HAERENGA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 62, 8 May 1851, Page 3

HAERENGA

ote Tino-Kawana o Niu Tireni i Akarana, ki Taranaki, ma Rotorua, ma Taupo, mete Tai-Tuauru, i te Raumati o 1849—50, (he ronga no tera kua taia. Hp. hp.—l mahue noa etahi kupu o te " Maerenga o te tino Kawana" i te Karere o tc 13 o Mae lie. Kei tc mutunga ote korero mo Hine-.Moa te ualii mo nga kupu i muri ilio nei, me he mea i taia i reira; ten.i e whakaaro a inatou hoa korero, kiliai i ula marama nga kupu o te Karere o te 27 o Muehe, ta te mea hoki, i whakarerea nga korero i muri iho nei ; otiia. katahi ano ka tika te haerenga o »ga kupu ki enei ka taia. Wenetei te 20 o Tiheina —Roa noa maua ki te motu ra, ka tuku te hau; no reira ka wliakawliiti ki Ohineniutu kite taha kite tuattru. Ko Korokai te rangatira o konei ; kiliai ia i kaha kite haere i roto i nga rangatira i oma ake ki maketu, kite whakatau i a matou ; kua liina hoki ia, kua pa te ngoikorr ; engari, i noho ia kite kaiuga tatari ai ito inatou putanga ake. Fono pu maua. i konei, ki to matou hoa, ki a Te Haupapa; i haere mai lera i Te Ngae, i inauta mai. I mea a 'le Haupapa koia hei hoa arahi i a te Kawana, hei toro haere i ia kaiuga, i ia kainga c haere ai ate Kawana ma. I ata oti ia ia nga niahi 1 inutuhia e ia mouj ano. I'iri pu ki ate Kawana; hore he takanga ketauga; haere mai le nui, haere mai te ioa, engia ano, he kai whakahau hoia. Ko nga tangata o te kaiuga i noho huihui, ko te aroaro i huri mai ki a le Kawana, ko ia, ko Te Haupapa ki reira mea ake ai ki a te Kawana " kia auga uui to titiro ki nga tangata ; kia lu hoki ki runga, kia ata kitea ai koe e ratou." 'i'ahuri kau {ino ate Kawana kite korero ki tetahi o matou, ka aliu ke ra nei te mata, ka mea ake aTe Haupapa, "KI A ! Tahuri mai koa, kua meiuga atu ra hoki, kia auga lonu to titiro ki a ralou kia ata kitea ai kue-" Kia tahuri tonu te aroaro o te Kawana kite niauo e whetc ra nga karu ka pai ki a Te Haupapa. Noho nei, a, —ka maua te kai, ka whakuaro maua i konei, ko te haerenga tenvi u ngi tangata, ko to matou wateatanga hoki; otira, no le haerenga kite whare kite kai, ka mui mai ratou ki le tatau noho ai, kopipiri tonu. I a inatou e kai ana, ti ana te kata ki to ralou popotauga ki nga wheua .i whiua ki waenga o taua puni, alio he kuii e ngangau ana i te meatanga ki ana iwi kau. No te ahialii nei ka tae ake a Pere Rene, he Minila no te llahi o Roma; i tono ia kia haere atu maua i te ata ki toua whare kai ai.

Turei, Ilanuere 1, 1851.—1 te wha'o nga haora walii ki tc riiua ka ara i te moe *, ka mutu te kowhetewhete ki nga tangata ino to ratou ngoikore i naualii, ka haere i te rima o nga haora. Kihai i rua te haerenga ka pa ki tetahi waiwhanariki i te taha matau o te ara i haerea ra e matou ; he nui te wai ia, inahoki te putanga mamaha ; ko Te Kohaki te ingoa 0 taua wai. Kihai i matara te haerenga atu i tenei wahi, ka pa kite kopu a wlianariki; ko Ipukaihimarama te ingoa o tenei wahi ki nga tangata o leira. No te whitu o nga haora ka whiti i te awa o Kaingaroa, te tawhiti o tenei wahi i to matou nohoanga inapt), rono macro ; tnku tata atu ka pa ki Te Horotiu. Ka haere i tc taha o -tenei awa, wliiti poa i te Awaiakerewa; i tu nga parakura o Tuhouranga/ o Ngaliana, ki nga maJigainanga o tenei awai mua ai. I urn ki aua kekeritanga ehinu o te hunga haere i a matou; 1 tohutohungia e ratou nga wahi i hihinga ai, i kckeri ai,' i whati ai nga ope, i aha ai, i aha ai. E puareare ana nga poka-tuahu ; ko nga wahi i hinga ai nga rqngatira me nga toa, o aua parekura. Ka whi(j. i tenei awa ka heke kite parepare o Horotiu, ka whakawhiti i te awa o Fueto ; to nga. hope tc wai ; he whare

Maori kei kernel, erua talii, kua mahiie ia, i te tangata. Piki ana i konei ki runga kite kaweka, eivaru te kau putu te tiketike. Ka haere i te kaweka, kihai i roa, ka tae ki le kainga o Takapou j kei te racnga tana nolioanga tangata, i te talia maui ote awa. Kaliore he w.ihie o to matou taha o te awa, karangalia ana nga tangata o te pa i tawahi o te awa; kawea mai ana he kapana, me nga I wahie hei tahu, ima te wakatia mai. Kua tu tata kite iwa o nga haora ite whitinga mai 0 te waka ; noho tonu maua ki taua walii kai ai. Ite nuhoanga o matou i konei, ka tae ake te rangatira o Takapou kite mihi ki ate Kawana raua ko Te Heulieu. Mete mohoao tenei tangata ; he paraikete pakaka te kakahu, mea paru nei j tua whakatakariri mai nga kupu o taua tangata. I mea ia, kihai i whakaae aTe Herekiekie i Taupo kia nehua nga iwi oTe Heulieu nui. He ngangaretanga no nga iwi o Te Heuheu raua ko Te Herekiekie 1 liri ai taua rangatira, kia kaua e tauumia. I mute a Te Ileulieu nui i te marama o Mei, 1847, i horoa te pa a Te Rapa i te wai-ariki koropupu ake i te maiinga o Tongariro. I mea hoki ia, ekore pea e ivhakaae a Tuhaha kia piki a te Kawana ina ki taua mauiiga. I mea ano hoki ia, kite tolie ate Kawana kia kakea Tongariro, ka mau taua htinga ki le patu. I kino matou ki tenei rongo; otiia, i meaaTe Iwikau kia kaua nga kupu o taua tangata, e maharatia, kihai i atatikatana korero. I mea hoki aTe Heulieu, hei .-ilia mana nga korero o Tuhaha ratou ko nga tangata, kite pono aua kupu, ekore ano ia, aTe Heuheu, e mataku. No te ote kai, o te korero; ka mutu hoki nga tangata te okioki, ka kopere ano matou, kua tae, kite te kau ma tahi o nga haora jko Horotiu i knpea ki muri. I anga to matou ara kite marungai-ma-tonga ;ka tu tonu te ra, ka pa matou ki Kotokawa; e tata ana tene roto kite maunga o Tautara. Tangeo tonu te wai o tenei roto, no reira tona ingoa. He waiwhanariki ano kei te taha Karoo te roto. I kopiko haere to matou ara i te take o Tautara, niaraiiia tonu le titiro ki taua maunga. Momona tonu te oneone o tenei wahi, kino tonu te nuinga atu o te whenua. He ngakinga kei nga kahiivi o taua maunga, eke noa kite lilii j he mea para nga rakau, he ngaliere hoki a Tautara. K whai kahikatoa ana teiaorao, kiliai ia i roroa aua rakau ; waihoki i tu takitahi. E pai ana te ahua o tenei wahi ote raorao; ko te wahi ia e pahemo ai ite ksnohi a Rotoraaliana, e kitea atu ai hoki te roto wha- s ' kahara o Taupo. Ka mohue a Tauwhapfka pa ki Waikore, he ngawha ano ia. Mau'puV;. matou ia Te Meuheu i konei; i hohoro hpki te haere o matou Pakeha, kahore hoki a matou kawenga koia i hohoro ai te hikoi o te wae. I whakaoma tonu mai a Te Heuheu, koa tonu ia, kua tutata hoki ki le kainga, hikoiriga tahi ka anga nui mai a Taupo. I koa ano matou mo nga kupu harihari o Te Heuheu, e tupekepeke haere ana, kotete tonu nga ngutu kite korero- Ite tahi o nga haora wahi ki te rua lea kite nui atu i te roto ; ano le pai o te ahua! Ano te nui, pouri ke mai ana nga puke o tera taha o te roto; kihai i ata kitea atu ile whanui ote wai, Kotahi haora i muri iho ka tae ki le parepare o te roto, ki Waipahihi, he awa whanariki kei reira; i kaukau matou ki taua awa. Kei tetahi rae kokiri ki waho Waipahihi, kei tawahi atu te kainga o Rungatira, ko te ingna hou o taua wahi—ko Hiruliarama; ko te kuinga tenei o te awa o Waikato. E mea ana nga tangata Maori kei le take o Tongariro te kuinga o Waikato, ka rere mai te-awa ite taha o Tokanae, kara roto i nga wai o Taupo, a Hiruharaina. Erua te kau ma rima whanganga, te whauui o te awa o Waikato ki tenei wahi. No te wha o nga haora ka tae mai nga tangata ; no reira ka tahutahu ahi kia huea mai he waka i Hiruharaina. No te 0110 ka u mai nga waka; otiia, kihai i hoe atu i te keri o te hau, moe tonu iho matou i konei. Whakapaia ana nga wharf, takoto niarire ana.