenua; ka mate turoro te Tangata nana te riri i timata, no te 2 o Maelie, 1555, i mate ai a Nikoraha te Kingi o Ruhia ; i whakamomori te ngakau o Nikoraha, no te mea kihai i toa ana Iloia ki o Ingarangi me o Wiwi Ko tana Tamaiti matamua, ko Erekihana, kua aoho hei Kingi mo Ruhia ; he tangata kahore ina pai whawhai : otira he tir.i nga tangata hikaka o Ruhia, he hikaka ano hoki te tcina o Erekihana, ratou, ko nga tangata whakamau tonu ite he nei, e raau ranei te Rongo, e mau tonu ranei te whawhai; waiho me titiro. Koia nei nga korero o te whawhai; te mea i tuhi tuhia ai enei, kia rongo nga Maori ki tenei whainga ; tena atu ano pea, ka tuhia ano etahi korero kia rangona ai te whawhai nei amua.