TE WHAWHI O NGA TANGATA MAORI I TARANAKI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 5, 1 June 1855, Page 11

TE WHAWHI O NGA TANGATA MAORI I TARANAKI.

(No te Nutireni, mo Aperira te 25, 1855.) No te mea te mau te rongo i Taranaki ia ratou whakatangata Maori, koia a Kawana i mea ai kia haere aia ki reira, kia kawea te mana o Kuini me kore e iaau te rongo, kia nobo pai ai tera wahi a kite tirotiro mea, e kore ai taua be e paki nga Pakelia o reira. Nakonei ka eke a K a wan a me tana ope baere tahi i aia, ia te Pauatota Maim wao o Kuini, te llangatira ko Kapene Turuari, ite 17 o Maehe, e no to 20 o nc;a ra o Mae'ue ka u ratou ki Nsraniotu i Taranaki. U kaa ano a Kawana ki reire,ka haere mai nga Raiifiratira o te runam'a kia a Kawaaa i te ake o te be, i raiuraru ai taua kaiuga. A no nga korero i rongo ai matou, i korerotia e ro Tumuaki ote Ruuanga, mete tino kaiwhakavva, mete kai tuhi Maori ote Kawanatanga, kuia :iei nga take o taua ngang.ire. Ko te whawaai e nga a uei i Taranaki no te "naha o nga take koia i poauau ai te tokoinaha, a no te huinga tahi tanga o aua tini be, koia te kai hohourongo te maramarama ai tana mahi, ko nga tangata Maori e noho tata ana kite Taone, no [haia ratou. Ko te wahine o Iliaia i moea e tetahi tangata Maori, a puhia ana taua tangata, koia Vgatiruanui i anga atu ai te riri kia Ibaia, tetahi ake, ko Kawiri i puhia e Katatore, he rohe whenaa te mea i puhia ai a Kawiri Tetahi take ano o te he nei, he puhanga na ihaia i nga tupapuku o te huuga i mate i te whawha:»ga nui, na tenei ka uru nga iwi ke atu ki taua .vhawhai, ko nga mea ouv-i e niahia aua e nga tii■igata e meiuga ana e ratou ano, ko nga taugnta

ratouote Kuini, ko nga tangata ratou bei tiakl ite Pakeha. Ko nga hoa riri o Tbaia mn ra'ou ko nga whanaunga o Rawiri, koia ko Katatore, ko Wivinm r viugi, ko Katatore ma ia o pal ana kite Pakeha •kore te Pakeha e aha tia e ratou kia noho pai ano ia te Pakeha, kaua f urn ki tana riri Maori, kia motu ke atu te Pakeha i taua whawhai. No te 27 o Maehe, ka korcro ano a Kawana raua ko te Tumuaki o te runanga Pakeha, umringaiho ka haere a Kawana kite tari hoko whenua, kia ronga i nga korero o nga Rawiri, ko nga rangatira i reira ko Ramera. ko Hone Ropiha, ko tharaira, ko Tamati Waka, ko Moturoa. Ka meatu a Kawana kia ratou he pouri nona, ki te mau tona o te whawhai i Taranaki, koia aia i haere mai ai i Akarana mekore e niau te rongo i aia mekore e ron;a nga Rrangatira Maori o Taaki ki tana kunu, ka mea ano a Kawana kia korcro ratou kia rongo aia. "V, Ka whakatika a Tamati W aka (ehara ia Te Waka nui o Ngapuhi) ka mea koahau te tangata ite mate, kua mate ahau, tena rakokeo e Kawana, koutou, nga taonga, nie nga mea pai, i haere mai te pai i he whakaora tangata, ehara ia Kawana te 'ake ote he ne ! na te hoko, naku te whenua i hoko koia i penei ai, i haere mai koutou kia kite ite mate i rongo ai koutou, i kite a Kapene Haimona i Taranaki i Ngatiruanui, i haere mai ki j Waitaha whawhai ai, ia Rawiri ano e ora ana. kahore ano i ea te mate o Rawiri, i rongo matou Ki nga kivpu o te Kawana kia te Haimona kia te Nutene, he kupu pai nga kupu i paingia e matou, (ka rukea te patiti a te Waka i konei) ka mea ko taku ratu tenei ia Rawiri ano e ora ana, a koia ano taku pata e noho nei, i tono atu ahau ki tc Pakeha kia homai he pu, hei rapu utu mo te inatengaoßawirijhewhakaaropai takoutou,kahore aku pai kite kohuru, mei homai etahi pu ma matou i jtakutuhi tuliinaa atu kia Kawana, penei, kahore !e roa te mau ai te rongo i naia nei; mei homai he nu, a kahore ahau i maia te rapu utu moku, penei kua kitea taku kaha kore, tena ko tenei he rake tenei e whiti nei, koahca te he teputa ai kite Pak"ha. inahoki etoru rauraati e toru hotoke o tc riri nei i n»au ai. a kahore ano he he kia ratou; e r-ai ana o. Kawana kia haere mai koe ki tenei o au Taona, he tangata ano i p;;i ano whakaaro. he tangata : ano i kino, me au nei i pera an o, kua riro a Rawiri e tulatu nei ahau to pani, kahore oku kai tiaki ; ko te jmarae tenei i haere ai, i korero ai a Rawiri, tenei Ngatiruanui tc haere mai nei, ekite tatou ite kino, he pai ranei ta ratou he kino ratiei. Haere mai e |Kawana, me to korero houhangarongo, he haere | mai ta nga iwi nei kite whawhai. mau e meatu kia hoki ratou, kia noho pai. Taku whawhai mo te | Pakeha kia haere mai kikouei noho ai ki nga taonga o te Pakeha kia riro mai iau te hoko : naku te whenua nei i tuku kia Kawana Pitiroi, i hokonn katoatia te whenua e matou, a kua mate nei a Rawiri, koahau anake ko te pani e korero utu nei

ki akoe, kua inau te taura ki o matou kaki, he pai nau kia haerc mai k>a kite ia matou, kite hohou ite rongo, e whakaae ana ahau, kahore he pa a te tangata he pu anoia, he pu whati, mei hojmai he pu e koe, tae rawa raai ute Hoimona kua mau te rongo he haere mai ta Ngatiruanui kite whawhai ia tatou, haunga koe e Kawana, ara ko Hare ko Kapene Kiugi, mc matou hoki me nga tangata Maori katoa, ka puhia tatou, ekore aku kupu e whakapaipaingia, no te mea he he kei mua ia tatou, e rapu ana nga tangata ite he, hoiano aku kororo. " Ka whakatika ko Iharaira ka mea whakarongomai e Kawana, c Hare koutou katoa, ko te marae tenei i korerotiaai te bokonga whenua, e atawhai ana matou i te Pakeha, ma ratou e atawhai aua ia matou, ko te whakaaro tenei o ratou kua riro, he pai to te mea pai, whakarungo mai e mehemea, i homai he Pu maku e koutou, e Hare e te Makarini e te Kupa, penei kei te ora ahau, he tamaiti ahau nau e Kawana, otira i mea koe he porangi ahau no taku tononga atu kite Pu maku i akoe, mei homai he Pu kua mau te rongo, kahore au te meatu kia whakawhitia te ra e te tahi tangata, whakarongo ki nga mahi o Taranaki kite ora koe ka ora ahau, kite mate ahau ka mate koe, e Hare mawai to Pu e huna na koe e hopai kua riroto tacnga nui a Rawiri, whakamaoritia aku kupu a Hare kia Kawana, kahore ahau e meatu kia whiti te ra, kuariro a llawiri koahau tenei hoi nei aku korero, ko aku kupu enei kia te Haimona, a e ki nei ano ahau i aua kupu, i meinga taku pukapuka he porangi, heaha te hua o te mauranga-rongo, i tono Pu i tono Paura atu ahau i akoe e Hare, tono kau kihai i marere mai, kohore au te noho, he toto mo te toto, e penei aua koutou te Pakeha, kia ea rano nga utu o akoutou nania ka noho ai, kite mea ka konihi ke te tangata nama i te Pakeha i nama ai aia, ahakca kcparea te pare o tana Potae kia ngaro ai aia, ahakoa, mareira e aha ai, me utu ano tana nama, e whakaae ahau kite rongo kia mau kapai koutou, kahore, ekore te rongo e mau, kakite koutou apopo. Whakarongo ana a Kawana ki nga korero nei, a ka meatu aia, kei te niatau ano koutou tangata Maori ko te noho pai anake te mea e noho ora ai te tangata, tena ko te whawhai, he mate, he kino he poraruraru kei roto, a ma te whawhai nei e roa ai nga mate mete kino kia

koutou, otia, ko te wakarongo mete mahi i nga ture o Kuini, e akona nei e nga kai ako, ko te mea ia e ora ai, e noho pai ai, e mariea ai, te Maori mete Pakeha, ko te mea ia hei kawe i nga rongo marie o tonei rnotu ki nga tauiwi, tei:a ra to he, e koutou, te Whenua hei inarrlnga mo te kai, te Whenua c tupu ai ng;i kai i.io te !aivo;a'a, kia mahia e koutou kite kino, he whelcngi ko te rite o te Whenua nei ia koutou te whakaporaru. Kei te mahara koutou, ki nga mahi o nga Pakeha a konei, ki to ratou rongo ki nga Tare o Kuini, ina hoki, i kohurutia te Pakeha e te tahi Pakeha ano, otera kihai i pa nga kino o taua kohuru kite nuinga ote Pakeha, na te tokomaha, i tuku te tangata ite hara kia mahia te tikanga e nga ture ki taua tangata ; na reira aha koa poka he kino ki waenga o te tokomaha, kotahi ana!<e o ratou e he, he noho pai to te tokomaha, i -whakarangona atu a Kawaua ki nga kupu o te Waki, i mea ai aia ; e pai ana o ratou whakaaro kite Pakeha, mete Pakeha kia ratou, ko te mea tenei i paingia e to tatau matua e te Kuini, na enei kupu oha a Kawana L mea ai, ka mahi tonu aia kite liohou ite rongo, a na aua kupu, aia i mea ai, e mau te rongo iaia, kia tuhi tuhi rawa ake aia ki tawahi ki totatou matua nui kia te Kuini, hei penei atu mana kia Kuini, ko nga tangata Maori o Taranaki kia atawhaitia nuitia eKuini, inahoki e whakamana ana ratou i nga ture, e rite ana ratou, ki nga tangata whakamana ture o etahi wahi o Nuitireni, ka mea ano a Kawana e meana tana whakaaro kia runanga nga Rangatira Maori ki tana aroara kia korerorero tahi ratou mekore e kitea tetahi take hei timatatanga houhangarongo e hai ai te tokomaha, ina hoki ka roa haere te whawhai nei, ka kake haere nga kino oroto, nakonei a Kawana i mea ai, me mahi tahi iaia nga tangeta mo te pai kia we te kitea te ora e noho pai ai nga Iwi katoa. Ka whakatika ko Raniera ka ki, koia kau, epai ana te kupu e Kawana koia kau, e pai ana nga ture o te Atua, ka apitia nga ture o te Atua ko o Kuini, koia kau te pai, ne enei ture i kawe mai nga Mihinare o te Atua ki konei, na enei ture i ake te noho pai, te atawhia ki nga tangata katoa Tena ra ko koe e Kawana, te tangata nau i ako te pai, nau te pai i kawe ke nga pito o te Ao. Kahore te ngakau Maori i kite ite noho marire, kahore nga tangata o mua ikite ite pai o enei ra, i noho ratou, i kai ratou, kei te Poaka ic. : it--;. ;;;<■ matou hoki, i pai ki nga mea o mua, c*. - : .v. kiliai i kitea te pai e aua mea, kahore nga T'lpuna 1 whakaaro kite pai, nakonei ratou te kite ai ii.e noho marire, nakonei koe e Kawana i kitea mai ai, na te he nei koe i, kawhakt mai, he, he tomatuu, naku te whenua i hoko, he kupu pai te kupu, koia kau, i mea ahau ekore e he, he, kua riro a Rawiri, me etahi atu kua riro, meaha matou nga whanaunga e noho pai ai, mehemea he tutua a Rawiri ma, penei e tika, tena he Rangatira, me utu ano te mate o te Rangatira, kotahi ano aku matenga, kitemca ka riro tenei

ka riro katoa, ekore te rongo e mau; titiro mai, j?tohu ana ahau ko koe to matau matua, ko matou aga Tamarika, koahau ia i maka e koe, a patua huhuakovctia ana ka mate, e hara ite mea haere noa mai ahau kikonei, nau i arahi mai, kua mate a Itowini, kahorc aku kupu, kua ki a Taraati Waka ko aku kupu ano era, e ki ana koe he pai, tera te tangata itc matau hci rou, i au, Ngatiruanui e haere mai nei.meaha te rongo e mau ai ahakoa pai te rangi nci tcnei, kei muri ano te awha, ahakoa he ngakau tangata [pai, he kino ano tona, he kino te nga ngakau katoa, ne tini nga hau epupuhi nei, a kotahi ano hau raki, i haere mai koe he pohourongo, ekore e kitea, ko aku kupu pouri enei, kua tamene anake, ko nga Pi hou anake te toe nei, kua riro te Kuini o nga Pi, whaihoki ka aru atu nga Pi katoa, ekore ratou e noho kau hoiano taku korero. ! [Tera atu ano.]