KI TE ETITA O TE MATUHI.

Matuhi, Volume II, Issue 96, 26 July 1905, Page 5

KI TE ETITA O TE MATUHI.

E hoa, tena koe, kai te hiahia au kia tukua e koe ngaikupu e whai.ake, uei, hei titiro hei whaka-arotauga into taua hoa i era atu waahi o te inotu o Aotearoa rue te Waipounamu, koia tenei :—I kite iho au i roto i nga nupepa reo mao-i, ara, i te Tiupiri i te Puke i te Pipi; i nga panui a Eruera Te Kahu i oria mahara mo te iwi maori, me nga tare Kaunihera, me era atu ture i mahia e te Paremata, kua kite hold ahau i te panui a nga hoa rangatira o Ngati-Whiti o Ngati-Tama, o NgatiTuwharetoa o Whanganui o NgatiJtangi o Ngawairiki o Ngati-Apa o Ngati-Pikiahu o Kangitaane me era atu, e karanga ana ki nga hapu, ki nga iwi, o te Taihauauru kia waiho, ia Henare Kaihau, raua ko Eraeru Te Kahu, te Pootitanga mema e heke iho uei, me era atu kupu i roto i taua panui, kati kai te tino tautoko toku ngakau i te ahuatanga o taua, panui, notemea kua kitea hoki te ahua o ugi mahi Puhaehae tautohetohe i nga tau kua manue ake nei, no reira ahau i mini ai mo tenei panui notemea ko ] i£a hapu ko nga iwi i runga nei, ko ratou te iwi hapaija Te Heuheu, heoi j J o caku kitenga iho i o ratou ingoa, ta iriohio ahau kua kore ratou e whaKamgoa ano ia te Heuheu, engari kua jahuri ratou kua hapai i a Eruera Te Kahu,, engari tera tetahi korero i ron go ai ahau i raua atu o te putanga o te panui a nga rangatira nei, na

Tokoahu taua korero, i penei nga kupu i rongo ai ahau, e kore ia e whakapono ki nga korero whakaputaputa inatauranga o te tangata, notemea he hanga taea e te tangata te kohikohi inai nga inohiotanga i nga roia me nga tangata whakaaronui, ka mauria mai hei rupahu pooti, kia tahuri atu ai nga whakaaro o nga iwi, otiia ko tona tino whakaaro uie titiro nga iwi ote Tai-hauauru ki nga ingoao nga tangata kua mohiotia ake tera e whakatete ki tenei pootitanga e heke iho nei, koia tenei ko Henare Kaihau, ko te Heuheu Tukino, ko Ngarangi Katitia, ko te Weraroa, ko W, Hipango, ko Eruera Te Kahu, no reira ia i mea ai, na te wairua o te atua i whakamahara ki nga matua, me karanga he ingoa ino to tatnaiti ko mea, he tohu nui tenei hei titiro, ko Henare Kaihau te whakamaramatanga o tena ingoa, he puku korero anake, kaore he painga kite iwi maori, he Kaihau, hau tonu atu, kaore e kitea te mutunga mai, hei taanga ngakau mo te pani me te rawakore, ko te Heuheu Tukino:— Te whakamaramatanga mo tena ino-oa ka heua nga mea katoa kite kino, kaore rawa he painga ki nga pani me nga rawakore, ko Ngarangi Katitia tona whakamaramatanga ka kotiti nga mahi a tena tangata, ko te Weraroa tona whakamaramatanga, he wera tonu nga whakaaro o tena tangata, e kore rawa ia e kite i te pai, mo te pani mete rawakore, ko Waata Hipango he pango tonu nga whakaaro o tena, e kore rawa ia e atawhai i te pani i te rawakore, ko te Kahu, te whakamaramatanga o tenei ingoa he mea whakamahana tangata, he ahakoa rangatira rawakore pani ranei, ka mahana i te kahu "kaati" kanui te pai o te whiriwhiri a tenei tangata mo enei ingoa, he take tino nui whakaharahara tenei

mea te turanga raema ki roto i te Paremata, kite whare huihuinga o nga matauranga o te ao, he ahakoa tikanga pehea te aronga, ka kitea ki taua Paremata, kai te whakaaro hoki ahau me ata whakaaro te whakamarama a Tokoahu, mete panui a nga tini Rangatira nei kia hoatu nga pooti kia Te Kahu, kati kua rongoano hoki ahan, he tangata tirotiro a Te Kahu i te ahua o te ora o te iwi maori, e hara i te pononga utu, tenei taku whakautu poto mo tenei,he tohu nui ra tena no te aroha pono ki te iwi maori, engari he poauau pea i mahi noaiho ai. i tena mahi Taimaha notemea he utu nga huarahi katoa o te pakeha e tae ai te tangata ki tena kainga ki tena kainga maori, titiro ai i te peheatanga o te iwi maori, kati mehemea he pono rawa tenei korero, ka tika me tuku te whakamoemiti mo te whakamarama a Tokoahu, kati tenei, i rongo ano hoki ahau i tae a Te Kahu ki Mungakahia, i whai kupu mihi ano ia kite Kaunihera o Te Wairoa, ara i penei, ko Ngapuhi te timatanga o te whakapono kite Rongopaio te Karaiti ko Ngapuhi te timatanga .6 te Tiriti o Waitangi, ka rua ai nga Ture ki tenei motu, ara, ko te Ture Atua ko te Ture Tangata, ko Ngapuhi te timatanga o te aue o te iwi maori, ko Ngapuhi te timatanga o te Kotahitanga mo nga iwi maori, na te Kotahitanga i hura ai nga whakaaro o era Rangatira kia tuku Pitihana mihi kia Kuiiii Wikitoria, heoi no te whakahokinga mai ki ana Minita i tenei Paremata, ka tukua mai nei ko Kauniliera Marae me Kaunihera Whenua, heoi kua whakaratoa kite motu katoa hei rapu i te ora mo te ruorehu tangata maori, kati, koia enei ko te Whakapono, ko te Tiriti, ko te Kaunihera Marae, he whakaarotanga katoa kite rapu i te pai mete ora mo

te iwi maori e tupu ai, no reira tenei te haere nei kite whakarite i te karanga a etahi Rangatira o Ngapuhi koia ka tae mai enei tauhou ki enei wahi haere ai, tenei ake, nga kupu a Te Kahu, heoi ka tu mai te tangata Oite Kaunihera ka mihi mai akakimai ko tona paero, kua oti heoi, kua kite ia ano nei, kei te takahi tenei mahi e hui nei i tona paero, ina hoki kua tino mohio ia he mahi maori te mahi a Te Wereta, nottmea kua pataia e ia tetahi wahine heoi korero ana. kia ia kua kitea e Te Wereta te take o tona mate, he ringi no tetahi tangata, no reira ia ka tino mohio lie mahi maori tenei mahi, katu tuarua atu a Te Kahu, ka meaatu nan, na, Ngapuhi te whakapono kia Te Karaiti i tuku ake ki nga iwi o te pito ki runga o te motu nei, te hua tuatahi o te whakapono i ha pain ga mai ai ko te kaitangata kua mutu i te iwi maori, te hua tuarua ko te whakaaro kite mana whakaora a te Karaiti, kati mehemea kua orate mate o tena wahine ite kiteatanga a Wereta koia tena te pu-ta-ke o tona mate, kati ra he pai tena kua ora hoki, otiia me ki tena he kitea Wairua, he Poropiti, me titiro ia Koriniti tuarua tekau mania te upoko, eki ana te kupu, na, te Wairua o te Atua i hoatu te matauraaga ki tetahi, na, taua Wairua ano i hoatu ki tetahi te Minitatanga, i hoatu ki tetahi te Poropititanga, na taua Wairua kotahi ano, he aha ka riria ai nga hua o te whakapono, notemea he mahi whakaora tangata te putake i homai ai te Ture Kaunihera Marae kia tatou, heoi ano te mea hei titiro tupato ma tatou ko nga tangata e Whakatohunga ana ia. ratou kite tinihanga i nga morii me te oranga o te turoro tuarua ko nga tur-oro kei whakarukua kite wai matao me nga mate pukupuku mitt.ra tuatorii

ko nga Tohunga Makutu, Whaiwhaia, mete whakapau.kai noaiho kia raru ai ko te iwi kainga, no reira heoi ano kua ea te karanga a Ngapuhi, kaore au e pai kia roa te noho i konei, kati kua kite ahau i to Paero me o ripoata, engari he aha rate Kaunihera o te Wairoa nei i kore ai e tono Takuta uio tona takiwa, e tono rongoa rao nga turoro, tuarua e whakatakitaki nei ahau io kainga io huanui e hara tenei i te atawhai pai i te iwi, kia kore nga marae e taiepatia, kia noho atu ai nga kararehe i rahaki, tenei ake tenei ake nga kupu, heoi i tino kaha taua iwi ki te I'npun atu ia Wereta kia po rua kia po torn, i muri iho o te korerotanga o Te Kahu, heoi kaore a Te Kahu 1 whakaae i runga i tona mahara kai pau noa nga kai a taua iwi, heoi ra he tohuano tenei hei titiro ka tika te korero a Tokoahu, ina hold kaore rawa i te rangona nga mahi pai me nga whakaaro o era atu tangata e hiahia nei kia pootitia ratou hei mema mangai tno nga iwi maori o te Taihauauru, kati tenei, ko Waikato kua kite i te pai o Eaihau kia ratou, ko Taranaki puta noa ona rohe katoakua kite i te whakaaro pai o Ngarangikatitia ki runga i te pani i te rawakore, ko Whanganui kua kite i te pai o Hipango o te Weraroa, kia ratou ko Tuwharetoa kua kite i te pai o Te Heuheu kia ratou, me nga iwi hoki e hapai nei ia Te Kahu. Heoi ra kua kite toku ngakau i nga whakaaro o te nvi maori, ko Waikato, ko Hauraki, ko Raukawa, he kotahi tonu ena iwi ki ta ratou whakaaro, hei aha noa nga iwi ririki, engari ko ratou anake hei til hei mema, me titiro atu te whakaaro o te tangata kite wa i tono ai a Whanganui kia Raukawa, kia tukua atu te mema nga kia Taitoko, kore r.i\va i mohiotia e Raukawa he ta-

ngata tena, otiia ko nga iwi kajtoa q t,e Tairawhiti, o te Tai Tokerau, q Te Waipounamu me nga iwi pakeha e tino mohio ana, he tino Rangatira, he toa, he mohiotanga, he toimahatanga nui, kite hapai tikanga nunui, heoi he hauarea noaiho kia Ngatiraukawa, no reira au ka penei ake he aha koa pai te whakariterite a Tokoahu mo te ahua o nga whakaaro o nga Rangatira i tuku nei i ta ratou panui mo Te Kahu. E kore koutou e whakaarotia mai e Raukawa kore rawa atu, ina hoki kua rongo ahau kua hapai mai a Raukawa ia Honoiti, ia Taipua, ia Teimana, hei wehevvehe i ngapooti he tohu tena e tino hiahia ana ratou kia tu ano ko Kaihau, he aha koa e taku hoa e Erueti Arani me ou hoa Rangatira kia kaha ko te Rungarawa hei awhina ia koutou, ko ahau ano hei mokai ma koutou. Na Te Kawene.