Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 103, 2 December 1852, Page 1 (Supplement)

(He raonga no tera taha.) tangi he tau raki. Mea ake koutou—e mea, e mea, he whakatika ma koutou. Ma koutou te mara e hauhaki. Karanga atu ana a Te Olatu ki a Tanrna Te Tawaroa, te wahiue raugatira o te Pati.kirikiri, —" llohoro te whaki au kei mate koe." No kouei, k.i whakalika a Pita lama a Tatirua Te Tawaroa, ka nu-a : "V. te Kan-ana, whakarongo mni. 1! whakaae ana inalou kite moui Ida maliia; ko te wheuua me waibo mai ki a matou. Ko tc inoni anakc ki aTe Kawaua. Nei iauei e mea ma,"—i korero atu a Pi la l:i nga tangaia lo Whatißarahi—" Nei ianei e pai ana kon on kia tiikua le Kouraote whenua ki a Kawana?" Ka oho kaloa ake. nga t ngata,—" Ae." " Ko le whenua me waibo mo tulou, moo talon lamariki, — ne V Ka mea ake nga tangaia ka'oa,—"Ae. ' No kouei, ka mea atu nga langala ki a te Kawaua, kohea he uohoanga hei taone mo nga Pakeha. atu ana c le Kawana, la te mea e. whakaaioi ana he wahi e nolle ai le I'akcha, ko reira alio korero ai ki nga langala u in wahi. Ka whakalika ki riuiga a TauruiTe Tawaroa te raugalira wahine o tcPntukirirfiri, i a ia hoki le mutuug&, pupuri ana i tu toko, ntii le reo, ki ana : " [leoli ano taku i pai ai ko l» Koura kia inahia. Kkore c tuku.i le ivliemia ki a koe. Ko te Koura anake ka tukua. Kua rongo hoki ki.ulou, ko te koura ki a koutou ; ko le wheuua ki au. Whakarongo mai Ito ■, —kolalii Maram.i,— knlahi Kan Patina; mo taku anakc ;mo taku rua anahe'ano. Kotnlii Maraina, hot,hi ran pauna,—mo taku annhe aim." Karanga atu ana a Te Ola u ma. " Tena e Kui, tena. kia kaha, ka rua an.i ran -, me ake ka torn, ka wlia ran ; kua whalcaaelia mai lan e kui,e kala mai ra nga Pakeha " Ti ana mi.iia kaloa kite kata ki tc inwe o Te 'l'awaioa, c kataina atu ana r akiiia mai ana; ka haere ke pailiiti, lo matia ngongoro, k.i mea ano lera : "K te Kawana I Kotalii Maiama, Kol.ihi Hau P.uinn, — mo taku rua anake ano. Ko taku karanga tenei, —ake, ake, ake, ameue, tonu atu." No te mutunga o enci korero ka pa nga tangaia ki tc tuliituhi.

I te Hatirei i te 20 o Nohema ka tae mai nga rangalira o Ngaiitaniatera a Taraia lao ko Te Muananui. Korerolia ana te pukupuka •-> Kawana ki a raua, ui atu ana a te Kawana ki o iatou wbakaaro. Ka mea a Taraia kin korerolia te pukapuka whakar.lc mo nga koura o Waiau. Korerolia ana i konei. Oho rere te mauri ote bunga nei i le korerolaugi ai o te upoko luata:ii o wbakahua nei ki Moehau, hi Kauwaerang.i. Meinga atu ana ki a raua he ingoa noa era, i | hppainga kauii.i mo te wa c kirea ai te Koura ki era vvahi, ebara i te kupu mo te whrmia, I mo nga koura kau, 1110 to keringa, ko te wheniia ka niau ki a Marire ana a Taraia ma i konei whakapaPana ki elalu o nga likanga o te pukapuka. I mea a Taraia me latari ein kite huihuing.i o nga tangata, kia ata matau ai la king.; whakiriteuga 1110 Tokatea, no Waiau. Ko tenei, ekore «no ramie wliakaae kia ivhakapuaretiu etahi atu wahi. Ki le mea. ka kitea (e koura ki o tana ivhenua i nga iva e takotn ake nri, ko leira mm raua wliakaae ai kia kern, niek'reroki a Kaw.na, me hiiihui ki le kainga o Taraia n>a, me wh.iknuru a Ngatim.ito ki la Ngaitamatera, no U; mea i mil lahi era iwi ki Moehau me eia aln wheuua. Ko ia, ko Taraia kihai i wliakaae kia rapua e te taiijiata nga koura o ana wahi.

No tc Manei.i tc 'l2 o Nohema ka hapainga uiai a Ngalitamulera, a Te Matcuaru ki le k.neto mo ngaknuia o Tuk ;lea. Korerutia ana kite l.kom ha ngi kupu o te Kaunua. Muringa iho, ka paniiilia nga kurero o tc ..ukapuka i whaknaelia e Ngalipaoa, v Ngati\vhanaum;a e Te Fntukirikiii. Ko P»ora te rangatira o Te Mutcwaru te

; liialaln «i ..ya k-n Koiei.i i.a.i.; ■. in i ki:p.i : - "I'" 'ika ana kna Ic korero <> la 't-iiilon pni kapuka Uacie wh katirtmni ana, k<> te i nahi tika, k> le wa!ii lie. K .liore lie Ilk.i o te wliak Minium o talon i kxiti. Mi titir • ail ki Waiaii ki tenia m.liiiiga o r-irn. . Ku to rilenga pai tenoi, me utii a Ma'.inia. Kkuie nil e whaka;.e ki to konluu pukapuka. kei a ; a leiu-i, uiaku nno laku o Unriro, nif piik:ipu';:i ke. K kino ana an kite roa ote uahi h. l putanga mo nga utu Na, ckore ail ep li Uia urn mai te ta-ga:a ki la'ui, ko te utii mo luku walii, me h imai ki iiiiiga. ki le p.-.v.>o kapu linga, kia tltoliia iho ki le iti ki ic ralii. lili, inaku ano taku. l'.kore an e whakaae ki ta kout hi ; inaku ano e whakarile te v. a'ni i a matou." Mea atn ana a Paora ki Ngalipaoa, ki a Ngatiwhanauuga, " K mca ma, lie whakahe tnku i la koulou." Ki akc ana laua iwi, " Kahorc, knrcrotia tan koia nno tena, kj' te tikanga ano loin, c what ko te tena o to rnatoii." I mea atu a t" Hawana cknre e mau ki a ratou te pukapuka i wliak.iaetia c Ngalipaoa ma; kite ir.ea, ki luliia ngi ingoa o Paora ma, a, ka whakaoetia v. ratou ano, ko veil a .11,11 ai ; ki le kaljoie c ratou e laka ki roti), i!;i»il- ano c inana tana puknpiika, ma wlir.kaae ano e le tangila tana walii, tana walii. Ka whakatika i konei a Iloani ti'tilii onga ringalira o 'le Mu'etvaru. Mea ake ana ia : " V. whai ana ma'mi ki 113 a kiipu o te pukapiika kua whaknr.ngona nei. Kia maraiiM koulou ki Mueliau, ki ICii.lv.-aprall3.-1 ; engari, mo wliakarcicera. Me iigaiingiii koulou 1 nga kouraonga walii kiiatukua kiakouuni; Nireii.i ..no nga ringaiiugi o nga l'akelia. Ka lika tc tunga o Kawana ki ruuga ki nga tangata .Maori. K kiia an 1, ko te Kaivar.a liei taiepa 1110 nga tangata, ka pai niatoii ki tena. Kia tapu tena kiipu." Katu ano a Paora, ki mea ako : "Ko te kmirao to wheiuia. tukua Ui Ingarangi. Ko te inana ole w henna, kin inatou. eUore matou c ma an ki a le Kuiiu ; ko t' Kawana ia, c kite a atu ana e niatun. P.-i raiva niatnii ki a Knwa a ka tu ki lei nga tangva Maori. Kaua Kaivana e nica ko tuna tin 111 ki a inatou, ko tana wairua ki nga Pakclia j engiri ko una wairua, me tu ia tinaua nie whakawhiriuaki mai ki ru-:ga ki a niatuu. llaunga te P.ikeha, kei ala tena. !i wh kapai ana Pakeha ki a Kawana, o.trliakaae ana malou, af, k:i pal auo. lv.hore he korero, hcoi ano te korero kei to matou pukapuki.." Panuilia ana i kones te pukapuka o Te Matewaru. Mea atu am a te Kawana ka whttkirerea e ia nga ingoa o Moehau o Kau«atianga. I mea, l.e liapai noa eia ingoa, liei r .punga kaulanga uic le koura; ko te wiienua ia, mau rawa ki nga ta-igata M.oii. Whakapai kitoa n<;a tang.'ti ki enei tikangai ki nga kainga ra ka kap-.-a ki wallop Ki nke nna a Hoani Ngamu: " Ptj ana te titiro atu ki nga wheuua kua whakaaetia tikatia. Kite hu-re pai ta'l'iwlia ma whakaritenga, ko" reira nro atu ai ctahi walii; ko tenei, ine malakit iki atu. ' Mea akc ana a Wiremu Hoete : " I pai ai nviiou ki leivi pukapuka, na nga korero i te tuawaru o nga upoko." KI ake ana a Hoani N»aniu, " Kei pouri kuekio matou e hoatu nei." Na Paora enei kupu -. " Ka whakaac ahau kia mahia taku walii, na ii!>a utu kibai rite. Kotetahi he tini te Pakeha ki te haere mai kei aku poaka pea, kei ak-i mara pea, kei taku pakikau, a, kei au." Mea atu ana a te Kawana —Ko te mea tenei i liavre mai ai ia ko te tiaki i ngi tangata Maori me o ratou taocga i nga Pakeha haere inal ki Niu Kireni. No tc nmtunga o enei koreio ka r-re a Te Taniwha, he tnki i a Taraia ; lango le potae

Apiha hoia, ko tana mere anake ano kite ringa, ku karanga ntu : " E pai a—na I e pai a—na I he Toroa apu kau I " Haere mai e tama I haere mai, haer» mai. " E mihi ana kite whenu—a, e tangi ana kite kai—nga, te puka i Hauraki ka tarehu —a! TE TAU O TE HOKETA. Tera Poroa te rere i waho ra, Te u ki uta ra kia whakaorahia Taku male i r iro ra. E taturi atu ana. Ko tetai whea e huri mat ail Ko runya i au te tirohia mai ra, Ka laka ko rolo nci me he au kume rua. Whakruamau lain atu te kapu.io te rangi. Ka lu turu ano iiku rangi auraki Ka hara mai ka huri ki tnku moenga ia. " Haere mai e taku teina, haere mai e taku poliki, haere mai ! Homai te i—hu, te ihu o a tana tupu—na, kia whakapaki— u, kia uhono—a I Tenei to tunu nei i te aruhe, e noho noa ana e ta—rma! Tenei nga toro, ka hua i u—ta. Korero e taku potiki, homai nga korero, kohia mai kite puiea i takoio ai nga wai koreio o a talou tupuna. Tenei te tnkoto mi; wetekia mai e taku potiki. Haere mai kia kite i te haehaenga o tenei ika; —haere mai," No te nohoanga o Te Taniwha ki raro, ka whakatika a Taraia, kite taki, mea atu ana:— " Karangatia, karangatia, e taku papa j tenei te haere nei, tenei te haere nei, ki nga mea nunui a namata i waiho ilio ai e o latou tupuna. Karangatia e taku papa, koia ra tenei, nau i hora tenei, laonga; ha—ha—ha—e taku papa. Keihea knal Koia lena c karangatia na e ia ;—kahore, kali ore E taku papa, kei tau ano, kei taku, kahore. Peke mai koe ki lakn ka toto taku ringa. Na taku uaua taku, atawhaitia iho e ahau. Koiara tenei e tirohia ntu nei;—poroa te pane, poroa te hiku waiho tau ili kia takoio ana. Kahore lie korero. Kahore he korero o tenei hanga a te tamarikt. Kei i a koe ano. ko nga korero em i mahue iho e o matua haere atu kite po, ko koe tena, ko te waihotanga o nga matu4. " 1 haere mai kite matakitaki ki tcwhakarongo korero. I haere mai kia kite i te haehaenga o te whenua. Toro ntu koe kite mea o te Pakeha. fckore te ma,lu o toku e waiho mo tera tangata, mo tera tangata, e kokoli. Karangati a, kia rongol—kali i konei; kia tikn, ka neke iti ka whakatau atu aku kanohi. Kei poka ki ta te tangata,—waiho marire. " Te ai he mahare, tukua ana tenei tangati kia tere kite moana. Keihea koa kia rangona 1 Te whakaaro koe. I ngakau ano kite tuku tukua. Hanga kite moki. Karangatia, karangatia kia kite i te kino karangatia Taupo, karangatia Holorua, karangatia Waikalo me nga iwi kia kite i to tatou terenga kite wni Ko te kai ano tena i male ai, ko te kai tena i manawapa ai tatou i kohia n te ngakau ;—huiliuia, kia kite i te rironga o te motu, whakaratohia kite kapa." Ka Te Kenepo tetahi o nga rangatira o Ngatitamatera enei taki ; " Tenei te haere nei, tenei te haere nei, ki nga waihotanga a o tatou tupuna, no te mea kua mau i te ringa tangata hou. E iaku papa, e aku tuakana, ki.i tika te whakahaere, kia lika; —i tona iti ano. Waiho ano i raro i tau wharua ; kei eke koe kite kaka e maro mai ra. Ahakoa kite tangata kia riro i a ia, kahore, kahore. Ko tenei, e taku matua, kei tau ano, koia tena, e taku matua, koia tena, ko te tikanga; kati mai i kona I" Ki ake ana a To Horela : " Kowai te tangata i moehewa ki tena? Kei tana awa ano ka tika." Whakalika ana a Te Otalu ka mea; — " No naia ake nei ka rongo nialou ki to rua ka keria. Na koneii aha ai? Hua atu na to tatou kino i he ai te whenua. No tua iho no

ma lupiuia, ngaro ana te tang it i o tera wahi, o tera walii, vvatea kau tcnei aiva, mo tera avva• Kiliai i liaere te tangata i le Pakoha, na tatou ano. Ko Koti, ko Kawa, ko Te llairahi, kei runga kei to waka, tau tawa atn i Mawaiki. Tuku iho i muri i te tnatua, ko te kino o Ngapulii; na te kalia ko Pontile, ko Poi Hakene, ko Te Rangitukei katalii ano ka whakaaro he kainga no latou a Hanraki. Muroiti nei te wain kua riro atu, tenei te karangatia nei kua Imra kalo.i te wlienu.i. Tukua atu. Kei te wheiiua ona liua, kei le wlienua ana rangimarie. li pai una ra, ka whiwhi tenei langala, tera tangala, ki tana mea. Tukua a Maramatia kia kite oi nj»a tangata i le Jiua o rolo Kati aku, ma te tangata o tera wahi, ■. tera wahi, e whakaac, e korero ki tana." Na Irai tetalii o nga rangatira o Ngatipaoa, tnei kupu : " Kaliore he korero. Kahore he korero ; i haere lonu mai kite matakituki." Ann ko Taraia, " Tatou tahi." Na Te Otatu tenei : " Tukua te koura kia mahia e le Pakeli3, ehara i te mea i kttea iho e o tatou matua. He aruhe e kitea? Kali ano taku taonga uui itc pounamu. Tangi taku ko kite roi, whatiia iho, ka kite au i te inahunga, ko tena, engari te narnu e rahi ana. Khara ite mea, katalii ano enei kupu ka rangona." Ki ake ana a Taraia —" H lika ana e Uku tuakana." Mea ake ana a Te T:.niwha;— " Me he mea, noku le whenua kotahi ran o nga kaheru ki waenga. I pai au kia tini tint Miriona te I'akeha, na te uohoanga kore ahau i pouri ai,i te kiki." N.i Taraia enei kupu : " Kiliai ra'.ou i whakaae kite pu kite , paura kia tiro atu hei pupuh : manu, ka ata hohorote tuku atu i te whenua? e ai au moehewa I" Oho ake ana a Irai, —■ " Heaha i pbroa ai tc pane, me nga waewae, takoto lumutumu anate tinanal" Ano ko Taraia; —" Tenei ra, me matakitaki atu ; e »la hanga, ka toro atu taku ringa." No muri o enei mea, ka korerorero nga tangata Maori ki a ratou ki nga kaha ole whenua, roaroa rawa iho ka huri nga iwi nei, ki o ratou tini kainga.