WAIRARAPA MOANA.

Matuhi, Volume I, Issue 3, 30 September 1903, Page 6

WAIRARAPA MOANA.

HUI PARAE KI TIPAPAKUKU.

Pigeon Bush, Hanueri 20, 1896. Hei whakarite i te powhiri ate Rangatira a Tamahau Mahupuku mo nga iwi Maori e whai paanga ana ki tenei moana ai panuitia ra kiroto kite standard i te perehi tanga i muatata ake nei hemaha nga tangata ihui mai '

nei ki Tipapakuku (Pigeon Bush) i runga i te whenua o Tiringamu he wahi pai rawa atu tenei hei karangatanga hui parae i na hoki te motu ngaherehere me etahi awa iti e whakaheke mai ana inga maunga kei muri nga maunga e whakakapua maiana kei mua hoki e piata mai ana te wai o Te Moan a o Wairarapa. Henui nga Maori i tae atu ki reira i te ra i mua atu kite whakarite inga mea mo nga Manuhiri kite hopu tuna kite patu poaka kite waruwaru inga taewa e whia ake ran ranei te taumaha kotahi te tuna nui whakaharahara i taunaha tia mate Honore Te Hetana, ahakoa i korerotia panuitia he kai Maori anake nga kai nui atu nga kai papai a te Pakeha kati moena korero.

• Te whai korero a Te Honore Te Hetana, Katu aTe Hetana (Katangi te umere) ka ki ia he kai ki taku mohio te mea e hia hia nui tia ana inaianei kati meneke taku Wananga kia mutu tekai (Heumere ano mete kata). Kamutu te kai ka timata a te Hetana te korero taku whakahoki mo nga korero a nga Rangatira o nga hapu i tu ake nei kite whai korero ara a Tamahau Mahupuku a Hoani Rangitakaiwaho a Tunuiorangi a Hoani Turi me aku kupu kinga morehu o nga iwi me nga hapu kua hui mai nei ki konei i tenei ra. E kore nga kaumatua kua oti atu ra kite peo o rongo i aku korero aha koa kamihi atu ano au kia ratou kamihi atu ano au kia Piripi te Maari kua mate ra ko etahi onga kupu whakamutunga a taua tangata koia nei whakatutukitia te mahi mo Wairarapa Moana. (Katangi te umei'ej.

Kua ki mai a Pukenana he hunga atanoho pai nga Maori me nga Pakeha o Wairarapa kahore e tahuri kite whakaheke toto engari i mau tonu te aroha anga iwi erua kia raua ano. He

take nui nga take liei tahuri tanga manga iwi erua kite whakaoti i tenei raruraru irunga ite Rangimarie mete mahi Rangatira. Kote Aroha i whaka putaina e Dga Maori i tenei ra ehara itemea no tenei ratonu tenei aroha. Hepenei tonu toratau ahua o mna mai tae noa mai ki naianei (katangi te urnere). Kei pohehe nga tangata e rongo ana i aku korero mo Wairarapa nei anake tenei mahi kahore kua tae terongo kinga waahi katoa o te Koroni nei he mamae nui tonga Maori mo runga i tenei mea (katangi te umere). Ai te mea kua parea tenei mate ki tahaki kati ano nga Maori kia powhiri atu ki o ratou hoa Pakeha haeremai kia hakari tahi tatou kua takiri. hia hold te kohu o runga i nga maunga kua hari matau ite mea kua ora ake matau i to matau mate (kaumere). Na ahakoa tukua mate Pakeha e rapu he tikanga pai hei whakaimi i tenei ra e kore rawa e kitea tetahi huarahi pai atu itenei inga ra e heke mainei ina tu mai nga kai riwhi mo tatou e tu nei kahoki ano o ratou mahara ki tenei ra ka korero tia hold iroto inga Fukapuka o enei ra, kua rongo hold koutou i tenei ra, a kua tuhia hold kiroto kinga Pukapuka a te Kawanatanga itu tonu tenei mate mo nga tau o toru te kau itu mai inga Kawanatanga a ta Hori Kerei a te Atikihana Wikita a te Taute Woraka me to te Atikihana ano a iwaiho e ratau katoa ma tenei Kawanatanga rawa e whakaoti tenei mahi (pakipaki). Na aha koa imamae nga taha erua iroto inga tau e toru te kau kua korero tia ake eau heoi kakore he kori kori tanga o te taha Pakeha ranei taha Maori ranei kite takahi ite ture kite whakakahore ranei ite mana o tetahi tah a ( Pakipaki). Konga mahi katoa i whakahaeretia iraro ite mana o te ture kamihi atu au kinga Rangatira

mo aratau kupu whakanui i toratau whaea ia Kuini Wikitoria me a ratau kupu mihimihi mai. kite Kawanatanga Id au hold nui atu te koa o taku ngakau mo enei kupu pai kota ku haere mai i tenei rakote haeremai a te Minita mote taha Maori anake a irunga i tenei tunga ko ahau te pononga ote iwi Maori raua kote iwi Pakeha o te motu nei ahakoa me ki ano au i huihui katoa nga Maori raua konga Pakeha morunga i tenei take mutu kau te korero me hohou te rongo kite ru a tetahi taha kite tahi taha no temea he mea nui rawa atu tenei a hemea ti'ka hei tauira mo te aokatoa (Pakipaki).

Ite wa ikaria ai a Okorewa kahore nga tangata Maori i mohio me pewhea e taea ai te whakamutu te mahi kari anga Pakeha mete kore kahore hold e takahi ate ture e ratau katahi nga wahine kaoma atu ■ ki waenga i nga Pakeha ka hopu ka pupuri i nga hapara anga tangata e kari ana i teone kia puta ai te wai na kona kitaku whakaaro me riro te tohu toa inga wahine note mea i taea e ratou te mahi te mea kaore ra i taea enga taane kotahi anake te mea e whakahe nei au ara kote rironga ma te Moana o Wairarapa e whakamomona nga roia kakore au e pai Ida Rukerukea pera tia a koutou moni a mehemea kahore ahau i arai inga roia kahore e oti tenei mea e noho huihui ranei tatau ki konei i tenei ra kite whakatu hakari mote otinga o tenei raruraru mehemea i waiho tonu kinga roia te whakahaere tera e pau ia ratau te tua whenua tae atu kite wai tae atu hold kinga ika o roto ote wai kauru katoa enamea kiroto inga pakete origa Roia (Pakipaki). Titiro hoki kite raruraru i na tonu nei ite Uriwera mete haeremai a nga Rangatira o Wairarapa kite Kawanatanga i Poneke i Manawanui mana ko

Timi Kara ta koutou hoa ite tahaki te Kawanatanga mo nga mahi e paana ki nga Maori kite whakatau i enei mea ai pena ano te whakaaro o nga Rangatira i haeremai ki Poneke na kona i taea ai te mea hei te mahi.

Na aha koa kua poroporo aki nga tangata Maori kite Moana nei kua oti atu kiroto kite ringa o Te Kuini kei konei tonu te Moana a karite tonu te mana anga Maori kite man a a nga tangata katoa kei raro nei i te Kuini na kote taima tika tenei hei whakahe nga maku i te kupu kua perehitia ra e nga nupepa e kira i hokona atu enga Maori te wai o Wairarapa kite Kuini mo nga moni £2,000 erua mano pauna. Ehara ite mea hoko engari he mea hoatu noa atu note mea henui nga moni anga Maori i pau ite whakahaerengai tenei Moana iroto inga kooti me era atu mahi a' ki to matau whakaaro hemea tika ano kia whakautua a ratou a i whakahuatia e matau te £2OOO nei hei pera me titiro mai hoki koutou nga Pakeha ki tenei mehemea na koutou te Moana a mehemea ranei e tika ana o koutou take ki taua Moana tera ranei koutou e whakaae kia riro mo tenei moni iti te £2,000 nei kitaku mohio kapenei ta koutou whakahoki, kahore matou e whakaae na te aroha anake o nga Maori i taeaai te whakaoti tenei mea (Pakipaki). Taku mohio kahore he pai nga o te whakatu pou o te hanga ranei i tetahi tohu eke rawa atu te wai ki reira ka whakamutua te mahi tuna anga Maori. Ite mea ko ahau te upoko o te Kawanatanga kua rongo katoa o koutou ki aku korero kua tukua kite Kuini to Moana otira katoe kia koutou te mana ki nga ika o te Moana karite tonu te mana a nga Maori ki tonga Pakeha ahakoa no te whea wahi o te motu nei taua Maori. No I- riiofi l:ah:no- a h e Kawanatanga ka

tu mai lie Kawantano-a ke hemea tika ano kia whakatakoto tia he hua nui mate katoa e tae ai nga iwi erua kite Moana he mea tika ano kia Rahui tia tetahi wahi hei kaitiga rnonga Maori ina haere ratau kite mahi ika ite Moana. Na mo runga inga ika o te Moana nei e hia hia ana an kia puritia e koutou aku korero e kinei kite hari haria mai ete Pakeha etahi ika i etahi atu whenua a katu kua aua ika kiroto ki tenei Moana kawhai mona koutou katoa ki auaika a e kore te ture e pa Ida koutou e tino hiahia anaahau kia puritia tenet korero note mea tera au e tupono kite he a .tona wa a kotaku tino hiahia tenei kia mohio tia kali ore e tika kia araia nga Maori mehemea he hiahia to ratau kinga ika o te Moana koto ratau man a hold tenei iraro i te Tiriti o Waitangi. Me nga whakaritenga i tau ai te raruraru mo runga i tenei Moana Id taku mohio he mea pai ano te whakatu kooti whenua Maori kiroto ano kinga kainga Maori kia kore ai nga Roia e haere ki reira kukume ke ai inga korero a nga kai korero kamihi atu au inaianei kinga apiha o te kooti whenua Maori mo aratau mahi mo runga ite whakataunga o tenei raruraru. Kia Tiati Pa tar a Raua ko Te Heritana Tumuaki ote tari hoko whenua Maori konga Maori o naianei nga morehu o tetahi iwi a tera pea e taea te tiaki enei morehu kia ora kia kore engaro tenei iwi nui atu toku koa ite mea e kite ana ahau inga tamariki Maori ikonei itenei ra hemea tika ano manga Pakeha o Wairarapa e whakatu hakari inaianei hei whakautu mo tari gift Maori kite whakaae mai nga Pakeha ka tae mai maua ko taku hoa wahine ki taua hui parae. He wa ano ka titiro iho ahau kitaku nui otira he iwi kati ahau ina tutahi maua kote Rangatira Maori e tuna kitaku mohio he mea whakamomona tari grata no;a

tuno ote Moana. (Ka pakipaki mete uraere). Kamutu ano korero.