Te Hui Toopu ki Rotorua

Matuhi, Volume II, Issue 79, 29 March 1905, Page 5

Te Hui Toopu ki Rotorua

Ko tenei ra ka hui katoa nga mangai o nga Kaunihera maori, me nga kai tohutohu me nga kai tirotiro, kite marae o Te Arawa e mohiotia nei te ingoa ko Tamatekapua. 1 te ahiahi o nanahi ka noho atu te Kawana i te Teihana o Mamaku me tona hoa wahine me tona tuahine me ana Apiha, no te ata ka tikina e Te Arawa ma runga i te waka maori ko nga kau hoe e toru tekau, ko nga tianara e rua, e 6 maero te matara atu i te kainga, i te 8 haora ka haere, i te 10 haora ka kitea atu e te pae whenua e haere mai ana i te moana, katahi ka puhia te purepo, e toru pakutanga ine te mahi ano nga. tangata kite ngari haka kite tutu ngarehu, me nga wahine hoki. Te taenga mai kite waapu ka haere te kai powhiri i te te taha o te waapu arahi inai ai, te unga mai ki uta ka timata te uiahi nei te haka a tae noa kite j whatitoka o Tamatekapua, ka tu hoki nga kotiro o Whakataane kite poi, he n ui te pai ka mutu tena, ka tu mai he ropu ke ano a mutu noa, ka tu mai ko

Pirimi Mataiawhea kite paruii ite mihi a nga iwi me nga takawaenga o nga Kaunihera, he mihi me nga kupu kia Te Kawana whakatinana, ka mutu te panui ka tu atu e tahi o nga rangatira kite whaikorero me nga waiata. Ka mutu 6Te Arawa ka tu no te Tairawhiti, noNgati Kahungunu, no Ngaitahu (Tame Parata) ka tono ki Te Kawana kia tae hoki ki ona marae i Te Waipounamu. Ka mutu nga tangata korero ka tu mai a Te Kawana kite whakautu i nga mihi mona, ka mutu ana mihi ka tahi ia ka whakaputa i ana mahara mo te maori, '• ki taku mahara ko te tino mea pai atu mo koutou ko te Ture ora mo te tinana, ma tenei huarahi e tino pai ai koutou, otira kaore ano au kia tino roa noa ki roto i o koutou takiwa e tino mohio ai au kite ahua mo koutou, e ngari ki taku titiro e ahua rite tonu a koutou nei whakahaere ki toku tino iwi ake i Airani, no te mea e nui ana nga mahi o toku motu e penei ana te ahua o nga tangata me nga mahi, no konei ka mea atu au i haere mai koutou i toku motu, kati ki taku mohio e kore e mamao to koutou kotititanga i naianei i te mea kua mau koutou i nga whakahaere o te Tari Whakaora, ko te tahi tino mea nui tenei hei mahi ma koutou," anei ake te nuinga o ana korero ka mutu tona korero ka haere ki roto i te whare kai ai i te Teepu a Tamatekapua ko nga rangatira i haere hei hoa mo ratau.

I te mutu nga o te kai ka puta kite marae noho ai, ka tahi ka whakaahuatia me nga rangatira me nga mangai o nga Kaunihera, ka mutu tena mahi ka tae kite haora hei whakatuheratia ai te Hui a nga Kaunihera, ara, hui toopu, ka hui ki roto i te whare, ka tu Te Kawana kite whaikorero, ki nga

Upoko Kaunihera, he roa tona kauhau me tana whakahau kia kaha te mahi, kia naaia, ka rautu ana tohutohu &a neke te whare mo te ra apopo. Maehe 14, 1905. -Take tuatahi he pooti Tiamana mo te hui toopu, na Rere Neketini i whakahau ko Ihaia Hutana, tautokona ana e katoa pahitia ana. Ka tu Ihaia Hutana ka mihi ia mo te whakatunga ano ia ia, heoi ko te mea tuatahi ko te karakia, ka mutn te karakia, ka tu te tiamana kite whakatakoto i nga moni a nga Upoko Kaunihera me nga kai tohutohu Kaunihera, ka takoto aua moni ka tahi ano ia ka whakamaratna i nga tikanga i whakaemia ai aua moni, koia tenei kai te kupu o te panui. 1. Ko nga mate 2. Ko te hui topu. 3. Ko te whakahoutanga ia Tamatekapua. 1. Kati kua rite te taha ki nga mate ko te Roimata* 2. Ko te Hui toopu kua noho nga mema i naianei hei whakahaere mo te ra taha kai te pa ena ki ia Kaunihera ki ia Kaunihera. 3. Koia tenei ka hoatu nei e au te moni nei e £36, hei whakapiki mo te ingoa o to tata.u tupuna, tikina mai ka mutu te whaikupu a Te Hutana, ka tukua kia Tawa raua ko te Tiamana o Te Arawa. KoTawa—Ka mihi/'kiaoranga Upoko Kaunihera ko te ahua tonu t«nei o te iwi maori, ko te aroha e hara i naianei no raua tonu iho tenei mea te aroha ia koutou ahakoa iti nei te mea kia koutou kite maori he aroha tonu kite maori, kati i te inea'kua'rirp mai ia an kati ka tukua e au kite Tiamana o Te Arawa. Heoi te rirongaatu i te

Tiamana ka tukua kia Te,A,ravva, .i muri i tenei ka whakahokia mai ki nga Upoko Kaunihera e Te Arawa me to ratau tangi ano, ko ta ratau tangi he waiata. "E Rangi Hauata i marewaatu ai te whare tauangaanga to waka hukiki teotatu e, to waka e Hine tapapa kau au te riu o Puaka whakaemi te pahii nga roro wharenui o kukume taukuri, taia kite umere ko te whakama ra tahu rawa i roto ra ei."

[Me mutu i tenei whiti.] Ka whakahokia mai te moni nei ka tukua kite tumuaki o nga Kaunihera. Heoi ka paenga tena putake.

Ka noho te hui topu, ara takawaenga ka timata te huperetene te karangaranga i nga ingoa o nga mema o ia Kaunihera o ia Kaunihera. 1 Te Arawa ko Raureti Mokonuiarangi. 2 Araiteuru ko T. Parata, M.H.R. 3 Arapawa „ Tahuaroa. 4 Kahungunu „ Tuku Manaroa. 5 Kurahaupo „ T. Marumaru. 6 Maniapoto „ Te Moerua Natanahira 7 Hokianga „ —— 8 Mangonui „ Timoti Puhipi. 9 Matatua „ Mika Te Tawhao. 10 Mahunui „ Tame Utahi Kiriini. 11 Ngatiwhatua ko Poata Uruamo. 12 Raukawa ko Rere Neketini. 13 Tamatea „ Ihaia Hutana. 14 Tauranga ~ Taipari. 15 Taranaki „ Te Pokiha Ngatau. 16 Tokerau „ Hoone. 17 Tongariro ~ r 18 Wairoa „ W; Te Huia. 19 Whangarei „ H. A. "Whareumu. 20 Whanganui „ Neri Poutini. 21 Rongokako,, T. Te Tau. 22 Takitimu ~ Rawiri Karaha. 23 Horouta „ 24 Wharekauri „

Ka mutu te karangaranga i nga takavyaenga, ka mohiotia o ; . wh.a .nga liiema kihai i tae, maij-kq .nga ;mea irepejsatia. Ka. titnata te karanga i nVa kai tohutohu, ■ -■-•- ,:•• H .:. -:"•. - 1 Tauranga ko Hori Ngatai. 2 Ngati Whatua " Hemi Pomare. 3 Araiteuru " T. Parata. 4 Tamatea " Te Ua Mairangi. 5 Maniapoto „ Hori Hema. 6 Mangonui " Ria Pou. 7 Kurahaupo. „ Erueru Te Kahu. Ka mutu nga kai tohutohu i tae ki' tenet hiii. Ka karangatia ko ; iiga kai tirotiro i nga marae. ;: ITe Arawa ko R. Mokonuiarangi. % Araiteuru J. „ f 3 Mahuriui.">. ,A T. Parata. 4 Arapawa J ~(_ 5 Eongokako „T. Te Tau. 6 Kurahaupo „E. Te Kahu. 7 Wairoa „ W. Te Huia. 8 Tamatea ~ Ihaia Hutana. 9 Mangonui \ „ ( Ria Pou. 10 Hokianga j j, i Heoi nga mea i hui, ka mutu te panui ka tu te tiatnana kite, whawhetai i mua p te haerenga o nga mahi, ka mutu tona inoi ka tu ko Te Huperetene (Tawa) kite mihi ki nga takawaenga me nga kai tohutohu me nga jjai tirotiro. ka mutu tona mihi ka haere nga mahi a te Kaunihera. 1. Te tuku i nga ripoata a tena Kaunihera a tena Kaunihera, ka mutu tena take. 2. Ka tukua nga motini a ia me ma a ia mema. 3. Ka pootitia te komiti whiriwhiri i nga motini, oti ana tena. 4. Ka pootitia te komiti whiriwhiri i - nga Pairo i tukua hou mai, i oti tena, ka mutu ka neke te whare. Maehe 15.

10 a.m.—Ea tuhera te whare ka, tykua } te, ;Minita te . whair.' korero whakamarama i e.tahi take.: ~ Hon. Timi Kara:—"E te tiamaiia me nga metna, hejti nei aku kupu.'? ~ ; 1. Mo nga mihi maori, kua nga.ro; atu o tatau kaumatua i te mate, o tena: wahi..atena wahi, n,a ma runga i teneiahua i whakavvhaitimaiai kite kimii; nga tikanga hei mama hei, kaumatua-. mo tatau;, '-■■'.'.': ~. ... 2. Mo. nga hui tqpu, kua tuturu Kotorua hei huihuinga mo nga hut topu e mahi ai i nga Ture mo. te iwi ma0ri...... - . ■ x- ; 3. Mo nga Kaunihera, . ; .'. . K.a mihi atu au kia koutou ,mo kou-: tou.kua.; tae mai nei ki konei, he tonu; ten a hei whakaatu i nga kahanga i? roto ia koutou kite manaaki i tenei taonga kua homai nei kia tatau,, kq? tenei kihai i vvaiho ma te pakeha % turaki, riro tonu ma, tatau ano. e, whakahe,. he maha : nga wahanga Os taua kai te turaki, kia mohiqanq koutou ko.tenei Ture kaore i e.tahi atu; ahua iwi penei me tatau, ko tenei. e, mea atu ana au kia koutou kia kaha,j kite kore ka Avaiho tenei, hei tanga ma te pakeha. ,; Mo tenei taonga Ture:— ... Na.wai i ki he iti tenei, e penei ana,:, tona tikanga kia oti atu tenei i te'tua/ri tahi, ka.neke atu ai e hara i te iti he' neke atu tenei. , ,: Kua oti tenei hei tuara mo koutou I hei kaumatua mo koutou, i nga ra p. mua e rongq ana te tarigata ki nga kupu a nga kaumatua,, i naianei kua' kore aua kaumatua me a ratau kupu, t kua noho ko te Ture hei kaumatua.. .

4. Mo runga i te Waipiro:—-E hara, i te mea e tino araitia ana, e nijari mo, nga marae kia. tapu aua marae, kua> panuitia e te kahitikia whakatikatika-: v tia taua rarangi, e,', penei. ana, ku a

panuitia tana takiwa, hei takiwa maori kia kore e tae mai he waipiro ki taua rohe kamga. Mehemea he tangata e tu inai ana kite ki mai i roto i tenei whare, ara, kite ki mai i nga he ki taku mohio e kore e kitea te tahi mea he i roto i tenei Ture whakatapu i nga marae kia kore e tae aua kai kino. Ki taku kite atu e kore e kitea he. 5. Te tahi mea nui e whakahe nuitia ana ko te reiti kuri he mea hanga noa iho.

No te mea tenei e tahi tangata e whakahe ana, kihai i rehita ia ratau kuri kite Kaunihera maori, i nui atu ta te Kaunihera pakeha utu i ta te Kaunihera maori, rehitia ana ki ta te pakeha. Ko Waikato te tahiiwi ahua whakateka, e mea ana kia motuhake tona mana ko tena tu ahua e hara i te mea e mahi ana i te pai mo te motu, engari e tango ana i te ingoa noa iho. I na hoki a Tauranga i vvhakateka ki aua Ture, e mau ana kite herehere naku tonu na te kawanatanga te he ki te aroha penei kua mau, pera hoki te Kaunihera o Kurahaupo i whakateka kite Ture mau ana kite herehere. Ko nga mana o te taake kuri kai te rite tonu nga whakahaere ki to nga pakeha. Ka whaimana te Tiamana kite hoatu pukapuka vvhakamana mona kia kaha ai ia kite Hainene, mete whakalnate atu i nga kuri. 6. Mo te rehita i nga tamariki i whakatakiwatia ai kia marama ano nga huarahi o te mahi, e hara i te mea uaua tenei te whakaatu i nga mea mate o nga tamariki taane, wahine, me nga kaumtua, taane, wahine hoki, me te kaute o nga mea moe wahine, mete kaute o nga mea moe taane. 7. Mo rungu i nga Pitihana a nga

pakeha, te mea nui kai te kore e whakamana ia e nga Kaunihera maori te rehita i nga kuri a e tona ana taua putihana kia whakahokia kia ratau taua mana rehita ko tenei take rne mahi e koutou a koutou karo kia mohio ai te whare me nga rnema katoa. 8. Mo te tahi kupu mo nga maori i haere ki Otereiria kaore nei i tukua atu kia u atu ki uta, a kua oti i waenganui i nga Pirimia nga tikanga mo taua raruraru a kua takoto pai kua rite tonu te mana o nga maori kite haere noa atu ki taua motu. No konei me whai kupu atu tenei huihui topu mihi atu ki taua Pirimia. Heoi aku kupu kia ora tonu koutou." H. Rangitakaiwaho:— " E whakaatu ana au i taku kupu, tenei e inoi ana au kite kawanatanga me Te Arawa katoa kia neke hoki te hui a nga mangai Kaunihera ki Wairarapa, l runga i aku take akua nei au whakahua ake ai. 1. Ko te rua tenei o nga huinga ki te marae o Te Arawa he mea ake noku kati hoki' te peehi i enei taumaha tanga ki runga i tenei iwi o tatau. 2. Ko au me nga morehu o Rongokako i tukua kite kawanatanga mete moana i te hui parae i Tipapaknku. 3. I te hui o te kotahitanga ka puta nga kupu a nga morehu ko te motu nei whakaritea ana kia tapahia te Upoko ika kia kore ai e ruku kite te moana ka toromi atu taua te maori, kotahi ka tapahia hoatu ana he Upoko tangata koia tenei ko e te Minita mo nga mea maori, i muri mai i tena ka tonoa e te kawanatanga nga hoia maori kiteTaimanaTiupiriioKuini Wikitora i kona ka mauria te mihi kia te Kuini i puta atu i roto i Aotearoame te Waipounamu whare te hokinga mai o taua mihi koia tenei ona whakaeanga