KO TE KAUERE MAORI. Akarana, Hephtema 11, 1851.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 3, Issue 71, 11 September 1851, Page 1

KO TE KAUERE MAORI. Akarana, Hephtema 11, 1851.

I toria tetahi komiti nui kite nroaro o Te pekamu te kai whakawa; he men Maori taua korerotunga, a, i ata pai i a Te Pekamu, whakane ana nga langata katoa kite tika o tana whakaotinga. Roa noa iho teiu-i he c tautohetohea ana etc tangata Maori, kua ruo tan ka pnhure.no konei, ka wlmknnro inatoii kia tuliia atu nga tikanga katoa kia ata kitea e o matou Ima korcro ito nupepa. I tenei meatanga ki nga kai wliakawa e kitea ana tc whakunctanga ole ta igata Maori ki nga tiire Pakckii, o kitea ana to intou whaknwliiriuakitatiga ki runga ki end ritenga tika. I nga tau orua ka puhure, ka pirangi noa tetalii waliine a Tauroa o Ngatiumutalii ki tetalii tangata o Whakamne, ko Manuera te in"oa. whnkaverea ana te hoa puniau, liaerc ana ki a Mcnuera nolio ai. No ngaitonu tuna tangata. Ko Tamalia te ingoa a te hoa puninu o Tauroai ko Ngatitnutitalii te iwi. He tcina tenei tangata no TeKawhin, ko Ngatipaeko te iwi. Nolio pureinu ana te wjihinc ra i roto i (ana iwi. Mo tenei liaia ka tnuoa e te iwi o Tauroa tetalii utu, a, ka riro atu tetalii tnpaia, ka ineinga lioki, heoi nno te utu, ko torn [iu. Muri ilio o tenei, ka mea a Iliakti Tupou ratou ko te iwi kin tukun a Tauroa ki aratoti, he wlianaunga lioki tnua tangata no Tauroa. Kihai a Manneia ratia ko te luaknnu ko TeKawhin

whakaae ; i mea hoki raua, kua utua to hara kite pu kua riro atu. Kiliai a Ihaka Tupou i whakarongo ki tern, tangohia nna tetalii puke rewarua, ko "Repekn," taua puke; ko tetalii walii o te kaipnko i a Te Kawliia, na raua talii i hoko Kiliai a Ihnkai wlmkaae kite whakahoki i te kaipukera kiaTe Kawliia, kiliai lioki i »hakaae kia utua nga mea o Te Kawliia i tukua ai ki runga ki taua puke. Waiho ana tcnei hei take ngangare ki nga iwi erua ra i noho ki Whakatane. Whakaturia ana he korcro e raton i tera tan, kihai oti te korero, niau tonu taua mea kite takiwa. I te marama o Nohema o tera tnu ka tae inoi a Te Kawliia kite korero kite kawanatanga, me kore ra nei tona kaipuke e riro atu, me kore ra nei e utua ana mea i tuku ki runga ki taua puke. I te 5 o nga ra o Tihema ka whaknmiiie nga tangata katoa i uru ki tenei lie. kite whare-tuliituliio te kai-tuhi ki to tangata Maori. Roa noa e koierorero ana, a. liuka noa te waha, ka mulu, otira, i man noa iho kite takiwa nga ritenga, kiliai i wlini tukunga ilio. I mea ratou me waiho manga Rangatira Maori c korero; ko te mea ia, kiliai ano hoki tera i tikn. Muringa rawa nei, i te 2 o nga ra o tenei marama, ka tae mai ki Akarann nei kite whakarite i tenei lie tohengaroa. I tuliia a ratou ingoa kite pukapuka kia whakaae pono ratou kite tukunga iho o te korero o teKai-whaka»a; i wliakoaehoki kia tuhia tenei meatanga a ratou ki nga pukapuka o te wliare whakawa nui o Niu Tireni. No te. whakanclanga ki tenei ritengn, ka whakaturia te korero o te Kai-whakawa i taua ra pu, ko nga korero o taua whakawakanga k ia tenei: — Mea ana a Te Kawliia, ko " Ripeka," te ingoa o te kaipuke e tatnuria nei. Na raua ko Ihaka Tupou; na raua i hoko i tetalii Pakeha, ko Tanii te ingoa. Ko ana utu, ko a Te Kawliia, mo tenei puke erua te kau poaka nunui, ngahuru nga kete kanga. erua te kau putea muka, erua rau erinia te kua kete riwai. Na Ihaka ia i whakataka ki raro mo te wahine ra mo Tauroa. No muri i te liokonga o te puke ku tae ake a Tauroa kite kainga o toniv iwi noho ai. Kua utu ia ki a Umutai mo tenei waliine; kua hoatu hoki e ia he tupara ki a Ihaka mo tenei wahine. Kiliai ia i matau kite mea i tohe ai a Ihaka ki a Tauroa. Otiia, kiliai tana kaipuke i tukua ki a ia mo taua ho. Ka inea a Manuera, na Te Kawhia, na Ihaka, naku hoki i hoko te kaipuke. I wnhia te kaipuke, ma Ihaka tetalii tahn, mo muua tetahi taha; na mauako Telvawhia i hoatu, erua te kau poaka nui, ngahuru nga i kete kanga erua tekau puteumuka, erua ' ; rau erinia te k.iu o nga kete riwai. Na ; Te Kawliia i tuku te wahine ra a Tauroa , kia noho i a ia, ko au tona tane. I oma atu i au ki a Ihaka. He pouaru ia i te moenga e ahau. Kahore lie tikanga o Te j Kawhia kia ia; otiia, he tuaka ianoku no , reira i tika ai tar.a ineatanga. Krua nga tau o tenei kaipuke ia maua. Kahore lie ; utu mo maua mo te whakatakanga. ki raro. Ka mea a Ihaka Tupou, kua rpngo ia i n»a men o te hunga korero ; etika ana u ratoa kupu kite wahine ra. I tango ratou kite ritenga Maori ko taku ia, tera ke. I mea a Te Wirihaua toku Mihinere kia kauu raua e tukua kia eke mai kite kaipuke. I mea a Te Wirihana ki au, maku e utu atu nga mea a raua i eke ki runga kite kaipuke. Ko ta raua korero mo nga utu o raua i eke ki tenei puke, e he ana. Kotahi te knu ma whitu poaka a raua, erua te kau kete kanga, erua te kau putea muka, ewhitu te kau o nga riwai. Ko taku utu mo tenei kuipuke erua rau, erinia te kau ma toru pauna moni; erua ano te kau ma toru pauna o rnua i eke, kotahi te kau hercni; whakaliokia ana nga utu i riro i au i te taenga ake o te wahine ra ki au. Peia ana ia e ahau. I moe ia i a Tamaka tetalii o aku tangata, na Manuera i kakaki taua wahine. Ehara i a Te Kawliia taua iwi, otiia, he liuauga. j

Naku i hoe mai ki Akarana nga kai kua korcrolia nei, nga ruvai nga muka, me era atu men i liomai e Te Raw hia ma, lie mea ngaki ki toku oneone ake. Ko te he tenei liei titiro mo te kni whakawa. Na, ka kitea e te hoa Maori, he tikanga pai te tukunga iho, a ka kitea hoki te tino whakaaetanga o nga iwi Maori ki nga ture tika. He kupuj ta te kai korero nci i tana tuhituhin<ra i te wliare ote kai-tuhi o te tnngatn Maori. No konei, ka wliakaae te kai vapu i enei tikanga kite tika o nga kupti o Ihaka Tupou, i mea nei, he mea hoatu nga taonga, ko te ritenga o ana taonga erun te knu ma rima pauna Ka mea te kai titiro i tenei he, kua ma nga tau i takoto noa ai enei mea, mo reira, me ntu aua tau erua, kiliai hoki, i wlini tikanga a Te Kau hia mo aija mea kua roa ke rate takotojanga ;no Konei, he mea tika kia utua atu n ja pauna moni etoru te kau. Nn, ka kar'anga te kai-whakarongo i enei tikanga, kia toru te kau pauna liei utu mo to kai kawe mai i t>-net he. Kia whakaae tika rao i konei kia whakaotia rawatia i konei to raua ngnngnretanga, a, kia whakamutua i konei te tikanga o Te Kawhia kite kliplike. ■\Vhakaae tika ana nga tnngatn, n, tino wliakapaia ana te malii ata tika o te Kaiwlmkawn. No te mea kua kitea i terei wahi te ara tika o to te Pakelia wliakawa i tenei he, kua roa rawa nei e niim aua, mo kona, me waiho tenei hei tauira mo nga hoa Maori, mo inuri ake nei, ko te painga ano tenei mo ratou, ua tupu atu he he. Utua nna nga pauna etoru te kau ki a Te Kawhia i roto i te wliare wliakawa. Ei ua ano te kau ma wiia pauna kotahi te kau urn toru liereni, a lhaka Tupoii, no kona, ka tukun mai nga toenga e te kaituhiiuhi ki tc tangata iMaori, a, i nga ra eono i muri iho ka whakahokia mai aua moni.