TE WHAI-KORERO A T. K. MAKITONORE MO NGA WHENUA MAORI.

Matuhi, Volume II, Issue 99, 23 August 1905, Page 4

TE WHAI-KORERO A T. K. MAKITONORE MO NGA WHENUA MAORI.

I roto i te whai-korero a Makitonore i roto i te Whare Ariki, i enei ra ka hori ake nei, i puta i a ia enei kupu e vvhai ake nei.— Tenei ano tetahi take nui hei titiro ko nga whenua maori, melieinea kite kite tatou i te lie, e hara l tenei wa, "engan," no enei tau maha ke ka hori ake nei, no reira ra ano te whakahaere he o nga whenua maori o te Koroni, no mua mai ano te kore kaha kite whakahaere, kore rawa atu he painga kite iwi maori, heoi ano te painga, he whangai i ntja roia me nga kai-whaka-i l ■ haere, a momona noa iho ki runga ki te iwi maori. Na mehemea kite kore e whakatakotoria tenei take ki runga i te huarahi totika, tera tatou e pakanga he "kanohi he kanohi" a enei tau e heke mai nei, (pera me taku korero i te tau 1901), mete horapa haere ote rawa-koretanga kite iwi maori, a tera e whakawhiwhia te taumahatanga ki nga iwi pakeha o enei motu. No, ko tetahi whakahaere nui a te Kawanatanga, ko te Kaunihera maori, i hoatu nei l runga ite uaua mete pohehe. Na ko ngawhenua katoa o nga maori kua herea katoatia, e kore e puta he painga kite Koroni i runga i tenei take. Ki toku whakaaro ko te mea e hiahiatia ana ko tenei, "me titiro tatou," tenei ake te wa e whakariteaai te rani o te whenua kiia tangata kiia tangata, ote iwi maori. Ko ngt whenua katoa

o te iwi maori (ha unga ia nga rahui) me tango e te Kawanatanga a ka makete,.kQ nga moni me hoatu kite KaiTiaki o te Katoa, a me kaua e whanga ki re tangata e tika ana kite whenua. Ko te tikanga pai atu kite hunga tokorua tokotoru, ko te moni, kaua i te whenua. Ko tetahi'tikanga pai me riro ma tetahi Kai-whakawa; ma tetahi tangata tika ranei, e uiui kowai te tangata tika ki nga moni, ko nga hua me hoatu ki taua tangata e mohiotia nei, koia te tangata tika ki aua moni i roto iia ono marama, ma tenei ka inohio tatou, tera e tipu haere nga hua o enei inoni, e kore ai hold te iwi maori e rawakore, a ma tenei ano hoki ka tahnri ai te iwi maori kite whakahaere i o raton whenua, hei oranga mo ratou. Na enei tau ka hori ake nei i vvhakaatu kia tatou kei te nui nga whenua o te iwi maori, e tika nei hei whakanohonoho kite tangata, kei te takoto noa iho. Tenei tetahi mea hei titiro ma tatou, ko nga kainga maori, otira me titiro tatou ki Otaki, ko Utaki tetahi whenua momona nga raoi'ao, pai hold mo te whakatiputipu ki nga hua rakau, a, tutata hoki kite taone nui o te Koroni. Titiro i ana kite ahua o te whenua, kaore he painga tahi, mehemea e whakamahia ana tera e riro hei taone pai, hauora hoki o nga taone pakupaku i roto i te takiwa Porowinitang.io Poneke, lie taone pai atu tenei mo te hunga e pangia ana e nga mate huhua, otira e kore e pai mehemea kite kore e whakapaia. He aha te take i kore ai e pai'? Ko te take kei nga maori te tikanga me nga whakahaere katoa, a, e parifcia ana e ratou i roto i tenei ahua, kaore e whakapaia ana. Ko tetahi tenei o nga kainga nui o te iwi maori, na, ko tetahi o nga take nui rawa tera e whakahaeretia ko nga whenua maori, mehemea kite

penei tonu ta tatou whakahaere me fcenei ahau inaianei tera tatou (ki tetahi ahuatanga) e whakatu i nga maori hei rangatira whenua, a, he kawanatanga maori hoki. Na ki tetahi ahua tanga tera tatou e kite i tetahi rawa-koretanga nui epa kite iwi maori, otira e kore e pa tenei take inaianei, engari a enei tau e heke mai nei, na, ka aroha ahau kite Kai-tiaki moni, mete Kawanatanga o tenei koroni mo tenei take kua korerotia a've nei, a tera ratou e ki na te he o te whakahaere o nga tangata o enei ra, i hei ai, na e kore tatou e kaha kite whangai tonu i Niu Tireni nei mehemea kite penei tonu te ahua ote noho, notemea ki taku whakaaro kei te tae pea kite kotahi miriona eka nga whenua e tika ana kia whakanohonohotia kite tangata, otira kaore au e tino kaha rawa kite ki ake koia neite maha o nga eka, engari tera atu ano pea te maha, otira i te tau 1891, i tono au kite Paremata kia kimihia te maha o nga whenua kei te takoto noaiho, kore rawa i aro nui mai Id tenei tikanga, mehemea i whakahaeretia tenei take kua mohio tatou Id te maha o nga whenua hei whakanohon:>ho ma te iwi pakeha, kaati ka whai kaha ahau kite whakatakoto atu i tenei kupu na, kaore rawa atu he painga tain kite whakanekeneke ake i te wariu o nga whenua kaore e nohoia ana, me nga whenua kaore e whakamahia ana o te iwi maori i te rima hereni mo te eka, kite £4 kite £5 mo te eka, notemea ka patu tenei take i nga pakeha e utu nei i nga taake, a, ka tahuri ano tatou kit« hanga haere i nga huarahi me nga reriwe hei painga mo nga pakeha he whenua nunui nei a me to tatou kore ano e taake ia ratou (i nga maori) e puta nei he painga kia ratou.—N T . Z. Times.