HE KORERO I TE AHUA O TE WITENUA O TE WAI POUNAMU,

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 20, 27 September 1849, Page 3

HE KORERO I TE AHUA O TE WHENUA O TE WAI POUNAMU.

(He roanga no tera kua taia.) Ka tae ki te pari o te Miko, ka poro pu te ara whaka-te-akau. He rae taua pari; ko tona tiketike erua te kau (20) whanganga. He ngaherehere nga wahi i runga atu o taua pari. I taea ai tenei pikinga, he mea hanga ki te arawhata. He mea whakawerewere te aka; ko nga pito he mea takai ki nga take o nga rakau e tupu ana i te taha o taua pari. He i.ua in'i'e ctalii lvkau nriori ki am 1 . aka ki i l.i '.roai, i:i i piii'.;r>ie itc oto ;.i:vi.ita, t .ka ;iko. Kn ra!.a!i po;x:t:>, iic iiuri iviiakapae ki vmuja ki n;a akr e aivi, l:c.'c l'iiwa : a, ka poto n'.r: 1 . taiijr.iA ki run.;.'., ka tan;_roHia am iak.".r knritpae, »•> i;' inea e holioro am to Uuiv.pop:). Ko kararelte, me n,.;a pikaim,':!, In- mc:i lum-j ki to whakaheke, a, };a luuii ki ruit/a. Ko ic avp. \vliaka-n;:a-niaiim;a i nta atu o latii d.v. ;, i.n . kino l:e ano lana, flai're atn a uki nor. k i up mil r:> I j," e kiao puaaatuaia; ka piki, ka iieke, ka piki, ka I\i':k<!, lie iv.e kdii.'.tn tnioi, iio Ikiim teruri, liealia lloa, lii'iiVi una, a, [i.: noa ki lu Unnii o L'nnakaeke; ka l:mr.t.■ i kon ji te kite i te pounamu. 1 tenei wahl. ka tu niai ran .maim.a i te mano-wiienua ; ko n<;a ivalii ki to taha inoana liaere atu ki manuka, he raorao, e tupuria ana e to lotara, me era am rakau Maori, lvo njja awa o ana mania, e minui ana, e hnlioiui ana. Ko tu haerenga atu i kont'i ki Kar.troa I I macro; lieio nei te kainga o tcnci takiiva, i te \vhakatikan»a niai i Taitapu. I te hekenga i Punakaeke, ka marcrc kite one o Pakeroa. Ka kitea i konci te Tangiwai ; me tetahi atu pomiarmi kakatio pai, pinta ana. i te hckenga ki tatalii ki Pakeroa, ka haere,

a—to 13 o ni;a macro ka tae kite rae koliatu o Maukaranui; koi raro <itu o tcnei te'koru ■mi i takoto tii te pounamu, lie kainga tangatu kci rcira. I t'j aia i te IV. o m;a in o Mei i to tan IS I!), i te (>2, o np.fi r.i i te i Whakatu, ka tae te kai-tuhimhi o tenei pukaptikn, tetalii mil l'akeha, me ng.i Maori tokorna 110 te [lapn o Tumatakokiri ki te pari o Maukaranui. Ito kitna i te rae, ka kitea niai e etalii ivaliine tokoma, lue 11;/,a taniariki, i ran* 1 ratou i n;.ja toka e kolii kanihu ana, alia ra nei. Kite kau miu i a liiatou, ka tu, ka rerc; ka aim te oin;-. ivliakil-te-pa c tu niai ana, kotalii pea maivo te tavvhiti. Min i lata ilio ka n'.n,'oaa c 111:1 - tou te korerorero, mete kfinnvjai-iaii/a <> m;a tanj/ata o tana pa, no te men, l;a kiie.t lie l'akeiia ki era walii. I to liiatou taenia atu kit-. 1 k-i wliakapotoa niai i v ,:i l.iiv.':'ta ki wa!i<> i:i te one rarnngi ai ; to I " ana tan<jata Ko n.,:i tane ki 11111.1, min i atu ko tif-.i v.aliine, me iil l 1 tamiriki. Araliin lan 1 nr'.iou ki u»pn, lion.M

ana ka mutii, ka tui.ii hi r.iro. Kni.ili! a:: > tekaineia to ngulu ka Uia ana— Kowai ma tenei lnmga—noliea raton- —!:o pehrai tac am ai Kaliorc cnoi tan;.; i hit:- ito I',ifcch.-; i mua ai; 110 rtira, !u' n:oa \v!,nka!i:ir.i to 111atou tucnga atu ki to i.iort fcainga. lie tini to marie, 111 ctc a;r.U'i!.:i o njja tanjjata o tenei kainga, nic or;'. at" i:r!n:;a oto Moan •. l'ounimit. Iviliai i p.'iioi tc atav.liai o ni; : ran iwi o Nin Tiivni. Lts-ja :i nsatoil i to putaw't mai, kr.a lu i:i it: :-.V i>> li-i riwai; ko 10 raion iirtliar.i u-:n e iiiatauri:i ani iiv ,-j v

3 i takahia mai c matou. 1 a matou c kai ana, - e korerorero ana ratou ki nga mea i rangona n ai e ratou i tnua —nga rongo i tae atu ki £ - ratou kite ahua me nga niahi o tcnei mea, ( s te Pakeha, —nga ritenga koki o nga Pjkehr i wero kckeno o aua tahataha i mua ai. It< i unuhangn ni i o matou kakahu, kia takoto k r runga ki etahi tapau i wharikitia e taur u lumga, ka haerc mai kite tangotango ki tc 1 tirotiro i to matou ahua, a,moe noa matou i s rcira ano tau.i liunga e titiro makutu ana, i Kihai i roa e takoto ana, ka whakarahia - kite kai riwai, he Inanga te kinaki; ko - te rua tenei o a inatou kainga. Uru katoa 1 ngatane, me uga wahineo taua pa ki tc tahu f kai ma matou, ao noa, po noa e mahi ana taua iwi kite mea kai, heoi te kauika te whakahara ; kihai rawa i taca te kai. He ngakinga riwai, tarohoki to tenei kainga a Kararoa —he kainga ruru, e tino whitingia ana etc ra. No te whakatikanga atu i tenei kainga i Kararoa, ka haere, tae noa ki nga kainga o Makura, o Taramakau. Kei tc wahi c aim aua ki tc Tonga enci kainga ; 10 o nga mairo o tctahi i te haerenga atu i Kararoa; tokorua o ratou i liaerc hei karere, kia rongo nga tangata o aua kainga ki to matou taenga mai. Ite haerenga atu i tenei kite noa i etahi wahi pounamu ; i karera te alma, kohia ana ki roto ki a matou. I te taenga atu kua inene mai nga tangata o taua kainga ki roto ki nga kara o taua tahataha kite arahi i a matou. E wha te kau o te tane, te waliine, mete tamariki. 14 oro ana taua iwi i te pounamu ; eru.i nga mere papai i kitea e matou e oroa ana, me etahi hcitiki. Tu tonu nga wohine me nga tamariki i te whakakai kiiru-pounamu ; a, i nga wahi e noho no.\ ana, e oro noa ana, e whakapai noa ana i aua whakakai. Takoto ana ki nga koki o <e pa, takoto atu hoki ki tatahi te mahi o te pounamu ; he toenga era no nga papa nunui e tangotangohia ana e taua iwi. Kihai ano pea nga kakano o era i paingia e taua iwi, koia i makuai. I roto i nga wliare nga pounamu kakano pai; e takoto kino ana etahi, ku etahi kua oti te oro, ko etahi c oroa ana. Ko nga hcitiki no nga mea piatn; he Kahurangi te kakano. Ko tctahi papa pounamu be Inanga te kakano i tohunL,'ia hei mere. Ko etahi kakano karera hoki i reira, lie Kawakawa; me etahi atu mea piatn whakahara, he tangiwai. Ko te pounamu tenei e piingia ana e te Pakeha; ko to te tangnta Maori i pai ai he Kahurangi. Ko te matuatanga o te Pounamu kci nga maunga whakahara e kapi ana i te hukarere. Ko te ingoa aaua maunga i huainae I'ene Kuki ko " Nga Arapa o te Tonga," ko Hauraki te ingoa tnaori o tctahi o nna kcokeonga, a, e meinga ana heoi ra ano te maunga teitei, paku noa ki Ilunga, paku noa ki llaro. Etika ana pea tenei mcatanga, ina hoki mahne noa nga kcokeonga o etahi <i aua maunga, piki noa ake ana tera. Eono te keu whangangatc whanui o tc awa 0 Arahura; e hnera ana nga tangata Maori i roto i taua awa whakata ai i te pounamu j ki runga ia ki nga taliuna. Kkore ano tana mea e ngaro, ka marama ake i te wai, koia he pounamu. Kotahi pauna, erua ra nei to taimaha o nga pounamu e kitea ana ki taua awa, Ko nga pounamu e tere mai nnu i ana awa 1 n (r a wai-puke, e paea ana kiuta, a, takoto •noa ki roto. i nga kara, penei ana te ahua, me nga kara o tc paenga mo ana. [Kei nuiri te roanga.]