KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hepetema 23, 1852.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 98, 23 September 1852, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hepetema 23, 1852.

Ko nga rongo e kawea mai ana e nga kaipuke u mai ki konei, he whakamiharo i a matou, no te mea, he nui noa atu te koura e kitea tonutia nei e nga kai keri, a, no te mea lie lini oneone nga tangata o anga ana Ki reira i nga pilo kaloa o to ao. Kami ianei i> nui in koura, inahoki nga inano tangala manawapoporo e rci'o a niann ana ki le liuri aki' i ip roro o tc whenua. I nina akn nei, i km erojia ko nga tangala ktia tin; ki to kcri i lionra o Mannga Arikiliana, ki to huiranga, lie lini ke nga kaipuke niiutii kna u mni ki rciia, be lini ke to tangala o runga ;

lie :ini ko lioki kei iiiuri c rcro mai ana. Ko lenei, owarn lo kail pea iiiano Una tae k rcii'rt. Kkore auo l;ilou e milutro, ua rongo l.i If lokoiualia e mauako ana kia popo ki reira, lie mii Imki nga koura, a, e liolioro ana le wliiwlii o to langaia ua lac alii ki reira, k(tia koa lioki e lini nei Ie tangala ki le rere :iiu ki le taonga mona kia we ia le kill! i le wliairawalauga. Ko le lini atn ole nialii oAlareria c wkakarerea ana, wliai lot)n le tangala ki le keri koura, lena ra lo poraugilaliga kaliorelie lini Imki o lalou langata e wliakarere ana i o ralou kainga humane, anga ana ki le wlienua koura, kaliore i liialiaralia c rain; 1 le ngainiga ole liiakai le raruraru, me it kino o lera lalia. lie pono ano rale lini o le kauika koura e kawekawea nci ki nga la<>iie o Hini,o Meipoui; ko le wliakaaro ole langaia liei wliakantii i ana inea, a, ka ki liialii, me lelalii, ka liaere ail ki lelahi walii iiinku, le nialiaiaki le liiakai, ki le rarurarn, l.i le waea o nga wae ki le ngenge maori : l.i le male, lieoi ano tana e litiro nlu ai, i.o Koura. Me nialiara e laloil in,nu;) langaia 11)0,000 ra nei i keria ai ana kauika iinnui e korerolia nei; name mca c ala kilra ana nga koura i keria e ia langaia, e ia langaia o ana maiio c Imi inai ra, ka kilea kiliai alio i ralii rawa nga palapala i 16 langaia kolalii. Me lie uiea e ala rangona ana le likauga o euei uiano e keri nei i le koura, leua uga raruraru, nga uiauiae, nga liara, uga lie, nga whakawai, nga inangere, uga liiakai, uga koliuni, nga laliae, nga tiuilianya, uie nga mule kino; mei rangona euei kaloa ka pouri kerekere le ngakau ki le nni ole male, e pa ana ki le iwi keri koura. Kngari, ko le mca lenei ka rangona c.mal;r,:, ko nga luahi maori kaloa kua ta kaliia ki raro.e laua liialii wliakawai, anga liiiiii le wliakaaro ole mauo ki alia kolialu, inaliiie rukaruka elalii nialii pai noa ilio. I lenei ra, i lenei ra e liroliia ana e malou iiga'hua o lenei nialii, a, ka nialiara, lenei e langi leiuauo raki le kai ma "polio likoko." luia ujii a nialou korero ki nga lioa, i era a:11 nupepa, ko lealia koia e toe nei? Ko leliea wliakahau koia e man nei? Ma ralnu ano te pai ole alwwhenlia, ma ralou ano le whakarerenga inei kakama ana ki le nialii. 1' liialiia lonu ana lioki nialou kia rere am l»i nga li>a Maori nga wliai rawa, ko le mea ia, kei i a ralou lelalii walii o te likauga, ki le ahiiwheinia ki le malii, ka wliiwlii, ).i le inaugerc noa ilio, lieaha te para mea e lae alii ki a ralou? J- wliakaaro ana nialou i nga kai kaloa e maliia nei lie riwai anake It; liua e lino inau.ikohia. Oliia, kia pai le riwai ka paingia ele l'akeha. Me nialiara a liiatou lioa, lis pai uga riwai o Ifopa Taone no kona me ala nialii kia pai ai nga riwai o lenei wlienua, kia liolioro ai ki le tango. Na, ko le riwai o llopa Taone lata ana ki to wlienua koura, whakawhili lata, ko o lalou lie lawliili ke; ko le mea lenei i meinga alu ai kite kai whakalupu, me ata pai la ralou nialii kia wliili pai ai ki lawalii. U wliakaaro ana nialou ka taunga pea te langaia ki le ula riwai i lenei walii, inalioki, le [liraulaiiga ole riwai i ulaina ki Kareponia. Na le ngarara ano ia lioki lelalii walii 0 le lie n nga kapana i kawea alu ki i:> wlienua i runga i nga lini kaipuke rere a; 1 tenei awa, olira, lie /«; riwai ano lelalii walii. Ko le mea ia, ua ulaina te kapana Ui l'oi llakena ekore e rile iti kite takiwa o te moana ki Karaponia; okorc e roa rawa ki le moana ua anga alu Wi Atereria, no konei, ekore e puinaliu wawe, ekore c pilii waive, ina le kikino o nga parareka, e lie ai. Na, kaua lalou e wareware, kua pa inai to lie ki nga riwai o lenei wlienua, kua kainga e lc lunga, ma reira, kia lupato rawa ke»

pangnin nga riwai e le In;, kei hacre te rongo kino o to pararoka o ic wheuua nei, a, ckore 0 maunkohia ele tangala. Na, ilio ala lupalo to kai whakatiipu riwai, kei kino nga r w:ii, ongari, kia (ika to nialii, kia pora akc t ■ pai o to konri riwai, mo to Hopa Taone, kia poka a!;e ra nei !«• pai. H moa ana 111aton uit» whakahou nga riwai kia rite ai ta maton o hoatu nei; ko to whakahon ra liMit'i, ko to l'tii i ic pna l iwai, a, ko nga Iwa pai, ka waiho era hoi whakatupu. I nga wliomia papai o Hopa Taono, e kino liaoro ana nga riwai ua wliai tonu ki to wliakato i to 1111 a hauhake mai, tait atu, tail alu ; puwliau ana a ro'o, alma kino 110 a ilio, okoro e roka ki to kai; o ia, rni i to pna, wliiriwhiri ai i to 1110 a pai lioi ptirapnra. . " 110 tikanga tonoi," o ai ta to kai luhilnlii i Marikcna, "una roato whakatakangao tonoi tn niea o to riwai, toaniaiia nicara atti ponoi,—na roa to whakatokanga i ia, i ia lau o ana luia, ka kino liaoro, a, lie lio rawa to lukuiiga ilio, ongari, ua kino, ma wliai ki to pita, 11:0 rni i tora, kia alma ko mai ai otalii, kia ala pai ai." E liari ana ki to Inkunga atu ki nga lion Maori, a malou, nga tikang.i enna ai to pna riwai, o kaliu ako ai lioki. Ki to ruia nga pua, ka kiloa, ko inonio ko otalii, otiia, ko nga riwai liua ako i ana pna, ka pai rawa ako 1 o ratou o nialii noi, ka ata rilo tora til riwai, ki to tn o Nin Tironi. " Kkore o tiroliia i konoi to take i pa ai to pirau ki Ic riwai i le lupuranga i waonga mara; 11a In inca poa o wliakato tonu ana to tangata i to riwai lianhake, koia i pa ai to pirau, Una ala kitoa lioki, okoro o pora to paiiga o to lie ki nga riwai, liua ako i to pna. 110 moa tika kia ata rongo ai tatou o pa ana ra to pirau ki nga riwai luia ako i to pna. Kua wliakaiiialanialaiiriaiiga liwai o to pua 1110 to riwai kopura niaori; ko nga takanga o ana wliakanr.iianiatauranga tuhiluhi rawa kia ala kitoa ai. 'l'ika rawa kia ala uialaii ki to wliakatupn riwai i nga lma. Na, nio wliiriwhiri i nga liua kuru uuuui, i uga 1110:1 papai, kia pakari lioki, iiii- lioroi ki to wai ana liuakurit ki., homo ai to kara, kia too ko nga purapiira anako; 1110 roira 1110 tango ako i to wai 1110 wliakainaroko, 1110 ata titiro to pai o pua. Mo wliakanionona ki to paru to walii o 1 ilia, ai, 1110 ala whakarilo to putanga ako i to wliouua ito walii liauliiinga koro. Ka liaoro ka wcrawora nga ra, ka laea nga inilii clorti Ic toiloi, lioi roira ka wliakato ko ki to mara 0 liua ai, whakararangi rawa, kia pai to tokiloki i to onoouo; to tiriwa 1110 uga rarangi. ;> putu, to lalaliio nga riwai 10 inilii Ko nga riwai ponoi i wkakalokia 0 aliau i tc lau IS ill pai rawa, to tiipunga ako oloru putu to ckeikei: puawai ana, ko nga huakuru i koliia o alr.'.u a, o lakoto i an noi nga pua. 110 malia uga riwai raralii, to laimalia o olalii liua kit«; paiuialia, li<' (• auuilia, lio riwai lia kilo kai. Ite lau kotahi. kolalii ran o nga momo, poka ko otalii, i olalii. Ka rua nga tan i tupu ai to riwai i liua ako 1 nga pua, kalioro kail lie talanga 0 lo kokorolie. Ko le mea, ka ngaro rawa ic riwai i Marikona, okoro an c niea e Ualiore nga moa i an ua wliakaiupuria ki to pua, ka wliai kai ilo lau tupuiigu ako. lie lio le kupti c kororolia noi, kia torn nga lau ka pakari nga riwai rni ki tc pua. To 1110:1 i liolioro ai aku, i ala 1 ai taku nialiinga i ngn pua, a, i ata ugakia lioki. Ki tc moa ka wliakauruliia lo piingaroliu alii kilo 01100110 monioiia, ko pai rawa tora, 1110 to whakatnpiir.inga o to kapana." Ka, kua lukua alu ki nga lioa Maori nga tikanga o pai ai to tupu o to. riwai, o 1110 a ana lnalou na walii liuakuru nga riwai, mo laugo mai o.alii, me wliakamataii i la maloii c wliakaliaore lioi. Ma lo lino whakamanawanui, ma lo aliiiwliouua lioki ka kilna c lo ran o to iwi lonoi moa lo wliai rawa.