TE TANGATA MAORI O NIU TIRENI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 82, 12 February 1852, Page 3

TE TANGATA MAORI O NIU TIRENI.

He Korero ki nga tikanga o nga tangata Maori o Niu Tireni, na Te Patara, Minita Weteriana, i Akarana, i te Whare Menenga o te hunga mahi i nga ahiahi o te 12 o Maehe 0 telb o Mei, 1851. 1 te mea e tnuria nei te pa ka natia lie patu i to korari i te raupo, herehcrc rawa ki to torotoro. Kolalii ran to pu o nga tangjta'ki miiri mai i tern, ko tonr.ii i.i mo nga patu mai ki le taua. Ko te kai liapai mo tera mea haere kaloa i roto ite taua; ka liapainga liaentia, nawai i tawliiti, i tawliiti, ka tala, ka tae atu kite pckerarui, ka reia ete taua, poutuuiu knu nga torotoro, lomokia tonutia oke te pa. He meJ ano i keri \ i raro ite irhenua lie ara atu kite pa. Ko to ratou malii uaua tenei ko to ratou malii whakamanawanui tenci kia laea ai nga pa, kia ua ai to ratou puku riri.

ImuaatU o te tukunga mai o to pu Id tenei whemia, lie tatau a tokorua tc rilenga whawliai. Ka (iroliia atu tc tana, mc te tangata wliemia, ho papatu, a tokoru—a, tokorua lonu; lie penei me ng;i Kiriki, mc ng.i Torolnna, i nga p rekuri o Toroi. Aliakoi, lie liariata lie uero kokiri tonga Kiriki, mutit rawa le whawliai, ka tautokorua te tatau, lie tan at.i, lie tangata. I pera pti ie wliawhai a nga Metikena Iniana. Kahorc lie patii o te (angata Maori e alici ai te I'itau tu-lawhiti ; tkore e roa e liokirikiri ana i te tao, ka tu lata, ka, tatau a-pam-ringa. Kkore a«o ra e pningia e ratou te whawliai a-tatvlieiti, engari lie tu tata tonu tana i pai ai, kia we nga lioa riri te liiliinga. No te Inenga mai ole pu ka whakarcrea npa whawliai tn\)mo—o namata lilcnga. Kiliai ano ra i hokihoki iho ngi tupapaku o ie pu, otira, ko le whakatakariri o te tangala i hokihoki iho i roto i nga parekura o tcra kai r o te pu. Ko o ratou puku whakntakariri i tua kapea, ka tahuri kite whakatohunga i a raloit kia tika ai te hapa? o te pu. He mea kino rawa nga whawhai katoa. Ko te mea ia, cngaring.iri te tangohanga kilo pu, he kaping* tera i nga ritenga wh ikikararche i roto i te whawliai, he takari'anga mai tera no ng» haehacnga ala i roto i nja rangi tuku pu i roto i nga kapua pouri kerekcrc. Ka rapu te faiuata i te tohungatanga mana ki le lvliawlini, ckorc e pera te ruku kino kite nioana toto, mete tungata e liahau roroa ana i tc hunga tu tonu kituna aroaro. He tini te noa am 'angata o n?a pu ti a am' i kawea mai ki Niu Tireni nei. I a kt an <ke le papa o nga whawh;<i ki rati iui, hi ran tangata, ta te mea hoki, he pu ana, he r.ikau Maori to nga iivi. Ko te lake tcna i liiliinga ai n_ja mino o M'aikato ki Matakitaki,

No ka ririte noa, he pu, be pu, ka iti haerc te whawhai. K wchi ana te tangata Maori kite pu eia tu tawhiti noa atu pupuhi mai ai. Ka hacre ki roto ki to rahurabu kupapa ai, ki tua kite rakau piri ai, be whakataketnhi liaere i a ratou ekorc e tokomaha kite hinganga. Na, ko te mea pai rawa tenei ko te rereng'a bacratanga o te Wbukapono, a, ko tc whakakitcnga mai o nga patu, " chara i te kikokiko otira, ma te Atua ka kalm ai hei whakahoro i nga pa." Tk Kai-tanoatatanoa o te Tanoata Maori. Ko te kai tangata o nga iwi Maori i kitea ki o ratou whainga. Kua paku ki tawhiti to ratou rongo kino mo tenei mea whnkarihariha Otira, n a ratou, na te korero i whakanui tenei mea. Kua mea tc tangata. he rcka no te kikokiko tangata, koia i tahuri ai ki tera kai; a, kua mii noa atu te korero mo o ratou hakari kai tangata. I mea te tangata, ko te kai pai tcra i lukua ki nga manuwhiri rangatira ° hacre ana ki nga kainga Maori. Ko au ia, e mea ana, be korero he era. Kihai te tangata Maori i anga ki tc kai tangata mana, no te mea, i rcka kc atu i a ratou tera kai, i te rau atu o uga kai Maori. Kihai nga iwi Maori i tukiluki i o ratou taurekareka hei kai ma nga manuwhiri, engari, he uto anakc te mea i pattia ai ratou, Ko nga tangata i whakaraua i roto i nga whainga nga mea i patun, na te uto ia, i patua ai. I wbakaaro pea ratou, ki tc kainga nga kikokiko o nga hoa riri o nga toa, ko reira ratou maia ai kite whawhai. E mea ana au he uto te mea i kai ai nga iwi o Poronihia katoa, ite tangata: He hiakai pen tctahi o nga take ; e meinga ana, he

uto te raea e kai nei a Wlulii i to langata, pera ia, he iwi nanakia rawa ki tckai tangata) ' mana. No a ratou korero tito noa mo nga atua te take o tera lie ; i mea hoki ratou, i kainga nga wairira o nga tangata mate atu, e nga atua ote Reinga, I whakaaro hoki ratou, ko te uairua o nga kai e hoatu ana ki nga atua Maori i pau i aua atua te kai. E mea ana a Te Erilii, " I etahi o nga raotu ko Kai-langala te ingoa oto tino atua. Ko te mea pea tenei i kai ai nga Kingi ite karu tangata ; i whaknatuatia hoki etahi o nga Kingi." E mea ana te tangata Maori, na tc atua tenei mahi i timata. Ko Kongo te atua o to. kumara, ko Tane te atua o nga rakau, o nsja manu ; ko Tangaroa te atua o te moana, ote ngohi i ko Haumea te atua ote roi; ko V. * te atua o te riri, he tuakana, he teina katoa ratou. Na Tu te tokowlia nei i kai. Ko te timatanga tenei i roto i nga atua. Ko Mannia te tangato tuatahi i kai ki a ratou whakatangata; nana i patu tetahi tangata puremu, kainga iho, hci utu mo tona liara. No Hawaiki mai ano tena. E mea ana a Hawe " I nga wa o namata, i te mutanga o nga whainga, tahuri nna nga tangata o Hawaii ki te kai tangata. I nga wa i inuri iho, ko nga mea e kai ana kite tangata, ko nga tahae e noho ana ki nga maunga, ki nga pari. Eia rere mai i nga maunga ki nga tangata e haere ana i nga ara, tukituki rawa, kai rawa," whakakiki ake nga poho" kite kikokiko tangata, mete kauaua, kai atu, kai atu. E mea ana te tangata Maori, he pera nga koroke o nga maunga o konei, he parau oma. e am ana i te tangata. Ekote ia era tu tangata e kitea ki nga maunga, ko te wehio te tangata Maori ki aua mea, nui atu.