KO TE KAKENGA HAERETANGA O TE TANGATA MAORI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 2, Issue 44, 29 August 1850, Page 3

KO TE KAKENGA HAERETANGA O TE TANGATA MAORI.

[He mutunga no tera kua taia.] (Kite Kai-tuhi ote Nupepa o Whakatu.) Emara—E whakamaiangi ake ana te tangata Maori iaia i tenei wahi. I mua ai, e noho noa ana i roto i tc kuarctanga, i tc he. I reira, he ritenga kc, i tenci lie ritenga ke. Ko tenei e wliakaurti ana ki roto kite Pakelia, a, c ata kitea ana tc ritenga o tenei wai to ratou iiKilii aroha ki nya mca e ngaua ana e te mate. Aliakoa kua iri a i ru. nga i te ngutu mo tona malii ki tc rau o ta wliemia, kahore ;'iio i rangona noatiu c aroha korc ana ia ki nga mca mate. He nui tc urolia o Ingarangi ki ana mea mate, o tua iho, o tua iho. Haunga ano tc turoro maori ; ko te mea e ngaua ana e te hiakai e ana c ia. He tiui ke nga wliare turoro ote Kawanatangn i Ingarangi j he tini kc hoki ona wliare turoro me ona wliarc whangai mea mate i nga kainga o tawhili e nohoia ana c ia. Ekore e kahore te mahi tiaki, te mahi atawliai o Ingarangi i nga mea mate katoa c kitea ana e ia, aliakoa i tc wlicnua tupu o te Kiiini, i nga wlienua ranei e tae atu ai tona minn. Krua 113 a iwi noho i nga motu o NiuTireni, ko te Fakehs hekemai, ko te Maori 11a ratou ake te whemw. Kihai ano a Ingarangi i mahara kia whakaturia he wliare mo nga mea mate ki nga kainga kuarc. Waihoki, ekorc te kino ote tangata Maori e kitea etc Pukeha kiano i tau> nga noa ki a ratou ritenga. Ko te kino ra tenei, ko te tiaki kore, ko tc atawhai kore o te tangata Maori i ana turoro. Ko nga turoro i roto i a ratou e ngaua. noatia ani c te ma'.c, ka waiho kia ukoto noa, kia martrc noa atu, kahore Us tangata hci tirotiro i a ia. He maha nga turoro kua rokohanga etc male me kaua nga oka, me n:a rongoa, o nga rata Pukcha. He mca ano ka pangia te tamariki e te waihakiliaki i te mangere o nga whaea ki te horoi i a ratou. Tc inea pea te tahuri ai te whaea kite horoi c warea ana ki te patokc, kite hauluke kapani, me er.i atu mahi. Mawai koiu e tohutohu n#a kino otc tangnta Maori, kite waiho parti i nga Mmariki, ki tc waiho kau nga turorof Mawai hoki, ma tc Pakeha ano. Ko tctihi tenei o nga mea c kahore ai tc mate, ko tc horoi o tc tinaua, ko te ■ horoi i nga kakahu.' Otiia, tenei ano nga ritenga kino, i kawca, mni ki tenci wlienua c te Pakeha ; mo korcro ena ritenga, vnewhakakahorccrn.mcriri, kia wawc tc mahue. Ko tc kino i kawea mai cte Pakelra he kai tupeka. Ua limaia te hunga kuare te kai i tenci mea i te tupeka, ka nui haere te hiahia, a, ua rckaina ckore te paipa c roaluic i n"a nuutu. Ko te take tenei otc tini o w kino. Kiano i ata tika tenei mea te wliakapai ole tangata Maori, i a ia ake, i ana kainga lioki. He kainga ano ra i kitea e ahau kua oti tc tango nga ara o te pa, a, kahore he otaota i wailio kia puke ana t reira. F pai nna tenci. Ko te wliakapai o te tangata i a ia ake, c nui hacrc ana. I ata titiro ahau ki nga ritenga o nga tangata Maori i taku ahunga mai ki Wlianganui

i 'i.aruia, a, e mea ana au ka pai haere r-.ion !ti i» tiaki. kite atawhai i ngu turoro, ko nga .itor.ga kuare e mahue hoere ana i a ratou. I aku haercnga i roto i te rahurahu, i ruuga i te kotakota r.mei o te tahntaha moana, ka tapa'ia nga wae. Ko taku taenga atu ki nga kainga Maori, ka miria aku waewae e ratou, pani atu kite hinu poaka, rara atu ki tc alii kia hemo ai te pnpuhi ; ko ctahi ki tahak' mea mai ai. '* Ka nui te mate o nga waewae o te Pakeha, ka nui te maniac pea." I tctahi o a ku haerenga, pnngia ana au c te ngengo e tc mate, a takolo noa kite taiepa o ctahi tangata ; oho rawa ake nga whakaato, e arahirri haeretia ana au e nga taitamariki o te kainga, ko te tamariki o tana kainga kite pekepeke hacre i mua i uliau. Ahua rangatira tonu n»a tin! pa o nga tahataha aim atu ki Taramki ; tc mamao ki te akau, te tekau niaero, e araia ana ana pa e nga motu rakau —marnmaru ana. Ko ngn mara, ki pahaki atu o nga pa, kite kahiwi o te puke, ko nga mania o reira, kua oti te para hei wacrcnga. Me he mea, i kite au i te rangaliratanga haerctanga o nga ivahitie Maori, ka pai hoki an. Tena ko tenei, kahore i mahue nga ritenga kino o nga wahine, otiia, e whak.-r mahia tonutia ana kite taliu, ki tc kawe wai, kite aha, kite aha. Ko te mahi o nga wahine ki nga mara, kite whai wahie, ki tc tahu, oho rawa ake te mauri i era mahi, kahore he wahi e anga ai kite wh.ik.ipai i nga tamariki, ki tc whakapai hoki i te whare. — Ko te lain tenei o nga he, o n?a kai pupuri i te rangatir..tanga o tc tangata Maori. Kotahi enei mea kiano i whakahaerea c au ; ko te mutunga ia o aku luhituhinga. Ko te ako tamariki takn e mea atu nei. I tetahi pukapuka kua kitea c au i tc rarangi 225 e mea ana te kai tuhituhi, kei te whakapono, kd te ako te tikangn e kake ai te tangata ; tena ko n«ra o nga iivi m itau, he men noa ano era. Ko au c mea ana, e haere tahi ana te ako i roto i nga ritcnga matau ; kite rac" ka akona te tangata, ka riro hoki i a ia nga ritenga pai o nga iwi matau, he kake tcra na te tangata; haunga ano te whakapono ki nga mea e ora ai te wairtta. Me he mea, e akona ana te hunga kuare ki tenei mahi, ki tcra mahi o nga iwi matau, ko te mea lera e maiangi ai ia i tona kunretanga. Otiia, ko tak" e mea nei hei tuatahi mo nga iwi kuare ho ako kite kura. E whakaaro ana nga Mihonere o konei, ko to tikanga pai tera mo te tangata Maori, ko te ako i a ratou kite reo Pakeha. E mea ana au, kite akona nga tangata Maori kite reo Pakeha, ka kake haere tona rangatiratanga. I nga kainga Mihenerc katoa, e akona ana nga tamariki kite reo Pakeha. Kua matau noa atu te tangata Maori kite tuhituhi; ko tenei, e ako ana ratou kite tphika. I te kainga o tetahi Mihenere i Mokau i rongo au i te tangata Maori e korero pukapuka Pakcha ana, a, i ata pai tana korerotangn. Me he mea c riro ana te reo Pakeha ki rote ki nga iwi Maori ; ko hiahia te tokomaha o tawahi kia whakauru ki roto ki nga tangata Maori, ta te mea hoki, ka matau tc hunga heke mai ki a ratou korero, tena ko tenei, ekore tetahi e rongo i nga kupu o tctahi no te mea, he reo ke, he reo ke. Ki taku whakaaro me ako nga iwi Maori ki te kura, me ako ki nga mahi Pakeha, ka rangatira haere ratou. Na, ua rongo a to wahi ki nga ritenga pai o tenei iwi, ka heke mai te tokomaha o nga whanati rangatira o tawahi ki Niu Tireni j penei, ka ahua pai tc whenua, ka whakatupuria nga rqahi e pakira kuu nei, a, ka kake haere enei wbenua, taka noa ki tc w

u kake ai kite tihi ote rangatiratanga. Vend ka kahu nga kai o tc whenua, kahu katoa me nga taugata ; a, lie aliuwhcnua, he rangim.irie, lie pai, he pono, te tukunga iho. Etc kai tuhi ote nupepa! B whakapa; nna an ki tau mahi mo te tukunga ata o tcnej pukapuka ki ou rarangi; ko tctahi hoki tenei o nga inea e mamma ai te tangata Maor he korero pukapuka. E mea nna au king a kai tuhituhi o nga Karere Maori o Akarana, o Ponckc, kia kalia to ratou mahi pai, kia waive te oti nga whainga o enei motu, kia wawe te ata tuturu te rangimarietanga, te rangatiratanga, mete tiui o nga pai. Na tou lioa, Geoboe Tavj \ Te Teira. Whanganui, Hanucre 30, 1850.