KI NGA TANGATA MAORI O NUI TIRENI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 3, Issue 11, 1 November 1844, Page 55

KI NGA TANGATA MAORI O NUI TIRENI.

E hoa ma, Tena koutou. E hiahia ana ahau kia tuhituhia tetahi pukapuka i tenei wha, i tenei wha ki a koutou. Ko tenei pukapuka, mo nga whenua, e hiahiatia ana e koutou, kia tukua kite pakeha. I He maha o koutou, e hiahia ana Ida I tukua etahi o o koutou whenua mo te pakeha, a e hiahia ana kia noho te pakeha ki roto i a koutou; ahe maha nga pakeha e hiahia ana, kia hokona o koutou whenua, kia noho ki roto i a koutou; otiia he maha nga mea i wakatupatoria ai te pakeha. Maku e wakaatu atu te mea, i tupato ai nga pakeha; ko te take ote whenua, tetahi; ko te tangata mana e tuku te whenua, tetahi; ko te tangata e whiwhi ki nga uti^

tetahi. He maha o koutou tikanga, he tikanga ke pea to tenei iwi, he tikanga ke to tera iwi, a e kore e mohiotia e te pakeha. He maha nga pakeha o Ingarangi, e haere mai ana ki konei, a e hiahia ana kia hokoa he whenua mo ratou: ka hokona te whenua, ka riro; (e kore ratou e mohio ki a koutou tikanga), hoatu ana nga utu ki nga tangata e noho ana i runga i taua whenua, hua noa ratou, nga pakeha, ko ratou nga take o te whenua: kahore, tera ke nga tangata kei tawhiti ke: ka nohoia te kainga e nga pakeha, ka hanga he whare, ka ngakia te whenua, ka tuhituhia pea he pukapuka ki tawahi, ki nga whanaunga e noho ana i reira, ka mea ia, "Koia ano te pai o tenei motu, koia ano te pai o nga tangata maori, haere mai, ki konei tatou noho ai." Kihai i roa, ka puta mai nga tangata na ratou ake ano te kainga, te mea i haere mai ai ratou, i rongo ratou kua tukua to ratou whenua kite pakeha, ka riri ratou, ka mea ratou kia nui te utu, ka tutu ratou kite pakeha, ka peia e ratou nga pakeha, ko te mea kino rawa, ka whawhai, ka hinga tetahi, ka hinga tetahi. Maumau nga moni o te pakeha! maumau hanga noa. i te whare ! maumau ngaki i te whenua. Ka wakakinongia a Nui Tireni e te pakeha, ka wakakinongia nga tangata maori, ka tuhituhia ano eia tetahi pukapuki ki Ingarangi, ki ana whanaunga, kia kaua ratou e haere mai ki konei, otiia, kia haere kite tahi motu ke, ki nga iwi atanoho, hoko whenua ai, kia ata noho ai ratou, me a ratou tamariki a mua tonu atu. Na katahi koutou ka kite i te mea i kore ai e hono tonu te haere mai o nga pakeha o Ingarangi, kite hoko i o koutou whonua, kite noho i roto i a koutou, kia kite ai koutou i te hipi, i te kau, i te hoiho; kia hanga ai he kaipuke, he mira hei huri paraoa; kite wakaako i a koutou kite whatu paraikete, koti; kia wakamatauria koutou kite hanga hate, tarautete, me nga tini mea a te pakeha, kia utua koutou kite moni mo to

koutou mahi. He maha o koutou e mea, he mea kino tenei: otiia ko te mea kino rawa, ko a muri tupu ake ai, mehemea ka mutu te hoko a te pakeha i te whenua, mehemea e kore e ata noho te tangata maori. Mehemea ka tutu te tangata maori, ka hoki ki o ratou ritenga tawhito, ka hara kite ture, a e kore nga rangatira e homai i aua tangata hara, kia wakawakia kite ritenga ote ture; ko reira pea nga pakeha e noho nei i tenei motu, oma ai, e kore hoki nga pakeha o Ingarangi i pai kia noho ki nga wahi e kore e wakatikaia nga tikanga o te ture. Mehemea, ka haere nga pakeha katahi ka pa mai nga mea tino kino ki a koutou. Kahore he ritenga kino ote Kuini o Ingarangi ki a koutou. Ko te rangatira hoki ia o te rangatiratanga nui rawa o tenei ao; kahore Ia i tahae i o koutou whenua ma ana tangata, kia wakaae ano koutou kia hokoa, katahi Ia ka hoko. Otiia ka kite te Kuini o Inearangi e kore e tukua ana tangata kia ata noho i roto i a koutou, e kore pea ia e mea ki ana Hoia, kia ana Kaipuke kia homai ki konei, otiia e tangohia katoatia ana tangata i Nui Tireni, i te wahi tutu, a e kore ia e anga mai ano ki a koutou. He aha te tukunga iho ? E mohio ana koutou he maha nga rangatira o nga tini iwi o te ao nei, otiia, kihai i rite o ratou tikanga ki o te Kuini o Ingarangi, kihai i rite to ratou mana ki to te Kuini o Ingarangi; ko Ana kaipuke, kei nga moana katoa, ko ana hoia, kei nga tini motu, kei nga tini kainga o tc ao nei. I nga wahi kua tae Ana kaipuke. Ana hoia, e kore era iwi e tata mai kite tutu, mehemea ka tangohia e Ia ana tangata i konei, ka tangohia e tetahi o nga iwi whawhai nei, nga iwi tukituki nei i nga iwi nonoho, tango noa i nga whenua; a mehemea e waiho ana koutou e te Kuini, ka tangohia o koutou kainga, e kore e hoatu he utu mo a kotou kainga. Te mea i wakaae ai te Kuini kia noho ana tangata ki konei hua nca e pai te noho o te tahi, o te

tahi, E mea te hunga wakaaro he kino nui tenei, a tenei pea etahi o koutou e mea ana "Me pehea rate wakarite, kia hoko ai te pakeha, i o matou wahi whenua P' 1 Ko te mea tua tahi, koia tenei, kia wakaritea o koutou tikanga mo te tangata, te take o te whenua, kia mohio ai nga pakeha, kia hoatu nga utu ki a wai ranei, ki a wai ranei. Ko te tuarua, koia tenei, mehemea ka tutu te tangata ki nga pakeha, ka tahae ranei, ka aha ranei, kia mahara ne:a rangatira kia hoatu nga tangata tutu, kite Kai Wakawa, kia wakawakia kite tikanga o te ture o Ingaranga. Na, kia rongo mai koutou ki aku kupu ; ma koutou e wakaaro, e pai ana ranei ? E kino ana ranei? Na, ko nga Hapu e hiahia ana kite hoko whenua kite pakeha, kia noho te pakeha ki roto i a ratou, wakarongo mai: kia huihuia nga tangata katoa o te hapu, kia komititia, tuhituhia te ahua ote oneone ki runga kite pepa, tuhituhia nga ingoa o nga robe, tuhia koki nga wahi e hiahiatia ana e koutou, kia waiho mo koutou, me o koutou tamariki; tuhituhia nga take o te kainga, me nga tangata hoki e noho ana ana i tawhiti, i tata ki taua kainga; tuhituhia hoki nga ingoa o nga tangata kia whiwhi kite utu, kawea atu kite Kai tiaki o taua wahi, kia kite ia. Kotahi ake enei mea, mehemea e hiahia ana koutou kia noho nga pakeha ki roto i a koutou, ko nga rangatira o te hapu kia komiti, kia wakaae ratou kia tiakina nea pakeha, mehemea ka tutu nga tano-ata maori ki nga pakeha, kia wakaae ratou, nga rangatira ki tenei, kia hoatu nga tangata tutu nei kite Kai Wakawa: ko etahi pea o koutou e pai ki tenei, ko etahi e kino. Mehemea e pai etahi o nga tini iwi nei ki enei korero, tuhituhia mai tetahi pukapuka ki a te Kawana, a e kore e roa ka rangona ki Ingarangi e pai ana etahi o nga iwi o Nui Tireni, kia noho te pakeha ki roto ki a

ratou; ko reira nga palceha o Ingarangi hui mai ai ki enei wahi atanoho, hoko ai i etahi kainga mo ratou. Ka tae mai nga pakeha, ka haere ratou ki a te Kawana, ka mea atu, " E hiahia aua matou kite hoko kainga i nga tangata maori." Ko reira te Kawana mea atu ai " Kaua koutou c hoko i nga kainga o tera iwi, he iwi tutu, e whawhai, ana e totohe ana ratou, no wai ranei te kainga, no wai ranei te kainga, waihoki e kore ratou e homai i nga tangata tutu, tahae, kia wakawakia kite tikanga ote ture, ko ta ratou mahi, he tutu kite pakeha. E ngari, haere ki tera iwi, he iwi atanoho, he iwi e kore e totohe mo a ratou whenua, | waihoki, he iwi wakarongo ratou, ka tutu tetahi o nga tangata o to ratou iwi, ka homai kia wakawakia kite tikanga ote ture, haere ki a ratou hoko whenua ai, ki reira koutou noho ai, he iwi atawhai hoki." E hoa ma, i mua i penei ano nga rangatira o tawahi, o Ingarangi, te tutu, kihai i ora nga aha noa iho nei te pahue, e ngawari ana hoki nga ture, kihai ratou i wakaaio atu kite tikanga ote ture, otiia, i penei mete tangata maori te tutu, i reira he kainga pomana a Ingarangi, kaliore i nui te utu mo te whenua, kino kino, ana n»a whare o nga tangata, kino ana nga kakahu, kino ana nga kai. I tenei e pai ana, e tika ana te hoko o te kainga, ta te mea e ata noho ana, e wakaaro ana ratou i te tikanga o te ture, e kore e penei me konei, kia rua, kia torn hokonga o te kainga, ka hokoa, oti tonu atu kite tangata nana i hoko. E kore te Kuini o Ingaran°i e tango i te whenua o tetahi o ana tangata, ahakoa ware; I tend wha e kaha ana te ture, mehcmea ka tutu tc tangata ahakoa rangatira nui wakaharauara, ahakoa tutua noa iho nei; mehemea ka tutu tetahi o nga rangatira o Ingarangi ki tetahi pononga o tetahi iwi ke, e haere ano taua rangatira kite whareherehere, a mehemea i kohurutia taua pononga, e wakamatea ano te rangatira, ahakoa rangatira nui wakaharaliara. E mohio ana koutou, he iwi kaha

rawa te Ingaiihi, ahakoa kaha, ka tutu tetahi o nga rangatira o Ingarangi, e kore e tohungia. - Heoi auo aku kupuki a koutou, wakaaroa e koutou, e pai ana ranei, e kino ana ranei. NA TE UNO KAI WAKATAKOTO TURE. Na te Kawana i mea Ida taia.