KO TE KARERE MAORI. Akarana. Hurai 14, 1853.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 119, 14 July 1853, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana. Hurai 14, 1853.

Ka hokia nei ano e matou kite korero i nga ritenga ote hi, te mahi e ngahau nei nga iwi katoa kite tango. He nui nga mahi e hua mai ana i roto i tenei mea, no konci i likn ai kia ala wliakaaroa (cnci men c nga tangala kalon, c iiinliiu ana kitciualii. Kiliai 0110 i kaliorc (c mnlii o elalii o nga langala o konci ki tc men c incinga ntn nci, lie nica liiiro c niatou ki nga manga o nga kaipuUo c kawckawca liaerelia nci. Mo liiiro nga kaiko.ierc nnpcpa ki nga manga o nga kaipukc i nga raraugi o lenei pukapuka. Ki In titiro nga tangala i Ic nnpcpa nci, ka kitea 0 raton orua le kau ina 0110 laka° ngolii lolc i rnnga i a le Pcnclia, i rcrc,' ki Mciponi. Kkore to run tc kau ina 011# limliia, mci ran ilio, mci niano ilio nga takai, ka pai Itoki. Ten a pea c nianakoliin Icnci In kai c lawalii, ka'iiguliau pea a rcira ki le lioko ite ngolii lolc. Pcnci ka wliai nialii tc lini i roto i Icnci nica; —ka wliai mnlii 1110 nga kanmra lianga poti, ka wliai nialii 1110 nga kai tui ra, 1110 nga kai wliiri wliakalieke, 1110 nga kai tata kupenga, ka wliai nialii lioki 1110 nga tangala rcrc nioana, 1110 nga kai lit, 1110 nga kai lianga kalio, mo nga kai panipnni ki tc tolc, 1110 nga kai kohi kite kalio, 111 c ara alu. Pcnci ka langatanga lonu tc langala ki nga awa, inc nga koru kaloa o N'iu Tircni. Mtiri ilioo tcwliakaiichonngn o Ivarcponia kiliai le rawa c aim inai ana i (c mnlii ngolii i ware ware i a raton. Wliakaritca ana nga kainga hi ngolii, a, c nialiia inai nci nga ngolii o tana wlicnua; c ala wliaknlulukiiia ana tcra nial'i. I nga rongo tac lion niai ki a iiialou cwlia ran o uga poti hi ngolii, kci ic awa o Ilakaramcto; tautokorua nga Inngala ki runga ki lc jioti kotalii, mc i 0 raua kupenpa. Ko le iilu o nga poti, 50/.; 1.0 lc mil nio|[nga kupenga 40/. 1110 tc nica kotalii. Krna lioki tc kau o nga kupenga liao i nta; ko lc rilenga o lc inca kotalii 00/. Ko tc 1 o I'epuerc liinata ai lc lii, 111 c tc liao; ko le 1 o Akuliata inutu ai. Ko le rilcnga o (c'poti kotalii i roto i le ra fi/.; ko lc liuiliniiiga o uga ran cwlia, 1110 roto i

to ra kotalii 2,400/. Ko tc mil 1110 uga ngolii o tc kupcnga liao kiutn i rolo i tc ra kotalii 20/.; liui kaloa nga poti e wlia ra;i 400.'., 1110 rolo i lc ra tnlii. Ko nga ngolii c maliia nci, e liokoa ana ki nga inakcti o llakarcmcio. 0 liana l'araliiko,'a Mariwira. Haimga lioki nga tnonc kcri koura, 00110 ra tc kau macro lc mamao, c wliitu. lie mca ano 2000 pauna mo tc kainga kotalii. I lc tan 1852 ko nga ngolii i man he mca tote clalii, ko lc locnga lie mca kai lion. Ko to kainga c lino lioko ana i tc hamana, ko liana I'araliiko. Ko nga ngolii c niaina ana i rcira, crima, cono mano pauna, a, 111 c ake a 110 pea /mi ake. lie pono ano ra, Lahore lie linmana ki nga awa o Niu Tircni, olira, lie pono tcnci, c inni lomi ana ki o latou korn ki o lalou awa tc tini o lc ngolii papai. Ki lc mca, ka ata wliakaritca tcnci m.ilii, ka wiiai poll, kp, wliai knpenga lioki, ckore ianci c liua mai tc rawa 111 c nga malii tote ngolii o Karaponia? Tcnni ano nga take e pa ai te langata malii. Mc titiro c tatou ki nga ngolii i..i\vc mai ki Akarana, ckore c liono lc tiiku mai o tc ngolii, ko tc nitinga o nga ngolii c kawea mai ana lie taimire. He niea pai kia wliakaiiriiuru tc ngolii; aliakoa, c wliai piwlii ana, c wliai poaka ana. Olira, ko tcnci, c kake ana to nln 0 tc poaka, no kona i tiroliia ai ki tc mca ka nui mai nga ngolii ki to taonc nci, ka nui ano tc utu. AVailioki e lini liacrc ana lc Pakclia luku mai ki lenoi walii, a, ckorc c liolioro lc lupu o nga p ; >' kalitt me ara ata mca ltd kai ma tc liin. Ko tcialii take c lika ai te malii lii ngolii kc

to toruloru liacrc o tc poaka o tc tangata Maori, c warea ana lioki ia.ki le tigaUi i lo wheniia, c uiii liacrc ana te nialii o tc tangata l»i te wlienua, no reira i niahiio ai to whangai poaka. No konci inalou i men :ii, ka pai le ...ahi l.i ngohi, kn (iiptt tc wliai rawa ki nga kai hi, ki nga kai liao, a, ka pa kaloa tc pai ki nga (angala o to taone. Tonci ano to korero hci whakaiika i la nialon o nieinga alu nci. Ko tc. whiwhinga o teialii iwi i niaunu atn i to ratou wlicnna liacrc ana ki Karaponia 110110 ai,—Uo to ratou whiwhinga ki tc rawa i roto i tcnci mnlii, i tc lii ngolii. 11c llainii tc iwi c liicingii atu nci. I iiiniinii atn ratou i llaina tc kainga tupu, liacrc ana ki Karaponia, hanga ana lie wliarc nio ratou ki liana I'araliiko, nolioia ana tc kainga, taliuri ana ki tc hi ngolii. liacrc akc nga tangata o tcnci kainga, kolalii ran, c l ima tc kau; ko to nuinga o tcnci iwi lie kai hi, lie kai liao ngohi. liacrc akc nga poti i a ralou, crua tc kau ma rima, c lioclioca hacrctia ana nga poti i nga liaora kaloa o tc va; ko ctalii, ki tc lioki alu, ko ctalii ki tc lioki inai, ki nga tauranga. Ko nga wliarc e rarangi liacrc ana i (ctalii lalia ole huarahi; c ahua pai ana ki tc liiiro alu. Ko chinii o ratou c noiio kc ana, i tc laha o lo kainga c whiri nua i nga taura, c miro ana i nga alio. Ko nga ngolii c kauika ana i rcira, c pacpac liacrc ana, e whakainaroketia ana iir-i ngolii paka; piiia ana tc kakara ki tc iliu. Ko nga ngolii cuci c man inai ana i a ratou. Ko nga ngohi cnci c liiia ana c ratou, he luahiiiia, lie rci, he okcoke, lie Itcrcna. Ko nga ngolii ririki he inca whakapaka puku ; ko uga ngolii raralii, lie inca kohalia. l a inarokc, c koliia ana ki tc kalio, ki tc poaka, ki le pekc, a, ka kawea atu ki a liana Paraliiko, ka hokoa ki o ralou langala e hacre ana kite niano wlicnna, ki tc kcri koura ki a ratou hcki c rcre ana ki (awliili. I korero inai (ctalii o nga Ilaiui ki (c kai whakaalu o cnci inca, ko nga pauna laimalia c man inai ana i rolo i Ic ra kolalii 5000, a. i inca isi, c tiuo inaiiakohia ana le 11 gold, ko le ulu mo tc ran |>auiia t.i.nahi 20s.

'I t; mca i whakatakoto ni c mnlou cnoi niea cni:t ki tc aroaro o nga kai korero nupepa, lie wliiilifinlti i Ic likanga o wliiwlii ni raloti ki le rawa i rolo i nga malii penci, inei taliuri aim mo Marikcua, ki Karapouia, mo nga llaini lioki c 110)10 ana ki tcra walii. He iwi ke tetahi, olira, wliiwlii ugatalii ana ratou ki (c rawa i roto i tc malii ahuwhenua ki Ic lii. E 1110 a ana maloti, mcwailio tenci lici lauira 1110 nga tangata .Maori o tcnci walii. Ma tc malii i tcnci mca, ka kake ai Ic rawa o icnci wlicmia, ka litia lioki tc pai ki tc tini o nga taiigala .Maori, ki telini lioki o tc l'akeha c nolioana ki tcnci whenna ataaliua. I tc nupopa kua pula i mtia alu o Icnci i whakahacre i tc korero ki nga liinga 11 lng.irangi nic ara atn iwi i Oropi. Ko totalii nialii niii o tc mca pcnci, kci tc walii o Marike11a ki tc Tuaraki; lie liiingn whapuku lioki kci reira. E mcinga anako tc tini ote kaipnkc kci reira; liui kaloa 0000 ra nci, c 7000 ra nci. Koenci kaipuko, 110nga lngarilii, 110 nga IVrenilii, no nga Marikcna, no nga Talilii, 110 nga I'auiora, a, c mcinga ana •10 miriona ngolii o cnci puke i (e (mi kotalii. Ko ic likanga o to malii o Ic wliakuku koia Icnci. L'a man, tc ngolii, ka lapaliia K! parelin, ka niaka lie tote 1110 rnnga, a ka wiulia kite riu. lie mca kawenga ngolii ki Ic kainga malii ai. Ko nga kaipnkc c rcrc ana ki Itaparcra, ki Ic lalialalia, 0 lac alu ana i nga ra 11 lluuc, ka whiriwhiri i Ic laiirauga i laua lalialalia, i Ic koru o Mania, kj liana Haurcnc, ki I'irairi ki le waliapu ra

nei oto koru o Ilurihonu. E nolio ana ra tou i konei i tc roa o tc raumali, c whakaniaroke ana i nga ngolii, ki ruuga ra nci ki nga whala. Itc taenga ki rcira, ka tatu le punga ka tiikiiliikiia nga nunc ara alu 1110:1, a ka le wliare 0 ralon puke.'-; Ho alio Ic men i man aijnga whapnkn, ckorc 10 kupcnga c lukua ata,\lio lakitahi (c mcalanga o to knpcnga. Kakania tonu to kai o (ana ngolii, 110 kona, ckorc c whakapaipni.i tc maumi. I tcialii atu nupcpn/oli to whakaatu tc (i----akanga, (inc [to wliakapainga o lo [nialii [hi ngolii; c nga iwi niatnn, c nga iwi hokohoko, 11.-1 oti encijiiiea, nic ara atu to toliiitolm ki nga tangala, hoi rcira, ka [whakamahara atu kia wailio onoi moa, lici tauira 1110 o konei kaijii. K takoto inai i to nioana Jnoi to t aonga, o takoto nui nuii ra i nga moana o om.'i (aliaiaha, ckorc nci c niahia. U ntra ana matoii ki nga ngolii, ki nga lio, nic ara alu pipi, ki tc whakarilca tclahi tikangapni» ka ata kilca nga fma whai rawa o roio. Ko tc main c crna nga painga o rolo, ko to kai 111 a tc tini o tatou c nolio, nci ko tc tuku atu hoki hci l.ai ilia nga iwi o nga whcntin c takoto mai nci i paliaki alu o 10 laton 1110(11.