THE MATUHI PRESS. Wenerei, Hune Te 29, 1904.

Matuhi, Volume I, Issue 42, 29 June 1904, Page 1

THE MATUHI PRESS. Wenerei, Hune Te 29, 1904.

Poneke, Maehe 4, 1904 To Hon. Tirni Kara, Minita mo te tiha Maori.

Eta, —Tena koe. Ka tukua atu e ahau ki a koe tetahi reta i tukua mai ki au e Eruera Te Kahu, mete whakapakehataiiga o tetahi atu reta i tukua mai eia ki au, epa katoa ana kite take kotahi.

Ko te ra o te reta ka apititia atu nei e ahauki taku, ko te 25 Hanuere, 1904. Ko tana reta tuatahi mai ki au, no te 4 o nga ra o Hanuere, 1904.

Ko taku utu ar.n mo tana o te 4 o nga ra, he inea tuku atu e ahau i te 5 o nga ra o Hanuere, kaati, ho mea. tuku atn e ahau tana ote 4 o nga ki Te Tumuaki o Te Tari Kanihera Whenua Maori, hei whiriwhirl mana, me taku whakaatu ki aia i te whai-tikanga o te take e tohungia ana i roto i taua reta.

Ko nga kupu o te reta a Te Kahu.o te 4 o nga ra o Hanuere, koia enei e mua.i raro nei :

. Whanganui,Hanuere, 4, 1904. Kia Hone Heke, Ehoa. Ko te wareware he. taonga nui. Mo te nuingji o nga whernia a

a nga Maori o Whanganui nei, kahore uei ano te nuinga o nga Maori no ratou aua whenua i haina noa ki nga Pukapuka Whaka-whiti i aua whenua kite Kaunihera tae atu hoki ki nga whenua kahore nei ano i whaka-whiti ki Te Kauhihera. Ko etahi o enei whenua kei te tupnria e nga rakau totika rao nga mahi a nga Mira, a i te inea kahore he kupu i ro.to i nga Tiiti Whaka-whiti i ana whenua ki Te Kaunihera, na konei ka tn, ka whakaaroaro te ngakau.

Kei te mohio koe kei te mohio hoki ahau, he nui ke te wariu o nga rakau e tupu ana i runga i aua whenua i te wariu ake o nga whenua. I tuhi atu ai ahau kia koe, he hiahia noku kia mohio ahau ki o whakaaro mo runga i taua take. Kua kite ahau kahore Te Kaunihera Whenua Maori o Aotea i ata tirotiro i nga ahuatanga katoa o Ohotu Poraka. Kua kite tonu ahau i nga wahanga e rua o Ohotu Poraka, e tupuria ana e nga rakau totika mo nga mahi Mira, a ko aua whenua kua retia e Te Kaunihera Whenua o Aotea, a kahore he whakaaro i whakaputaina e taua ro'pu mo te taha ki nga rakau. Kua kite koe l te ngahere i tawahi atu o te taone o Raetihi, kei te tupuria taua wahi e nga rakau totika. Kua kite ahau i te Tiiti Whaka-whiti i Ohotu ki Te Kaunihera Whenua o Aotea, kahore tetahi kupu i roto i taua Tiiti e pa ana ki nga rakau, na konei ahau i ki atu ai ki nga Maori, kia noho mataara, a me tae ratou kite aroaro o Te Kaunihera o Aotea a te wa e noho ai taua roopu, kite tono atu ki a whiri • whiri a he ritenga mo nga rakau. Kua tae mai te kupu ki ahau, kei te ae nga Pakeha mahi Mira kite utu 1 i nga Maori i te 2/- i te 100 putu mo te Rimu mete Matai, a he 1/- mo

te 100 putu Kahikatea. He hea o Taitoko kei roto i enei whenua, a kua waihotia ihoeia te whakahaere o aua whenua ki roto ki toku ringa, me tana kupu iho kiau kiatiaki i nga tika o ana i-\vi. E hiahia ana ahau Ida whakaatnria mai e koe tetahi kupu mo tenei take. Jleoi ano, na to hoa. (I tuhia) Eriiera Te Kahu. I taku tukunga atu i te reta a To Kahu kia Te Heretini, i tuhia e ahau enei kupu ki runga ki taua reta —" He reta mai ttmei na E. Te Kahu, mo nga rakau totika mo nga mahi Mira e tu ana i runga i Ohotu Poraka, me etahi atu Poraka i whaka-whitia e nga Maori no ratou ki Te Kaunihera o Aotea, me nga. Poraka kei te whaka-whitia, ki aia, e tika ana kia whiwhi nga Maori no ratou enei whenua ki nga painga o nga rakau, hui atu ki nga painga o te whenua. Kei te pera ano hoki toku whakaaro. Kei te tuhi ia mo te t-aha kia Wiki Keepa. Na to hoa pono, (I tuhia) Hone Heke." Kupu Apiti. Kei te kii a Te Kahu he nui atu nga nga here rakau totika mo nga mahi Mira kei runga i aua whenua. I korero mai ano hoki aTe Kaakiiki ki au i Otaki i te ra i mua atu o te ra o te Kirihimete nei, he nui nga

ngahere rakau pai mo nga mahi Mira kei aua whenua, a he nui nga Pakeha kei te whai kia riro ia ratou. H. Heke. Ko taku utu atu i te reta a Te Kahu ki au o te 4 o nga ra o Hanuere, i whakaatu poto atu ahau, ko tenei aronga o te ahuatanga o Ohotu, kite ritenga, me korero, a me whiri whiri e

nga mema o Te Kaunihera Whenua o Aotea i mua ano, i te inea ko etahi o nga mema o taua Kaunihera, he tangata e whai hea ana ki Ohotu. Kiia atu ano hoki e ahau, kua tukua atu tana reta kia Te Heretim,Tumuaki

oTo Tari Whakahaere i nga Kaunihera Whenna Maori, me taku knpu npiti ki tana, whakaae Ida mahia he ritenga mo tana take. Ko nga kupu enei o te reta a Te Kaliu ki au ote2s o nga ra o Hanuere, 1904.

Whanganui, Hanuere 25, 1904. Ehoa e Hone Heke, Kua kite ahau i to reta. Kei te tika koe, ia koe e kii mai nei, he momnri raw a matou kite whakaatu kia koe i o matou hiahia.

1 mahara ahau, tera e whakaarohiae Takarangi, Te Aohau. e Waata Hipango me Ku Beweti taua take, he hea lioki o ratou kei roto i Ohotu. I te mea, kahore ratou i whai whakaaro, no konei i riro ai maku e whakaatu taua take. I penei ai ahau, no te mea he mea whakahau iho ahau e Wiki Taitoko kite Tiaki i nga tika o ana iwi.

E hiahia aha ahau, ki a whakaurua atu e koe he ritenga ki roto kite Tiiti mo Ngapakihi Foraka. Me he mea ka taea e koe tenei, kaati, kahore he rarurara mo te whaka-whiti.

Ka whiwhi nui nga Maori i enei whenua kite moni i runga i nga rakau o aua whenua.

Ki toku whakaaro, he moniiti te £8 te =£lo i te eka utu rotete mo nga rakan e tupu anai runga i aua whenua. Kei te tino kaha taku whakaaro mo nga Whenua Maori kua whaka-whiti ki Te Kaunihera Whenua, ahakoa kei tehea Takiwa, ko te mahi tuatahi tonu Ma Te Kaunihera, ko te kohikohi mai i nga korero katoa e taea eia, mo runga ' nga ahautanga katoa o nga whenua a me era atu taonga whaitikanga e tupu ana i runga i aua whenua, e takoto ana ranei i raro i aua whenua, hei matanranga mona kite whakahaere i nga ritenga tika mo nga whenua kua tukua fttn nei ma ratou e whakahaere.

I waho atu i te kimi Ida mohio Te Kaunihera Id te ahua o te takoto o te wherma, te ahua o te oneone, me era atu aronga, ka maranga ake te take e tohungia mai nei e te reta a Te Kahu, nga rakau totika mo nga mahi mira. I waho o enei taonga, tera tetahi, ko nga korari (harakeke), me era atu taonga kua kitea nei e whai makete ana kite ao J'akeha. Kahore he hiahia kia whakauauatia nga ritenga mo nga kai-tango tekihana. I te wa e mahi ana te kai-tango tekihana i raro i tana riihi, kei te tika ia kite whakamahi i nga rakau katoa e tupu ana i rnnga i tana tekihana mo runga i ana ake mahi e mahia ana eia i run.L'a i tana tekihana, ahakoa he aha ana mahi, engari kahore ia e tika kia whakaaetia kia hoko i nga rakau e tupu ana e takoto ana ranei i rnnga i tana tekihana mo nga painga ra waho mai ki aia, ko te take mo nga Maori no ratou te whenua ana rakau, tetaid take, ko te moid reti i kaupapatia ketia i runga i te ahua o te oneone, te wai, te ahua o te takoto o te whenua, te matara atu i nga araputangaki waho, me era atu ahuatanga, engari ko te wariu o nga rakau mo nsa ritenga liii* • ° -° hoko, kahore i tauria l roto l te wariutanga o te moni reti, no reira, mehemea ka meatia nga rakau e te tangata i piro nei iaia te tekihana kia hokona eia nga rakau kite tangata ke mo te moni, kahore ia e tika kite pera, no te mea e hara nga rakau iaia no nga Maori ke.

Ki au, me hanga he ritenga ki roto ki nga ruuri hou e hanga nei, hei tiaki i tenei take.

I korero mai a Te Heretini ki au, kei te hanga ia i tetahi ritenga ki roto i nga ruuri hei tiaki i taua take.

Kahore ahau i te mohio, kna oti ranei iaia, kahore ano ranei. E hiahia

ana ahau kia whai kupu atu koe kiaia, Ida tere tana han&a i tetahi riteiiga mo taua take.

E tiaki ana nga Poari Whenua a Te Karauna o Te Koroni nei i nga rakau' tika mo nga mahi Mira e tu ana i runga i nga tekihana e riihitia aim e ratou, mehemea ka hiahia nga kai-riihi kite hoko i nga rakau i runga i tana tekihana kite tangata ke mo te nsoni, ka utu taua kai-riihi i te rc-rete ki Te Karauna mo nga rakau i hokona eia.

Koia nei te aronga. e. hiahiatia ana e ahau kia kumea mai ki roto ki nsja ritenga tiaki i nga rakau a nga Maori i runga i nga whenua e whaka-whitia ana kite Kaunihera hei tuku ma taua ropu ki runga ki nga riihi i raro i nga ritenga tiaki mo te hunga no ratou te whenua.

Kei te mohiotia rmi tia e te katoa, kotahi Pakeha kai-tango tekihana i; te tenanga o nga tekihana o Oliotu Poraka, ka riro i taua Pakeha e toru nga tekihana o taua Poraka, a ko nga utu i tuhia eia mo aua tekihana, i nukn noake ki runga i nga utu. i whakatau ai e te Kaunihera, hei utu mo aua tekihana i te eka. (Mo te riihi). Ko aua tekihana kei tawahi tonu mai o Raetihi Poraka, a e tata ana kite raina rereWe iwi-tu'araroa o Poneke ki Akarana, a e mahara'tia ana i kaha ai taua Pakeha kite hoatu i taria utu i riro ai iaia taua tekihana e toru, na te nui o nga rakau toKkae tii ana i runga i aua tekihana e tika ana mo nga mahi Mira, tuarua he Pakeha mahi Mira taua tangata. Ko te raruraru e "kite ana ahau tera e maranga ake i roto i tenei ahau. kahore e whai nui nga Pakeha penei ki te mahi kia pai te whenua i runga i nga ritenga mahi whaka-paamu i nga tekihana, engari tera auaahua Pakeha e whakarite kau i nga ritenga o nga

riihi, a i te wa e pcra ana ratou ko to whai nui; ka whakapauato ratou kaha kite mahi i nga rakau hei hoko ma ratou kite tangata ke, kite kani raiiei i nga rakau, a ko nga papa hei hoko a kahbre he painga ki nga Maori do ratou te whaiiua. Ki te penei te mahi a aua Pakeha aka pan nga rakau te hoko te kani ranei mete hoko nga papa kahoe he runri i roto i nga Huarahi Whakahaere hei arai i aua Pakeha Id te ruke i a ratou tekihana a te wae pan ai nga rakau ia ratou te hoko te kani ranei; aite korenga o nga Maori e whiwhi ki nga painga o nga rakau ka taka mai ano aua tekihana ki runga kite ringao teKaunihera hei whakapau moiii ano rna Te Kaunihera kite panuitanga kia kimihia ano he tangata ke hei tango i aua tekihana, i runga ienei ahna, ka uta taumahatanga mai tenei ki runga kite Kaunihera. .

Mehemea kei te pikau rakau totika nga tekihana, e rite ana ki kiia, ko te moni e riro mai i runga i te roretci o aua rakau, ka rite a ka nnku ake i (e inoni reti e riro mai mo te riihitangao aua tekihana i roto i te 21 tauai tukiia ai nga tekihana i runga i te riihi.

Heaha te take i kore ai nga Maori e whiwhi ki nga hua o nga rakau e tuu ana i runga i o ratou whenua. Tera e taea e koe te hanga he runri whakahaere e whiwhitahi ai nga Maori no ratou te whenua, me nga Pakeha kai-tango tekihana ki nga hua o nga rakau e'hokona "e kania e ratou hei hoko, i waho o nga rakau e meatia e aua Pakeha hei mahi ki runga ake i o ratou tekihana.

Kei te mahara tonu koe kite nupepa i panuitia e Te Pereiha, meina mo Nepia, kite aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori i tera tau, i whakaatu nei taua nupepa i runga i te reo koa i te whiwhinga o tetahi Pakeha kai-tango

tekihana 0 Ohotu Poraka ki nga tekihana e toru, e tupuria ana e te rakau totika mQ nga rnahi Mira, mo te 1/6 i te oka.

Hti tohu i te he o tenei utu mo aua tekihana, ka tohnngia e Te Pereiha ki te.Komiti te utu a nga Pakeha itango nei i nga ngahere o Kaetihi i nga Maori, he £3 10s i te eka, a ka hold ano te whenua ki nga Maori a te wa e pan ai nga rakau te rnahi. Kanui taku hiahia kia taea e koe he ritenga mo tenei take i roto i tetahi wa j)oto. Na to hoa, (1 tuhia) Hone Heke.

He whakaatu tenei naku ki nga Maori no ratou a Ohotu Poraka me era atu Poraka i roto i te takiwa o Whangaunui, kua whaka-whitia nei, a kei te whaka-whitiakiTeKaunihera Whenua o Aotea, ki nga iwi Maori hoki o etahi atu takiwa o tatou, kua oti pai tenei raruraru inaianei.

Kua whakataua e Te Minita e Te Tari hold, hia rahtiitia katoatia nga tekihana e tupuria ana e nga rakau totika mo nga rnahi Mira, a kia kaua e tukua kite riihi kia pau ra ano nga rakau te rnahi.

Ka tukua nga rakau i runga ano i nga eka e rite ana kia tenangia e te tangata, a ko ty utu nui mo ie rorete, ka riro i taua utu nga rakau. Ka whai te tikangatuku i nga rakau ki te tangata rnahi Mira, i runga i nga ritenga e tukua nei e nga Poari Whenua Karauna nga rakau e tupu arm i runga i nga whenua o Te Kawanatanga ki nga tangata rnahi Mira.

Mo Ohotu me era atu Poraka, ka rahuitia,katoatia te ngahere e tupuria ana e nga rakau totika, a ka tenangia i runga i nga eka e rite ana. Kaati, kua whakaaturia mai ki au, ko te nui o nga eka o Ohotu e tupuria ana

e nga rakau totika mo nga rnahi M'ra 13,000 eka. •

Kua whakaaturia mai ano hold ki au, e toru ngaPakeha rnahi Mira, kua tae ki roto o Haetihi, a kua pa ki etahi o nga Maori no ratou nei a Ohotu Poraka me etahi atu o nga Whenua e tupuria anaenga rakau totika i roto i taua takiwa, mete ae o aua Pakeha kite tango i nga rakau o Ohotu, me etahi atu o nga whenua i taua takiwa mo te 4/- i te 100 putu mo te totara, a he 1/i te 100 putu mo etahi atu rakau. Kaati, me whakaatu ake ahaii ko te Utu 4/- mo te 100 putu mo te Totara 1/- i te 100 putu mo etahi atu rakau he utu pai tenei rnehernea he Totara te nuinga o nga rakau engari he utu he rnehernea he Matati, he Maire, he Manoao, he Puriri, he Pohutukawa ranei te nuinga o nga rakau a he iti te Totara me etahi atu rakau.

He utu pai he nui te Kahikatea me etahi atu rakau i waho i Te Totara, Matai, Maire, Manoao, Puriri me Te Pohutukawa, a he utu pai rnehernea he Rimu te rakau nui, a he iti etahi atu o nga rakau. Ko te tikanga pai ma nga tangata i nga whenufl a ma nga mema o Te Kauriihera VVhqnua ko te haere kia kite tonu i riga ngahere i te tuatahi haunga hoki te ripoata e whakatokotoria mai e nga Apiha a Te Kfiunihera e whakatu ai, ko nga mema me kite i te whenua me nga ngahere me kite ano hoki te hunga no ratou te whenua, Mo te take ano kite ahuatanga mo nga rakktf 6 Ohotu he maha ano nga pitihana a etahi ano o nga Maori a whai hea ana ki taua Poraka i tukua mai kite Tari, ako tetahi o nga tangata i tuhi ki Te Minita, ko Tibne Teehi.

Ka Hone Hbkb.