KI TE ETITA O TE MATUHI.

Matuhi, Volume III, Issue 119, 7 February 1906, Page 4

KI TE ETITA O TE MATUHI.

Kia ora koutou ko tamariki, rae te komiti:—Tukua atu aku kupu ruarua nei ki runga kite tuara o "Te Matuhi"

hei whakaatu atu i oku whakaaro ki nga morehu o nga marae o nga motu o Niu Tireni; ara o Aotearoa mete Waipounamu me Wharekauri; E hoa ma tena ra koutou, kia ora i roto i te tau o to tatou Ariki o Ihu Karaiti, na ana nei nga kupu maha whakamiharo e mau ake nei i roto i nga tuhituhinga hei whakaaronga mate ngakau, e topu ai nga tikanga me nga mahi a tinana, me nga mahi whakawairua e puta ai he painga ki o tatou tinana me o tatou uri: mehemea ka waiho i runga ia rangimarie raua ko aroha, he kaupapa mo tatou mo roto i enei ra haere ake nei, heoi nga kupu mihi.

E hoa ma e nga iwi o te Tai-Ra-whiti huri noa te Tai-Hauauru, huri noa kite tuawhenua, puta atu kite hiku o te ika a Maui whiti noa te Waipounamu me Wharekauri; he whakaaro ake ka tata te wa e tuhera ai te whare runanga o to tatou Koroni ara te Paremata, e huihui ai o tatou whanaunga kua tu nei hei reo mo tatou kite ropu ote hunga matau. Heoi e hari ana toku ngakau kite tuunga o tak& tamaiti, ara oto tatou whanaunga o Apirana'Ngata, i runga i tona ahua, me tona whiwhinga kite matauranga o nga iwi whakahekesmai ote ao. Heoi me mihi atu ahau kia koe e taku tamaiti, e nui ana te hari me toku whakamiharo mo to ekenga ki runga i te tuuru o to matua, ahakoa i tukua e au toku pooti mo to matua i runga i to matou ahua i to nga kaumatua, mo nga uauatanga o nga wa ka hori nei ki muri, heoi i te mea kua tu ko koe te reo mo tou iwi maori; na reii*a ko toku hiahia nui ki rite, kia tutuki nga kupu whakaari, i hoatu ai e to taua Ariki ki roto ki nga kai whakapuaki i aua kupu, o nga tau' J maha kua hori ake nei; ko nga tangata nana aua kupu i whakapuaki, ko te Potangaroa raua

ko te-Kooti Rikirangi; kua rite etahi o aua kupu. ko etahi kei te toe, ara te kupu e whakaaro nei ahau ko te kupu whakaari ki to matua, kia te Kooti Rikirangi, penei taua kupu, he taitamariki te tangata maana e whakamarama nga tikanga e whiwhi ai te iwi kite honoretanga. Kaati meheinea ko koe taua tangata, a tera atu ano ranei taua tangata, aua tangata ranei; kotahi tonu taku kupu, ko nga taitamariki kua whiwhi ki nga matauranga o roto i tenei wa, kia kaha kite whakamarama , kite tohutohu i nga tikanga o te ture; tne nga tikanga o nga uiahi, ko taku titiro me taaku whakaaro i roto i tenei wi, kaore he tikanga ke atu ko te whakarite anake i nga kupu tohutohu a te ture e takoto nei i mua i 0 tatou aroaro. Ara te ture Kaunihera Maori o te tau 1900, tne ona whakatikatika katoa. He pou tenei i tonoa kia Kuini Wikitoria o Incrarangi 1 roto l o koutou nei ra, l muri mai o te Tiriti ki VVaitangi. Kei te rongo ake ano i nga whakahehe mo te araitanga i ta tatou hoko.i nga toenga o tatou paku one one, kaati ko tetahi ture atahua tenei, ki taku whakaaro; nana i arai te hoko pohehe moumou noa a te tangata, kaore hoki i te araia rawatia te hoko ia tatou; kei te puare tonu te hoko ki nga tangata e hoko tika ana i tona whenua, i etahi waahi ranei. Hei hoko mail etahi waahi matarahi i ko atu, hci whakapai ranei mo tetahi waahi o tona whenua, mo te puuri reiti, kei te ngawari kei te pai noa atu tenei ture, ara ko te pai kei nga waahi ano e tika ana te puuru reiti, (ara whenua tino pai), ko nga wahi ano e hoki iho ana te pai o te whenua, ka hoki ano te reiti; ko nga waahi kikino kaore he reiti, kaati ko te Minica mo nga tnea maori kei a ia te ki e pupuri ana, mo rungai tena ta-

ke; ko taku whakaaro hoki. kaua tatou hei tino whakahe kite reititanga i o tatou whenua, kaua tatou hei hoki atu te titiro kite Pou Tote i poua ra ite wa o Kotnora o Homora, ara kaore i tapatahi kite taha kotahi anake te whakaheanga i te kupu tohutohu mo taua Pou Tote. Kaati ko te Tiriti pea o Waitangi te whakaritenga o taua pou, e tu nei i mua i o tatou aroaro, i eke katoa ki nga taha e rua taua he, kite takahi i nga tohutohu ote Tiriti o Waitangi, penei na kaua hei patu tangata, kaua hei hoko noa atu i o koutou whenua ki etahi atu tangata, engari ki a Te Kuini Wikitoria anake o Ingarangi. Te whakautu o tena takahi a o tatou tipuna, matua, i taua kawhenata a ratou, mate tangata, mate whenua. Waihoki i roto i tenei ra, e taku tamaiti kia inarama te titiro ki te tikanga i tonoa ai e o tipuna e o matua ki to tatou matua o tenei ao (me tona ruhanga ariki,) he whakaaritanga i tetahi o nga kupu whakaari. Me hoki ake ano taku kupu, rno te reiti e pouritia nei e o tatou ngakau, e tika ana ano te whakahe mo taua ture, i te mea kaore i taea e taua ete maori te tirotiro tc whakarite nga tikanga e taea ai te whakaea nga tikanga o taua ture. Me patai ake tenei waahi, — Me pewhea ra tatou, mo to tatou nei hea mo nga moni i oti ai nga rori haeretanga kaata, me era atu tini tnea a tatou e haere ana i runga i aua rori, me nga huarahi reriwe, e waiho nei e tatou hei ara haerenga mo tatou me a tatou taongaaiputaai hoki he paingaki otatou waahi whenua e takoto ana i nga taha o aua huarahi. Kaati ko taku whakaaro he mea tika ano kia utua tatou i te painga kua whiwhi nei tatou i runga i aua rori, ara koia tenei ta tatou whakaea ko te reiti o tatou whenua, me a tatou taonga, mo runga i

ana rori tuku iho ki o tatou ake marae mehemea ra i rite te whakaaro kite hapai i ngis tikanga o te ture Kaunihera, ine te whakawhaiti i o tatou raaramara one one ki raro ki aua ture; pe. nei kua riro mau ano e kohi e whakawhaiti au reiti katoa, e mau ai te mohiotanga ki a koe, ki tau whakaeanga mo nga whakamahinga o aua huarahi: Kaati ko nga iwi whakaheke mai nana enei inahi i wha.katakoto ki o tatou aroaro, ki runga ki nga one one i hoatu e o tatou tipuna kia ratou (i runga i te kaika kite tuku whakarere), a ka patai ano; kei te pehea ra taua whakaheke me aua waahi i hoatu ra, me nga mahi i mahia e ratou ki runga: kaore ranei i te puta .mai he hua hepainga kia ratou, n.a.te aha ra ratou 'i'whiwhi ai kiaua painga, na te kuare na. te mangere ranei, en a te matau na te kaha, pera mete matau mete kaha o nga tipuna i eke mai aj ki tenei inotu; tae noa kite mataurauga mete kaha i whiwhii ai a Tamawhakaroto kite ora i roto i tenei ra kua whakairia ko tenei kupu ki runga kia tatou, (ki o ratou uri), he iwi tutu he iwi mangere, he iwi moumou taonga; heoi e whakatika ana ahau ki tenei kupu, he maha ano nga tangata i toe mai he toeuga one one kia ratou i roto i nga tau kua hori ake nei heoi. Haere atu ana (te haunga ahi) i runga i nga kupu kua kiia i runga ake nei, kua whakamanawa inaianei ki nga tangata i kaha ki te pupuri i tona paku one one, (hei tiringa kai ma ratou ko ana potiki), kaati he ruarua nei nga tangata kei te pupuri i tona paku one one rnona uri i muri i a ia, ko te nuinga kei te wai katoa e kautahoe ana. Heoi e taku tamaiti, he maha noa atu nga tikanga mahi, kei te whakaarohia e toku whakaaro, kia whakari-' tea i runga i nga kupu tohutohu o te

ture Kaunihera, ara mo nga mahi ahu whenna, kaati me waihoake e au i runga i.enei e rua, kia rite te whakaaro kip te kaha kite hapai i nga mahi me ona tikanga mahao te Kaunihera maori 1900, ki toku whakaaro ma kpnei e mama aingataumahatanga katoa e pee hi nei io tatou hinengaro. Kei mua tonu i o tatou kanohi nga tauira hei whainga ma tatou e whiwhi ai tatou ki nga hua ote whenua, ko te whenua te kaupapa o nga mahi katoa a o tatou hoa e mahi mai nei i mua i o tatou kanohi, e matakitaki atu nei tatou kia ratou e whakawhaiti anai te hua o a ratou na mahi, ko tatou kei te whakaaro maana noa e puta mai aua painga ra kia tatou i runga i te niatakitaki noa atu ki kite whenua, kite waiho atu ranei ma tetahi tangata e riihi mo te kore noa iho, ko te waahi nui o te hinu uia taua kai riihi e koko maana'; ko te paraparahanga mau ma te tangata hona te whenua. Kei te pai pea tenei ahuatanga, te riro noa atu o te momonatanga o te whenua ma tetahi tangata a ma te noho noa ranei e ea ai te reiti, waihoki e taku tamaiti, kaati ake enei kupu mo nga mahi. Me mihi atu ano ahau kia koe, kia ora koutou ko o hoa kua tu nei kite tuunga kai-ahi, hei whakataha wero, me nga whakauhi patu mo nga tikanga. e whakaarohia ana. Otira kb te mea nui atu i nga karo katoa, ko te hapai i nga mahi i raro i nga kupu tohutohu a to tatou tipuna a Paora, e ki ra i te 13 o Koriniti tuatahi, 13 te rarangi; tuarua, kei te 5 o Karatia te 22 mete 23 o nga rarangi: tuatoru, kei te 12 o Roma te 9 tae noa kite 13 o nga rarangi. Ki te whakaaro iho he kaupapa marama enei hei whakahaekenga ki runga ki nga mahi e tu tahi ai nga iwi e rua e rite ai te whivvhi ki nga painga katoa e tumanakohia atu nei e

tatou i roto i tenei ao whakauaua, a ko te Kawanatanga e tu nei, ko nga rarangi o nga tuhituhinga kua kiia akc rate kaupapa, ara ko te Kawanatanga ote hunga, tii kaati enei kupu. E taku tamaiti, he kupu whakamahara atu naku mo tetahi kupu i kite iho ahau i l -Te ; VlaLuhi" Nama 115 wharangi 10. Te panui a Tunuiarangi, mo runga i etahi kupu i puta ia koe mo etahi o iwi maori, penei taua kupu au, ' k Kua tae koe ki nga waahikatoao tenei motu, tirotiro ai, a, e tino whakamoemiti ana koe kite rangi, no te mea kaore tou hapu a i rite atu ki etahi hapu," (i whakahuatia ano e koe nga ingoa o nga hapu), ara, he penei atu naku, meheniea e tika ana i pera tonu te tikanga o au kupu, he inoi atu na.to matua kia titaha koe i enei tu kupu. Otira kei te inohio koe kite ahua o era tu kupu, he raruraru he kino te hua e puta mai i roto, na reira ko toku tino hiahia ki a tau nui tou whakaaro kite whakahaere i nga tikanga pai i runga i te rangimarie ki. te whakawhaiti i nga morehu o nga iwi ki roto ki nga huarahi e rite ai te whiwhi ki nga hua o te honoretauga. Kaati ake aku kupu mihi kia koe, kia ora, ma te Ariki i te waahi ngaro e tuku mai te wairua o te pono o te tika, hei liei whakakaha i o koutou tinana ko ou hoa, i roto i nga mahi mo nga iwi e rua E aku hoa i te Tai Rawhiti, kua mutu te mahi i whakapauai tatou i o tatou kaha, matauranga kite whakahaere kite whakamarama i nga kupu me nga tikanga pai, (hei whakapuaki m,i ia tangata i whai kia uru ia ki roto kite whare Wananga whakariterite mo nga he me nga mate mo te whenua, mete tangata). Kaati he penei ake naku mo o tatou whakaaro o mm atu o *e ra o te pooti tae mai ki

taua ra, e rapu ana i nga huarahi me nga tikanga e hinga ai to tatou whanaiinSa a.W.i Pere.

Heoi kua pai pea kua ea to tatou mate, ka hinga hoki to tatou whanaunga i te ra e whiti ana, otira ko nga kupu me nga whakaaro whakatutetute whakahehe me mutu, me takahi atu ki raro i o tatou waewae: ko nga mahi pai ma tatou inaianei ko te whakakaha i o tatou mema kua tu nei, i runga i nga mahi me nga tohutohu a te ture; ko to tatou whanaunga ko Wi Pere, kite hiahia ia kite neke atu kite whare o runga, ki taku whakaaro ake ka uru noa atn ia ki taua nohonga, mehemea ka pera to tatou whanaunga katahi ka tino pai atu, ka noho tahi ano ratou ko'ona hoa, me a ratou tamariki, hei tirotiro i nga tikanga e whakaarohia nei e tatou kei te ahua taumaha ki runga ia tatou; ko tenei e te iwi kaore.oku pouritanga mo te nekenga o to tatou whanaunga i te nohoanga o raro, he tangatata kainga rua, e kore e kore te uru kite nohoanga o runga, e pera ana te whakatauki a nga pakeke, e mate ana i kainga tahi e ora ana i kainga rua; kaati e aku hoa, ko te kaupapa o nga kupu, kei te takototo mai i tawhiti nui, i tawhiti roa, i te whare o te tangata, o te koreroa. Na reira e nga whanaunga kia u ki runga kite pai, whaia atu. Heoi aku kupu mo tenei wa, kia ora nga morehu o nga iwi. Na to koutou whanaunga iti rawa i roto i te whakaaro aroha kite tangata mete motu. Tuhua Hori Te Huki, Taueru. Hanuere 26th 1906.