KO TE KARERE MAORI Akarana, Tihema 16, 1852.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 104, 16 December 1852, Page 2

KO TE KARERE MAORI Akarana, Tihema 16, 1852.

No nga korero i taia kite Karere Maori i te 18 o Nohema, ka puta atu te kupu whakaako mo nga main o te. whangai pirikahu; i mea matou i reira, ka hua te whai rawa ki nga tangata Maori, ki tc mca, ka ahuwhenua ratou ki tcra tu mahi,—tc whangai Pirikahu. I nga wa, o tc orokonohoanga o te taugata ki tc ao, ka kitca tera tu main, i nga wa katoa. No kouei te what rawa o tcra tupuna, o Hakopa; na ona kahui ka nui, i whai rawa ai ia. Ko tc liipi Merino o Paniora, ko nga hipi llakihona o Heauiene, nga take c tupu mai ai nga rawa o nga Kingi, o nga Hiriniha. No konei i rangatira ai tctahi wahi o Ingarangi, no konei i karangatia ai te tohu o tetahi o nga tino rangalira o Ingarangi, he peko liuriihtirii pirikahu. I nga whakamencnga ki roto ki te whare Ilunanga, ka nohoia te pekc liiiruliiirn pirikahu c te Hoari Hanara, telahi o nga tino rangalira o Ingarangi. Kua whakakitca c matou i era nupepa, to maiangitanga, o nga whenua lukuuga herchcrc mai, i tcra lake i le whangai hipi. He \ tini noa atu to hunga rawakorc, i whaka- ) whiwhia ki to rawa i tcra lake, e le whangai pirikahu; na, me whakakitccmalou i tenei wahi, me mahi k' tc whika, me tango i nga korcro kua lakolo, te pai ake o te mahi pirikahu, i te mahi koura. Ko le take tenei lici whakakake mo Niu Tironi ki tc mea c pa ana ona tangata ki tc tango i tenei

mea. Ko nga painga c aim mai ana i tcnei tu malii ki nga tangata Maori—he mii. Ehnra i tc mca mo tc langnta koiahi ic painga, nic tc whairawatanga o tenci tu malii, cngari, e pa tc'pai, mc tc whairasva ki nga tangata katoa o tc mom. Ko tc mca ia, ckorc c oli i tc niupepa kotalii nga korcro mo lenci mca nni; no konci, ka whakaaro inaiou kia koliikohia i konci, ctalii o nga tikanga mo tcra kuri pai, mo tcra kuri whakawhah'awa i tc langaia — tc Pirikahu. Ko oti tcra tc whahaalu ki nga langaia, mc whakahacrc nga tikanga ki ic nui o te utu c riro atn ki nga tangata,. Nic lie mca, c tino tango ana i tcra malii, no tc mca, kci roto i tcnei, tc ngakinga paitanga o nga mara, ntc tc wliakaliiputuptranga o tcuci kai, o tcra kai.

Ko tc tiinatanga malii, o tenci mca o tc liipi no namala noa atn. £ korcro ana ki ic Karaipiturc, "He kai tiaki Pirikahu a Apcra, i lioatu c ia (c tuatalii o ana kaliui, mc nga liinu lioki". lici patunga lapu kilo Ama. I roto i nga kararclic katoa, kahorc atu pea ho kuri c tino launga ai tc langaia, kahorc alu he kuri c mate nui ai tc langaia. Ko ic whakararalanga i nga wa ttialahi o tenci kuri, —koana waihotanga hci paiunga ki tupa tc Atua mo nga hara o ic tangata, i whakarilca nci ki a tc Karaiti, —ko tana whakawhairawa i nga tupima, a Apcrahama ma ; —ko (c tini alu o nga tikanga o tenci tu kararclic; i roto i tc karakia, i roto i tc hoko, i roto i le whakakakenga o nga iwi ," ko enci mca katoa, mc era atu, liej whakaaronga mo tc ngakau ua tiliro ki tenci tu kuri, a, ka wailio lici whakaahuaieka i tc ngakau, hei hapai i tc whakaaro ki runga, ki tc pai o te Alua, nana nci i tukii mai. Nui atu ic aroha o nga kai tiaki ki o ratou kahui, nui atu lioki tc arolia mai o nga pirikahu ki o ratou kai-tiaki; no konci i pula tonn ai tc kupu o tc Alua i rolo i tc Karaipiturc mo tcra mca, no konci lioki i pula ai nga tini kupu whakaritc o to latou Ariki. Khara i tc mca, ho mca whakapuaki e nga Karcrc tapu'o to Alua tc rongo mo lo Yvhannulanga ki icao nci;—chara i tc mca, i korci'olia ki nga Kingi, ki nga rangalira iiiimii o tcnei ao, cngari, he mca whaknpuaki ki nga kai tiaki Pirikahu i te ratou nohoanga ai Ui tc koraha, c tiaki ana i a ratou kaliui i tc po. " Ko te lioiho mc tc kan," c ai ta tctahi kai luhituhi "nga kuri minui ki tc whakaaro o tc tangata, muri mai o enci, koto Pirikahu. Ko tc pirikahu hci kai ma tc tini, ko nga hiiruliui'u hei wham kakahn.a , he liui noa iho nga langaia c whiwhi ana kite main i roto i tcra kai i to huriihtiru pirikahu. Mc inahara e ic langaia, kci nga walii kikino, nga wnhi tarn korc, ka ora noa tc hipi, ko tc ran atu ia otc kararclic ka mate noa iho. Ko nga hiako hci mca kakahu hci tui mo runga i etahi o nga kahu c kakahuria nci c tc tangata; c waiho ana, hei kopaki pukapnka. Ko nga whekau ana oti tewhakapaka, tc whakawiri, ka waiho hci mea whakatangi rang! waiala, Ko tc wai-u, e totoka akc ana i to wai-u-kao, no kuna, ka nui akc tc pata mc tc tihi i to te wai-u kau. Moniona« lonu te wai-u ki clahi whenua a, ekore, e totoka, c ia riringi kite wai, ka wcho ko nga wai i tc kurukuruwhaiu, ko rcira tika ai hci hanga tihi. E moniona ana to paru hci whakalupu mo te kai; no konci, c mahuc i te kai nga ki whenua tcwhiu i nga hipi ki roto ki nga taicpa moo ai. Kite mca, ka tirohia tc whai rawa o ahu, atu ana ki nga tangata na ratou akc te whangai pirikahu; —ki tc mea ka tirohia to whai rawa c tcrc atu ana ki to nui o te iwi i tcra malii, —ka whakaac ano tatou ko te tuatalii tenci o nga kararclic raraln, inahoki tc tini o nga pai o aim mai aua i tcnei tu kuri." "He nui, to whenua" c ai ta tciahi kai luhituhi ,( c nieinga chara, oliia, kua

paingia taua oneone kino hci hacrenga mo tc pirikahu. No tc tahuritanga ki tc ugaki i tc oneone kino, ka tupu ake i rcira nga take pai mo tenci mahi, mo tc nga ki kai, na nga whakamatamatauranga ki tc oneone k'lkiiio hci whakalupii kai ka kitca clahi o nga mea uunni c tika ai tc whakatupu i tcnei kai, c tera tarn. Ko tc nui otc keha i nga marama katoa kia ora ai te hipi i te roa o te tan, no to mahinga ki nga oneone kino i kitca ai tera.

"Otiia me whakahaerc c latou. Kei nga mara te tupiiranga o tenci kai o tc keha. ' Ka paknri nga keha, ka whiua nga pirikahu ki wacnga keha; ko telahi wahi o te mara, e tohungia ana, ko letahi c tukua ana hci kai ma ratou. Ka tuimitumu nga keha 0 telahi wahi, ka uekehia nga kuri ra, ki letahi atn wahi, ko nga hipi, ka whai ngako hci patunga, ko tc oneone ia, ka momona, j tc nohoanga ai o nga pirikahu ki rcira. Ifna ruamaiauaugamoiii, ki nga kaiwhaugai, ko tc utii mo nga hipi, ua hokoa, ko te titu mo nga kai e whnkaiupuria ana ki tc oneone i inui'i mai ote whakamomonalauga ra, otc oneone." IVO tc tukunga mai o nga hipi Merino c l'aniora ki ctahi alu whenua, ka pai ake ana kuri—a ko te in kararehe tenci e whakaiupuria mai nci i nga whenua o Poi Hakena —no kouci, ka whakaaro matoa, ekore e roa ka kilea mai (era (u kuri ki kouci, a, tupu ake aim, tc whai rnwa ki tc tini o tclangata, ki to nui o tc molti i te tahuritanga ki tc j whangai i tera kuri pai. Me whakaoii leuci korcro, ki nga kupu mo nga pirikahu o l'aniora kua kitca e matoii, ko to manga | ia o tc korcro, me tuku alu i era alu nupepa. He mano tini nga pirikahu o Paniora c whangaiiiga ana, e nraarahina ana e nga tangata o rcira, no te mea, lie nui noa atu nga whenua toilu o tera whenua, kiano i ngakia cte tangata. Ko te Merino to ingoa o lenei inomo pirikahu ki nga whenua Atarcria; ki l'aniora ia, he likanga kc mo tera kupu, mo te hacrerenga o nga tangata ki tenei, ki tera wahi, koia taua kupu " Merino." Ekore nga kai whangai o noho lonii ki tenei wahi whenua, ki tera wahi, c hacrerc lonu ana me nga kahui ki nga wahi katoa. E mea ana nga tangata o tenci mahi, he pai tc penci, na kouci i ora ai nga pirikahu i te kai, ua konci hoki i pai ake ai nga kuruhurii hci whalu koheka. Ko nga tangata whai rawa o ia whenua kua tango ki tc whangai pirikahu, he mea I'linanga ratou, kia tika ai, he mea, kara--1 ugarauga ngaraugatira hci kai til ho, a, ka ' arahina nga pirikahu ki nga maiiuga o l'aniora ekore uci e ngakia kite kai. Ko nga kai tiaki mo ana tini pirikahu c 40,000, a lie mea ano, 50,100 o nga kai tiaki. Hcoi nci tc mahi o era tini (angata ko tc whangai pirikahu, ekore o ngaki kai, a, he' takitahi rawa nga mea a ratou c inarcna ana itc wahine, he hacrerc tonu tc mahi, c tua I'itc ana ki tc mohoao. lie mea motumotu nga kahui nunui uei, mo roto i Ic kahui kolahi 10,000. Mo tcuei kahui, kolahi lino kai tiaki, crima tc kau nga kai tiaki noa iho, crima hoki tc kau o nga kuri tiaki hipi. He hoiho to tc lino kai tiaki, ko nga titu mona i roto i tc tail 00/. Ko nga tangata rahi ake i roto i eueikai tiaki, I/. 10*. mo roto i tc Marama, cngari mo chinu 8 ano hereni. E whakaactia* ana he pirikahu he nannanc hoki mo ana kai tiaki ma ratou ano c whangai, ko nga huriihuru ia, e tukua atu ana ki tc rangatira o te kahui; hcoi ano nga mea c tukua ana ki ana kai tiaki ko te wai-u, ko nga kikokiko. ko nga kuao hoki. Kua oti tc whakatakoto ho turc mo te whangai i euci hipi; no mua noa atu i karaugatia ai. Ekore n tukua ki nga whenua e ngakia ana; otiia, he mea whakapuare leara mo ratou i wacnga inare,eaia laicpa letahi, me telahi (aha ; ko te whenua o ia ara" 270 pulii. Eono macro o te hacrenga o to pirikahu i roto i to ra kotahi t tc mea e kai ana ; otiia, kotahi tc kau ma warn o nga macro ua baerca nga ara tika alu i wacnga ngakinga. Ko te roa o (o ratou haerenga jOO, macro, he mea ano 450 macro o tc hacrenga ki tc kai niana. Na, ka kilea etc tangata i cnei korcro, he likanga kino rawa ic l'aniora mo tc whangai i tenei mea ite pirikahu. Ma enei likanga he; ka mahuc tc ngaki i nga whenua 0 Paniora, a, he rawakore te tukunga iho. 1 Ingarangi, e alum ke ana, na tc pirikahu i tino ngakia ai te whenua, ine kaua te piri- j

kaliu, ckore pea e nui rawa nga inauinga i te koraha. Nan mea ana maton ko te likanga o Ingaraugi ta aga tahgata c tango at kia tupu ai te pai o enei walii, i tera nialii ataaliua.