TE TANGATA MAORI O NIU TIRENI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 3, Issue 72, 25 September 1851, Page 3

TE TANGATA MAORI O NIU TIRENI.

He Korero ki nga tikanga o nga tangata Maori o Niu Tireni, na Te Patara, Minita Weteriana, i Akarana, i te whare Menenga o te hunga mahi i nga ahiahi o te 12 o Mache 0 te 25 o mei, 1851. 1 te Reinga o te tangala Maori he kainga pai telalii wahi, he kainga kino tetahi wahi. B ai ta ratou e hokihoki inai ana nga wlianaunga mate atu, c whiowhio, an ak a ratou, a, ka ki ake, "Ko koe tcna?" No te uinga o nga tangala o te ao " lie kainga pelica tou kainga ?" Ka moa ake etahi, "lie kainga kino noa itio he whaivhai tomi, heparu te kai c apua ana." Ka inea ake etahi o nga wai~ rua, " lie kainga pai, nui atu te kumara. iiui atu te manu." Ito kaiiwliautanga o tetahi o uga Mihinere o mua—i te korerotanga kite iiiii wlianariki hoki, riri pakupaku noa tetahi raii'Mtira Maori, ka mea ake la, " Kkore au e tae°ki tc rangi, ekore ano lioki an e tac ki to poka ote po kite kai alii, otiia, ka haere ano au ki le Ileingakiaku whunaunga kua tae atu kite kai kumara." !•; whakaliaere ana te korero o nga tangi i raro ilio nei kite Keinga— ki o ratouwhakaaro ki tera wahi, e nohoia ra e te wairua; Na Te Ileweti i whakapakcha, i tuku mai ki ;.u.

He Tanoi, Tera te whetu* me ko Rereahiahi, E torangi atu ana te pae ki a t_i rau. Pai aha ra i au i te ipo ka riro ? E ngia ai a koe ko taku taonga nui E hine kai tu, e hine kai rere, E hine kai kapo i te ranga awatea ; I te hihi o te ra, koe ti ka ngaehe. Koto o Awapoka, o takanga tonu, Rapea koe he uuminga he kopanga ; Kaore ka turewa te ngakau haere, e. Whitikia tou kahu i te ata ka whanabe, Kia tuku atu ana nga tira o te haere, Roro o te whenua ka kitea ki junga ra ; Kia tangohia mai koe kura a Maui, Nga mahi e pupuke i o huanga ra ia ; Me ko hine na rau, mana e rere atu ; Rukuhia iho ra koe kuku moe toka, Koe ika kato rimu kia piua iho, Hei kai ruru mai i te puni o te iwi, I te puni wahine, te nui o Tikoro na, e. Kei hea hoki ra nga tai o te uru 1 Ka ngaro hoki ra taku toko tai pari, Taku toko tai iimu e tu i waho ta. Turanga ho 3 i te one taitapa Whakaputaina ra koe waka tipi-hau Kia rokohanga atu te au e mahora ; E kau i reira he moana wai wai. Rarangi noa rate rangai i kuaka, Kia t&uhikohiko he pari tu waho j I herea iho koe heimakau rawa atu. I tapu i teaha tou uru ivhatiwhati 1* Te homai ai hei mihinga ake Mo hine i te ao, e.— Tera te iura ka hiko kite rangi, E kakai rua ana na runga Tauwhare, Kaore ianei, ko te tohu o te mate, it. Unuhia noatia te ata o Wharo! Te whakaaro koe ka nui o hara. Takiri whakarere te patu i tou ringa! Rongomai hara nui, Ouenuku Wareware. E uia nan, keihea te Marama — He Tangaroa mua, he pau te Korekore. Ka rumaki atu koe ki tua o Raukawa Ka rere whakawahine te tonga o te ra! E tangi haere ana nga tai o te uru ; Te Papaowhareana to haerenga. Tahutahu kau ana nga puke o te Tonga;— Ka liutia te tohunga ki runga ki a Rona, Ka whakairia nei, e.— Uakina ake rate tatauo te rangi!—■ Kia piki ake koe i te rengi tuatahi, Te rangi tuarua. E tae ki raro ra E uia mai koe " Ko teaha tene^?" Ko te pakipaki o te ao ka maunu mai nei— Ko te taroi o te riri, e.— Ko te tai, ko te ata, i mahue iho nei. Whakapirirauiti te whetu i te rangi; A Atutahi, Marehua, e.— Eharae te hoa he utanga kapu au, Na rau o iwi, na rau o tangata. Ka ngaro nga iwi, ka ru te whenua, e.— Ka poua taua nga pou tu noa I roto Waimako. Ka tokiia tou kiri E te tomaiwhenua i roto o Hokianga Ka timu nga tai, ka mokaia hoki, e E titiro ana au te puia tu noa I runga n«a iwi. Tineia kia mate, Kei tae hoki ake he mahara ma roto, Kite kino raia ka tauwehea nei, e.— Na Papahia, he tangi MoTelluhu. He tini a ratou tikanga poka ke ki nga mea o tera ao. E meinga ana na te wairua i tito te waiata i mui iho nei i haere mai i tera ao. He punarua tenei wahine. he pakoko, a, mate noa. I hoki mai ia kite ao, kahakina ana te tamaiti ote lioahoa. Tangi noa te matua o te poliki ra, haere ana kite tohunga, hei kara* kia kia whakahokia mai ete tohunga ra, ka mutu nga karakia o te tohunga ra, ka kitea te wairua o te wahine i te tuanui o te wliare, e hikihiki ana i te tamaiti, e waiata ana i enei mea aroarowhaki. Na Te lleiveti i ivhakapakeha, i tuku mai ki au. Waiata o tb Wairua i te Hkkiiiikinoa Tamaiti. E tawaka koia Kiwi te hauwu

Raro, ewe ata Puwupuhi maiwi Ki tak'uwu kiri Mono kai pakiwi. Ilorerawa waiakuwu Ringa kiwi te rauwti Kaku kaiwi Arikiwi Hau ewe ; c korewe Ra ewe, e toeawa Tu owohirawawa Mai neiwi, te miwi Roiewe. Raungawa Iti awa na Te tiwi nana Ewe. Nauwu touu Kowo i liarawa Mai liowo e wareiwi Runga owo lepapawa Tererawa. E aiiwi Au iwi te rimnwu Pae kowo nga tokawa Tapu auwu ki Hiiiewe Rau, tewe alakiwi *1 'l'ea tewe whakarewe Wanga maiwi, no Te Ngawa Hue iwi nga mowo Tura ewe. Ma Ilenewe rau awa Aue puwu pulii Kiwi wawe tewe Tae kiwi nga tawa Ne, kowo i noliowo Roa liowo kiwi tewe Ao keiwi mana Kowo mai ewe, Te ngawa kau Kowo nga ill awa Hinga owo taku owo Hinga. Ka wawa Hokiwi au kiwi Te Heiwiwi awe kowo Kangitewe toko tewe Whakatiwikanga maw a Te i awa hau ewe Tarawauwu tia nei. Ano te pouri o nga rittnga o te kuaretangaf He mano tint ana mea liei whakamataku i te tangata, i te mea e ora ana, wehi tonu te wairua ua heke kite " alarangi ote mate," a rere noa ki tera ao hore he pou hei whakan mo te ngakau. Ko to te tangata Maori ia, kua kapea ki muri tekuaretanga, kua whakawhirinaki ki runga kite karakia e whakakilea nei, te ma* rama, mete orangatonutansa. Noa Tauuna Maori. I nga iwi kaloa o te ao. e kitea ana nga tangata momotu ke i te mano hei whakahaerenga mo nga karakia ki nj;a atua. I nga wa i nehe ra i nga whakatupuranga o namata, ko te tumuxki o ia whauau, o ia wliauau, i wailio hei Ariki, mana e hapai nga karakia i pera nga uri o Aperahama a—taeu noatia te walii, i tukua ai teTnre ki a ratou. I etulii atu iivi, i ivliakaritea he tangata hei hapai mo nga karakia, Ko te take i hua mai ai tenei tikanga, me nga tini ritenga i roto i auri karakia, e nga - ro ana ite tirohanga ota naienei tangala E matau nna tatou, he toll unga ltßpai karakia i t wlienua o lhipa i rnua alu o te taenga o Hohepa ki reira. No nga wa o namata noa otu nga Tuhunga karakia o Kirihi, me nga Mahai o Pallia i tu ai. He Turuiti ano te nga tangata o Piritoni i mua ai; i tvliai kai, wliak ako, i whai kai whakatakoto ture, lioki.

* I whakaritca te tangata mate ki a Rercaliiahi, ka rumaki i tenei no, ara ake i tera ao, kite noa n«a whanaunga i te whetu, ka matau ko mea tenei, hari katoa hoki ratou mo te taenga o te ivhanaunga ki a ralou. + Kura a Maui—teknmara. J Tikoro —he ingoa hopu ki Hokianga. || Ko te korero tßra tenci mo Rona. I tetalii po atarau ka haere a Rona kite awa ki te utu waij e mau ana i te riuga, te kete, he taha i roto. Ite haerenga atu kite wai ka taka to maraina ki tua kite kapua, rokohanga iho he ara kino, a, tutuki noa te wae ki nga rakau. No konei, ka riri ia, a, anga ana ka kanga kite maraina, ko mea ake, " Pokohua marama te puta mai koe kia marama." Ka riri i konei te marama kite malii a Honaj ka rere iho ia ki raro ka mau ki a Rona. Ka pupuri a Rona kite rakau e tupu ana ite taha o te awa, otiia. hutia ana te rakau haere katoa nga pakiaka. kahaki tonu atu i a Rona, te rakau, me tana taha wai. Ka taria nei te bokinga o Rona kite kainga ka liacrc kite whakatau. Rapu nei, rapu nei, ka pa te karanga " E Rona, e Rona, heihea koe'?'' Ka kara nga iho tera," E! tenei au te kake nei i roto i te tnarama, i te whetu."