TE KORERO MO PIRINIHA RI PU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 24, 22 November 1849, Page 1

TE KORERO MO PIRINIHA RI PU.

[He roanga no tera kua taia.] I pai te rerenga i te moana o Ri Pu raua ko Pene Wirihana i te ahunga atu i Kanitoni ki Ranana (te tino Pa o Ingarangi,) a, tae pai atu ana raua ki uta. I paingia aKi Pi> e nga tangatakatoa o te puke ; lie ahui marie no taua tangnta. I nga wahi e tutaki ai ratou i to kaipnke i tc rßreiiya ki lajfarangi ho ui tc in ilii tonu o Ki Pu ki nga ingoa, a, i '«

rongonga ai i ngn ingoa o aua pukeka pona ana a!u>, liei ivhakiiniiliaratansa inona. Ite ni o nga Apiha o te kaipnke i eke ai i.i, e Htn« ana ia i nca ponnpona o tana alio. :<a ir.ei s«c raton c korero ana a Hi I'll i tana puk.-.pnka. Ili.iln'.i noa a Ki I'it kia nkona ia ki tckororo puka ptika; inoi ana ia kit liokoa o Pene Wir.lia nalie pukapuka niona kia we i-i te maaci ki n;n reta. I n<i» walii e iioho noa ana a Pen Wirihnna, ki akona aKiPaki te korero pukapuka : a, mii atn tc holioro o tana tanguta kite koruro pukapuka i nga walii e akona ai ia o Penn Wirilmnn. I le laeiiL'a aln o lo r.itou ptikc ki Hamti Murcna, ka wliakapai a Ili I'u king.i hoia, ki una repo, mu m;a pa o t.iua motu. (Ko te mom tunei i nolio ai a Ponupata i t-ina Impukanga i niuri ilio o (e tana o N'ercta ; i licmo a Ponupata ki tana motu, kei reira lioki lona unip.i.) I inii te wliakapai oHiPu ki nga Manuwao Ingarihi, ho pai ke ano tana ki nga mannw.io re]>o papanga rna. No konei korerotia ana ki a Hi Pn te tikanga o te mahi monsa maniuvao, mo te wliawliai unake, tcna ko te kaipuke maori, he kawe tangata, lie kawe taonga tana i etalii whenua ki etalii. I kawen atn a Hi Pn ki runga ki ctahi o ana inr.nnwao kia matokitaki i nga pnlianga o nga rep J me 113 a pn m:ion, mo te taiipatupatu a te cantata ki nga lioari mc era mea wliawliai. I tana k-iwenpa kite matakituki i tetulii k-.iva, liialiia noa ia kia matau kite korero pukapnka. I hialiia ia kia eke kite hoilio, kia haerc ki te manowhtuua; pai tonu tana nolio, jie mea whakaoma to kuri, kaliore ona wehi, kite uka ilio, a, he nui noa atn tnna wliakapai ki ti; hoilio : lie mea hoki katahi ano ka ckciijia tcra tu kararclic e ia. Ife mil te iv!i ik .p li o P.i Pn ki nga rakan i wh.kalupuria hei wliakamaruniaru kit 11011lioa .ii tc no!;o a te taimata j ka mea i> lie ri-teiiL-a pii tern, lie wliak laro pai tcra no nga tangat.i o tana mo: 11, tcna ko nga tangata o Perm kiliai i mail <ra kite pera. Ka mea ano in, i ton 1 hoking.i ki toua kainaa ka akona to11a iivi kite ivhakatupu i nga rnkr.u kia pera. Ko iva tolm en 1 o te ngakau e pouri ana, re re noa ki tenci mea ki tera mea kia waive tona

ngakn u te mamma ki nga cini mca i kilea c c ia. I hiahiu tonu in ki i matau ki tenei mca, ki tera nica kia we tona kuaretaiiia te pahika. 1 n.ua am o te rerenga o te puke o Penc Wirihana 111:1 i llcrena, ki u ki tana wahi a to Habere; ka kitea e Hi Pu a te I lap* tona hoa tawhito i tenei wahi, i eke mai tana rangatira i nmga i a Habere. E noho ana aHiPu ite t'i!ia o tc maiapilii i te kitenga ai i a ic llapa ; kite k-iu nno ka rere nui kite hopu ite ringa o tona hoa. He nui pu te aroha r> Mi Pn ki tana i.angan'ra, no te me.i hoki, i nui pu tc uiawh:;i o tana ranga'ira ki Hi Pu. No to tnenga o to puke ki Ingnrangi, ka kite ia ite tini o tc kaipukc, c rere mai ana.c rere atu ana nie te " Hangai kuaka." Muhuc noa tc ponapoim i tana alio, kihai i taea te tatau nga puke itc tini. Otira he ni tonu tana hanga ki nga kainga e rere ai tenei kaipukc me tern. No te 14 o Hurao i te tau 1754, auo te miharo o Piriniha Hi Pu i te kitenja o uga manuwao niiuui, tc tini o nga kaipuke maori, kite nunu! mete papii o nga whare, me tc tini atu o n-ja mci Pakeha. Ko Penc Wirihann i hacre niu i mua i a ia ; no muri net ka tac ntu ia ki tc whare o Pene Wirihana, a, noho marie ana i roto i tc wha-n.-.u o tatia rangatira. lie lianau to mea kawe iaiaki te kainga ; no te noiioanga kite kainga, ka korero ia ki ana men i kite ai—ki tona kawenga ki rolo ki let:.hi whare nnhinohi (te hariata) kite to .i:;.ra haeict lm.-. o tana whare nohinohi i te no iic -.ia—i tc ahunga o tana h .ere i roto i tau i 11:ea kiuta, c ahn mai ana Ic hacre o nga rakau o nga tamtam whaka-te-moana. Te mca i penei ai tana whakaaro ki tc hacrcnga o iy,a whare, me nga rakau, he holioro no te hacre o tana haria'.a ; rokoli.m;a iho u ana, fcatahi ono ka eke ki tc-r.i 111 mea. I te avahaiiga kite runia e moe ai ia, ka malakitaki ia kite met e takoto ai te moenga—eitti pekengn ki runga, erua pekenga ki r.no, a, roa noa tc matakitakihanga ka takoto kite moe, mete mca akc—"lie whare to te Pakeha mo nga mca katoa. !" Kihsi a Hi Pu i matau ki tc reo Pakeha i te orokoimga ki Ingarani j no te roi o tc nohoan.a ka matau ia. Ko tc ahua o taua tangaia i rangatira; nUrie tonu tc mat* i te tivohanga a'u ; ko te tangata whakaroto i rite te marie ki ic ahua o te tangata whakawaho. To kan ina iwn, rui U-kau rauei nga tau o tana tangata ; i i iinga ano ia i te taitimarikitauga, e haere al:e ana kite pakeke mona. K i mea ar.o tc rangatira nana nga korero i mua atu —" Kua puta noa akc ki au nga ron_n> o tenei tangata hou, no tokn kitea'ga i te pai o tana ahua, i te marie o tona whakaaro, ka pai pu nhau ki a ia. Me tini ke nga mca i uia e uibtou ; ki nga ritcnga o tona iwi—ki tc whawhai me era mca, korero mai ana a Pene Wirihana raua ko Hi Pu kiaua mea ku- ! toa i uia ; mum rawa ake te korero, ka > ahuarcka o matou ngakau.

i " Mnri ilio •! lonei ka linere alinn kite who- ' re o Pone Wiriliana rokolianga atu c nolio ana Ki Pu i le talia o lo m.it.ipilii o korero i pukapuku ana. Kite k:m ano i silian, ka rere mat kite milii, a, wailio tonu ilio nliau liei lioa niona. He mii '.a ninua korero ki tenei men, ki tcra mea. Mim m::\ anaia, ko nga ivhare o tenei kningi .? tiketik-* rawn ; ana, tttluki ana ki to rangi, ko n.-a hnarulii e 1 pnpai ana, ko imu hariata u immtiric am, mo : nga niea katoa o tenei wiicmu ! K pnp.iku ana Imki nga wharco tona niotu, o Periu. " Wliakikitea ana nga ivliure nnniti, ma era atu inea miharo ki a Hi Pu e Pine Wiriliana ; otii i, kiliai ia i nraliina ki nga v.-hsre takoro, kei pa te koroputapnta kin ia ; i men, a Peno Wirihana kia okaia tain t-ingata kei pangia o twa mate kino. Ko le mea te iinhoro "i te oka ia Ki I'u koia tenei—he mea kiano i minima noi ki to reo Pakelia, a, kiliai i tati? re korero ki aia nga take e okaia ai ia. Me . ' mea e okaia noitiaana ia i runs.M i te kuaretanga, ki vvliakaaroa pea tana tsugaea he kohiiru tera i a ia, a, ka tupato ton i ngakau ki tona matim ki a Pone Wiriliana. * Tukua ana aKi Pu kite kura kia skona ia kite tuliitulii kite korero pukariiikn ; kakama toim taua tangata ki tera tu inahi, lie liialiia nui tona kia wete niatau ki era meapipai ki era niea e kake ai te tangata—ki eri mea lieitalii i te pouritanga o leng.ikan ; (li.Minga nga malii wliakani-irama o te ngakau a tc Wainii 'J'apii.) Pai to:in on:i kai wliakaako kin ia mo te ngawari ona ki tc tuliitulii kite korero pukapuka, me era atu malii kura. Pai tomi lioki ki a ia 01:1 lioa i whakaakona taliilia me it. Kaliovc lie mta i inahne i anakanolii ite nolioanga ai kite kura, tail tonu nga kanolii ki tenei mea, ki tera mea, kite malii a tenei tamaiti, a tera taniaiti. Ka tnea ia, u tona hokinga ki Perin ka ako ia i nga tangata o reira ki nga malii o tc kura. "Ko Pene tona iu»oi tonu, mo Tc Wirihani; ko tona ingoa mo le hiiliau a Peno Wirilia.ia—ko Mua; lie mania pai taua »a« liiue ki ah. I meinga atu ki aia me wliakarere a mata, in.' k trauma i a Milii Wiriliana ka mea tonu i.;—" Ivaliore, ka.'iore, —ko Mata, ko Mala !" "He mali.i nga tononga o Pene Wirir.nna ki tewiiare o onahoa; ko l!i Pu u hoa haere o Pene Wiriliana, a, ho uui tc wlmkapai o nga rangatira katoa i kite i a ia. Man katoa i a ■Hi Pu n\rn ritenga o Ingarnngi, kiliai i ma. hue tetahi ritenga. " He rapn tonu tana i nga tikanga o nga mea i kitea e ia. More lie ivainu o una tangata i tu rongonga ai i to okeni e vvliakatangiliia ana e tu waliine rangatira ; ka titiio ia ki rotu, kia kitea te vvahi i aim mai ai nga rami. Tonoa una taua tmgala kia wj.iata ; no te ivaiatatungn, ti ana n:a taringa o nga tini rangatira o reira i Una waiata, rere ana te mataku parare tonu te m mgai. No to roanga o te iiohoauga ki Ingarnngi ka m.lt:i!i ia kicuhi waiata pakelia, a, tino veka ana te reo, i le ivaiatntanua ni. "Kilni a Hi I'u i oho noa ; ckore tona whak:iv.ikariri e kitea ; ko tona marie ia iki-t'-a. Kit inoi te tu'tamariki ki a ii, ka mea atu, cnguri koutou e kali i ana kite malii ! Ka inoi nga korolieke ki a ia, ka whakiae tonu ia ki a ratou iuoinga ; k i mea ia ckore c tiea tc tvliakakahorc i a ratou inoi-

»3». " Ekore koierolia te aroh.i o Pene Wiriliana ki lenei tanjjati pai; li.» tiaki lonu to mnlii o Pene AVirilinn.i i a Iti Pu i nga katoa. T piri ki aia te lamaiii watamua a l'ene Wiriliana, i Jiokinga inai i te kuro ka Uacre tahi raua, ka kurero talii, a, nui noa te arolia o raua tolalii ki toia/ii. I ivltakaaro a Pene Wiriliana ki a Ajia Tuiri te m itua o Iti I'ti; ko tetalii tena o nga take i wlmkanuia ni te ataivh ii o tana r.ingatirn, humga niio tnna nroha ki a Ili Pu ake. Ko te himga kg. toa ole wlnre o Pene Wiriliana i aroha ki a Iti Pti, i ataivliai i a i.-s. " Ko te ponoaga o Iti Pu i rere talii mai me ia i Periii, i peia 1110 tona malii tutu. I mca atu a Iti Pu ki a Pene Wiriliana kia wliakali'ikia Una pnnonga ki tona kainga ki Hamatara. No to o taua pononga ka tnkua mai a Tami Rolii liei pononga 1110 Hi Pu. I matau tenei Pakelia ki etalii walii o te rco o te mom o Periu. " I nga turorotanga o Pene Wiriliana he tangi touu to Iti Pu. 1 ana mntenga ka ngoki titu a Ri Pu kite wliare ka 11 oho meliainelia i reira, a, kono tonu te lirotiro o Ri Pu ki to o tana rangatira, i ivahi i tokoto ai 11 Tc Wiriliana ki runga ki tana moenga." Me wliakioli i tera ntu mipepa te korero ma Piriniha Iti Pu.

* I tana vta e kutve ana n Ingmngi ki tract to okan?a ka* koteroti* ki a kou!ou e Co kuutou Uoa c Rata Tatnibana « nga nupepa i tali ki era niantna. lie mauo lini uga tangati i pitui c taua in-itc, i (nut Wblii. Hft roaba nga tau i muri iho o tora jra ki kitei tc roagoa mo (era mate atrn rowa e Iti lieuco. K»lni to (rail rae (e mano i whiktij'nno ki {cj'» Kara, ka rnfft rafou lie tekanoa, rkord irn r.*.u?* c t»ea tc ronKoi. Hou n«m ka tu'»U W puroiolut oto i araia at ngu o tc a, I:\ vrhakaac to toauo, kuii e Uea OQ3 tc rcug-ja tsm m'.o