Lahi e Maumau Lao ’a e kakai Tonga

Mana (Auckland), Volume 2, Issue 2, 20 April 1978, Page 3

Lahi e Maumau Lao ’a e kakai Tonga

Lahi e Maumaulao ’a e Kakai Tonga(hoko atu) Ko e fekau’aki ’a e maumaulao mo e kava malohi ’Oku mahino mei he ngaahi fakamatala he faka’eke’eke ’i he ngaahi hia fekau’aki mo e ke pe fuhu ’oku lahi hono tupunga ko e va ’o e kakai Tonga pea mo e kakai ’o e ngaahi matakali kehe kae ’uma’a foki e ngaahi makuku pe ia ’a e kakai Tonga ’i a teki nautolu pe, tupu mei he ngaahi ta’e femahi-mo’aki. ’Oku pehe ’e he kau polisi pea oku poupou foki kiai mo e fakamaau’anga ko e ngaahi vakovi pehe ni na’e 'ikai ke mei fakalalahi ia ’o kapau na’e ’ikai ke kona pe hu’akava’ia e fa’ahinga ni.

’Oku 'i ai e faka’uto'uta ’a e fakamaau’anga ko e meimei kotoa ’o e ngaahi hia tamate, ta pe fakamalohi’i e kakai fefine ’oku fai ia ’e he kakai ’oku nau hu’akava’ia. ’I he ’ene pehe oku totonu- ke fakamahino’i atu ae fekauaki ae kava malohi pea mo e maumaulao.

Kananaga ’aki e kau Polinisia Kuo faka’au foki ke kananga ’aki 'e he kakai e fonua ni ae

’ulungaanga kovi hotau kakai mei he Otu motu pea matu’aki mahino ’aupito pe e faikehkehe ’ae inu a e kakai fonua ni mei he faahinga to’onga 'a e kakai mei he Otu Motu ’Oku i ai e niihi ’o e kakai Tonga oku nau inu kava malohi oku mahino mai hono fai ta’e fakapotopoto peaa oku ui ’e he kau talavou e ni’ihi e to’onga inu ko’eni ko e “inu ki he mate’’ pe ko e “inu ki he ’osi”. Oku me’apango he oku fa’a plepoleaki ’e he faahinga e ni’ihi ae lahi 'o ’enau inu pea mo e lahi ’o ’enau inu pe kona. "Oku mahinomeiai ’aefaikehekehe ’o e taumu’a pe ’uhinga e ngaue’aki e kava malohi e hotau matakali mo e kakai kuo fuoloa ’e nau fe’ao mai mo e kava malohi, he neongo ’e tau tokosi’i he fonua ni koe ngaahi hia fekau’aki mo e inu kava malohi ’oku meimei tokolahi ange hono fai ’e he kau polinisia.

Ngaue popula Oku tokolahi e faahinga oku nau lolotonga ngaue popula he taimi ni ’oku nau lolotonga fakatomala he na’e ikai te nau meimei fai e ngaahi e ngaahi hia pe pau’u fakavalevale ’o kapau

na’e ’ikai tenau fu’u kona. Ngaahi matakali kehe Ko e felave’i ae kava malohi mo e maumaulao ’oku ha ia he ngaahi matakali kehe ka ’oku tautautefito ’e ne ha e’a hotau kainga koe’uhi he ’oku siofi kitautolu 'e he fonua ni he kae toki fe’iloaki ’eni ia ’ae fonua ni 'pea mo e tokolahi ’o e kakai Tonga pea me’apango ko e lahi e ngaahi ongoongo fekau’aki mo e kakai Tonga ko e ngaahi ongoongo kovi pe tupu mei he maumaulao pe kona kovi. Tupu’anga Ne tau tupu hake foki 'i Tonga ’oku fakangatangata’i pea tapui foki e kava malohi mei he tokolahi ka ’i he tau mai ki he feitu’u ni ’oku tau’ataina e tangata ke fa’iteliha pea ’i he 'ene ha fo’ofo’ou ’aekavafakatahamoe tau’ataina ni kuo 'ikai ke mapuke ’e he ni’ihi honau u’a pea ’oho e tokolahi ’o fai e me’a ni 'o totu’a. Ko hono ola ’oku ’ikai ke ngata pe he ngaahi mole fakapa’anga, maumau ki he sino, nofo fakafamili pea mo e ongoongo kovi ka oku hoko ai mo e mole e tauataina pea mo e moui foki. ’Oki ta’e’aonga ka fai ha feinga ke taofi aupito a e inu kava malohi. Oku fakamo’oni ki heni e ngaahi feinga fakapule’anga mo e fakasiasi ke ta’ofi ka’e’ ’ikai peke lava. ’Oku totonu ange ke feingai e tangata pe fefine Tonga oku inu kava malohi ke nau ’ilo’i e faikehekehe ’o e inu fakapotopoto mo e inu fakavalevale he ko e taimi ni oku fu’u tokolahi hotau kakai oku to ki mala ko e ’ikai ke ’ilo e faikehekehe ni.

Kapau e lava o mahino eni e lava leva e he atamai lelei oe tangata Tonga ’o sio atu ki he tuenoa ’o e ngaahi fakakaukau fakavalevale tautautefito kapau oku ika ma’u ha lelei mei ai.

Tukuange ’Oku totonu ke tukuange atu hotau ulungaanga fakavalevale koia ko e polepole’aki e kona. 'Oku mahino mei ai e fa’ahinga kakai fakapo’uli pea ta’e fe’unga ia mo e kakai ’oku nau polepole’aki ha fonua maama ne ui ko e 'Otu Felenite. Ko tangata maama mo polepole i hono fonua moe ongoongo lelei he ’ikai ke fai ha me’a ke to’o ai ’e ne ’atamai

lelei ’o hoko ai ha kovi. ’E lava eni 'o kapau e hu'i atu e ngaahi fakakaukau fakaono’aho-ne tau tu'uta mai mo ia he fonua ni. ('E hoko atu).