Thank you for correcting the text in this article. Your corrections improve Papers Past searches for everyone. See the latest corrections.

This article contains searchable text which was automatically generated and may contain errors. Join the community and correct any errors you spot to help us improve Papers Past.

Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image
Article image

Levekiaga Moui-Fakalalolagi i Niu Silani

Ko e lautohi nei ke talahau kia koe e tau mena kua lata ke iloa e koe fakahagaao ia ke he levekiaga mouia-fakalalolagi (Social Welfare). Kua aoga lahi ke totou fakamakutu e koe, ti ka fai mena kua manako a koe ke fakamaama atu ha kua nakai maama e tau mena ne tokutoku atu, ti fano ke he Ofisa Leveki Mouifakalalolagi (Social Welfare Office). Maeke foki ke moua mai e koe falu lagomatai ma e tau mena nei he Veveheaga Leveki Mauli, Ekalesia haau, mo e falu matakau leveki mouifakalalolagi he matatepu ne nofo ai a koe.

Ko e tau maaga ne fai Ofisa Leveki Moui-fakalalolagi (Social Welfare Offices) to tohi he fakaotiaga he MANA ka hau ka lomi fakaoti atu e fakamaamaaga nei. TUPE LAGOMATAI HE PUIPUIAGA MOUIFAKALALOLAGI Ko e heigoa e kakano he Social Security? Kakano he Social Security kaeke ke liliu ke he vagahau ha tautolu, he fakalata, ko e Puipuiaga Moui-fakalalolagi. Ko e tupe totogi he Fakatufono ke he tau tagata kua ikiiki poke nakai fai tupe ne moua e lautolu, ha ko e tau lekua kehekehe kua aofia ai ti nakai maeke ia lautolu ke gahua tupe. Liga kua tatalu a lautolu, poke nakai gahua ha kua ai fai gahua kua lata mo lautolu. Liga ko e tau mamatua fifine takape a lautolu, poke tau tagata kua fai tama ne falanaki kia lautolu. Ko e taha kakano he Puipuiaga Moui-fakalalolagi, ke lagomatai aki e tau mamatua ke he levekiaga he tau magafaoa ha lautolu. Kua totogi e tupe ia he

tau faahitapu oti ke igatia e tau tama, mo e aofia ai foki a lautolu e tau mamatua ne taki 60 e tau tau. Ko e aga ka okioli e tau tagata mai he tau gahua (retire), to fai tupe foki ke totogi atu kia lautolu ke lagomatai aki e tau levekiaga kua aofia ai e tau uluhina.

Ko e tau totogi he Puipuiaga Moui-fakalalolagi ko e foakiaga he tau tupe mao (cash benefits). Ko e tau mena kua lata ke iloa e koe hagaao ke he foakiaga he tau tupe ia ha na kua fakamaama atu i kelekeie.

Tupe Lagomatai Magafaoa Ko e tupe lagomatai magafaoa, family benefit, totogi ke he tau tama oti he magafaoa ki lalo hifo he 16 e tau. Maeke ke tolomaki atu ki mua ke ua foki e tau kafano agaiae tama he aoga. (a) Ko e tama ni ka fanau i Niu Silani; poke (b) Ka manatu e matua fifine ke nofo e tama i Niu Silani; (c) Ko e taha e tau katoa he nofo ai e tama i Niu Silani.

Ko koe ka fakapuke e pepa (form) ke moua e tupe lagomatai magafaoa. Kia fakapuke fakaave e laupepa ka mole e fanauaga he tama haau, poke ka hokomai a koe mo e tama haau ki Niu Silani. Kia finatu ke he Ofisa Levekiaga Moui-fakalalolagi he maaga kua nofo ai a koe mo e fakapuke e laupepa. Kia tohi e higoa katoa haau, mo e higoa katoa he tama haau. Kua mukamuka Jah 1 ’ ke uta e tohi fanau he tama haau mo koe, kaeke kua nakai fanau e tama haau i Niu Silani. To fakamaama atu e lautolu he Ofisa Levekiaga Mouifalalalolagi e puhala ke moua aki e koe e tupe; katoa foki mo e tau mena ke taute e koe ke

fakatumau aki e mouaga he tupe. Tupe Lagomatai Gagao Ko e lagomataiaga (benefit) nei maeke ke totogi ke he tau tagata kua molea e 15 e tau toluga, ne nakai gahua ha kua tatalu. Tahae tau katoa he nofo a koe i Niu Silani to maeke ia koe ke moua e lagomataiaga nei.

Tupe Lagomatai Nakai Gahua Ko e lagomataiaga nei ke totogi ke he tagata kua manako ke gahua, ka e nakai maeke ke gahua ha kua nakai fai gahua ke lata mo ia. Kua lata ia ia ke fakamau e higoa he Veveheaga Gahua-fakatupe (Department of Labour) mo e amanaki ke gahua kaeke kua fai gahua ke lata mo ia. Taha e tau katoa haau he nofo i Niu Silani to maeke ia koe ke moua e tupe lagomatai, ha kua nakai fai gahua ke lata mo koe. Tupe Lagomatai Matematekelen Ka liliu ke he vagahau ha tautolu e Invalids Benefit, ti moua ai ko e tupe lagomatai matematekelea. Ko e tupe nei totogi ke he tau tagata kua molea e 15 tau ki luga, kaeke kua pouli e tau mata, poke kulikuli, poke aofia he taha gagao ti nakai maeke a lautolu ke gahua ke leveki aki a lautolu. Ko e mouaaga he tupe matematekelea maeke ni kaeke kua 10 e tau he nofo e tagata i Niu Silani.

Tupe Lagomatai Fifine-takape Ko e Widows Benefit, liga kua pe he ia ke he vagahau ha tautolu ko e tupe lagomatai matua fifine-takapae, lautolu kua momohe e tau tokoua. Ko e tau mena ne fakave ki ai e tupe nei: (a) ’kia fai he tau tama ne fanau i Niu Silani ne falanaki kia ia; po ke

(b) Liga kua lata ke 15 e tau he moui faitaane haana; poke (c) Kia 50 ki luga e haana tau he moui.

Kaeke koe matua fifinetakape a koe ti aofia he taha mai he tau mena ia kua tokutoku atu, ti liga kua lata ke moua e koe e tupe takape. Pete ia, kaeke kua fai tama ne falanaki kia koe ka e nakai fanau i Niu Silani, poke nakai fai tama ne falanaki kia koe ka e nakai fanau i Niu Silani, po ke nakai fai tama ne falanaki kia koe. Kaeke kua pihia kia faka--kite a e koe taha mai he tau mena na:

(a) Kua tolu ia e tau he nonofo tokoua a koe mo e taane haau i Niu Silani to mate a ia; poke (b) Magaaho ne mate ai e taane haau, kua taha mai ia mua kua katoa e lima tau he nofo i Niu Silani.

Tupe Lagomatai Fanau Aifai Matua

Ko e Orphans Benfit, ko e tupe ke lagomatai aki e tau fanau ne kua mamate e tau mamatua. Ko e tupe nei ke lagomatai aki e tau mamatua ne leveki, ke he totogiaga he tau koloa mo e falu mena foki. Ko e tama nine fanau i Niu Silani to mate e matua, po ke taha mai he haana tau matua ne tolu e tau he nofo i Niu Silani to mate.

Tupe Motu ma e Tagata-motu Ko e tupe nei (benefit) totogi ke he ha tagata, kua molea e hogofulu tau he nofo i Niu Silani, caeke kua onogofulu (60) haana tau he moui. To nakai fai fakakaupaaga e mouaaga he tupe ia, kai a koe he tupe ia ti moua foki e totogi haau mai he gahuaaga, ka manako e tagata ke gahua.

Kaeke kua nakai maeke ke moua he taana haau poke hoana haau ha kua nakai katoa e hogofulu tau he nofo hinei, maeke agaia ni a koe ke fifili e taha mai he tau fifiliaga na i kelele:

(a) Ko e fafatiaga (rate) he tagata tokotaha kua maeke ia koe ke gahua tupe mo e nakai fai kaupaaga e tupe ka moua; poke (b) Ko e fafatiaga he faoa mau ne maeke ni ke moua e koe kaeke kua temotemoai e totogi haau nakai hokotia ke he fuafuaaga kua kotofaina.

Tupe Lagomatai Fakakaina Kua talahau e tupe ia ke he vagahau Palagi, ko e Domestic Purposes Benefit. Koetotogiaga

maeke ke foaki ke he: • Ha taane poke fifine kua nofo tokotaha mo e leveki ne ia e fanau; • Ha fifine nofo tokotaha kua fita he fai tama ne leveki. • Ha fifine nakai fai tama ka kua 50 haana tau tau he noui. Ko e leva he nofo a koe i Niu Silani to maeke ke moua e tupe lagomatai fakakaina, kua tatai m mo e tupe lagomatai fifine takape. Fuafuaaga Tupe Moua Ka liliu ke he vagahau Palagi kua pehe ia The Income Test. Ko e kaupaaga he tau tupe lagomatai kehekehe ne fita he tokttoku atu (nakai aofia e tau tupe magafaoa), to lauia ai ha ko e tau tupe ne moua e koe mai he gahua haau poke falu a puhala. Ko e tau mena haau ne moua, tuga e kaina, motoka, tupe fakahu, to nakai lauia ai e fafatiaga he tupe lagomatai. Kaeke ni kua fai tupe ne moua mai e koe ke tau mena ia, to lauia ai e fakaveaga he tupe ke moua e koe. Ke fakamaama aki, muka he tupe fakahu, tupe moua he kaina (rent), poke tau muka tupe he tau tupe fakatu koloa (dividends). Tupe Lagomatai Mafiti Ka likou ke he vagahau Palagi kua talahaua ai ko e Emergency Benefits. Ha i ai e tau mena ke taute e koe to maeke e tau tupe lagomatai, tuga e tupe motua, gagao, takape, mo e falu tupe kehekehe e koe. Ka nakai ni maeke ia koe ke moua e tau mena ia, to liga maeke agaia na koe ke moua e tupe lagomatai, kaeke kua aoga e kakano ne omoi aki e koe, kua nakai maeke ke leveki ne koe a koe poke haau a magafaoa. Ka maeke to totogi kia koe e tupe lagomatai mafiti, ka kua uta ni e humelie ke he matatepu ne nofo ai a koe, ko hai ne nonofo mo koe, fiha foki e tupe ne nofo mo koe.

Tupe Fakalahi Lagomatai Kaeke kua temotemoai e tupe lagomatai ne fa moua tumau e koe, nakai lahi ke totogi aki e tau mena haau ne manako ki ai, tuga e totogi he fale ne nofo ai, tau koloa tui, tau koloa kai mo e falu foki. To liga maeke ia koe ke moua mai taha tupe laukauka he Veveheaga Lagomatai Fakalahi tupe.

Ko e maeke ni ke moua e tupe ia, ka temotemoai e tupe ne moua e koe, ke he mai he tupe lagomatai ne fa moua tumau, ti toe foki e tupe mao ne nofo mo koe. Fai laupepa e Ofisa Levekiaga Mouifakalalolagi he maaga ne nofo ai a koe, ke fakakite atu ko e maeke poke nakai maeke ke moua e koe e tupe ia, fakalataha foki mo e fafatiaga ke moua e koe.

Ko e kaupaaga he tupe $lO he faahitapu ka faoa mau poke matua tokotaha (solo parent), ka e $6 he faahitapu ka tagata nofo tokotaha. Ka moua e koe e tupe ia, to ligaliga ke moua foki e koe $6 he faahitapu ke lagomatai aki e totogiaga he tau ne mole ke he kaina mohe, ti liga $2 he faahitapu ke lata mo e lagomataiaga ka fai mena kua kehe he tau mena totogi ne fa totogi tumau he tau faahitapu oti. Tupe Lagomatai Mate Ko e tupe lagomatai ke totogi kia lautolu ne falanaki ke he tau tagata ne mamate ka e nakai la taki 60 e tau tau, kua kehekehe mai he pakia e tau mamateaga ha lautolu.

Ko e tupe lagomatai mate foaki ti hoko ke he $lOOO ma e fifine takape poke taane takape he tagata ne mate, ka e $5OO ke he tau fanau oti ne falanaki kia ia. Ko e kaupaaga he tupe ma e tau fanau $1,500. Kua maluia foki he puhala ia e tau hoa he tau tokoua vao (de facto).

Ko e kaupaaga he tupe totogi ni kia lautolu ne falanaki tonu kia ia he magaaho ne mate ai; ka nakai to to hifo e numela he tupe.

Ka mate e tagata ha ko e pakia, tomoua e lautolu ne falanaki kia ia e tupe, mai he Totogiaga Palepale Pakia (Accident Compensation Commission), tatai ni e tau numela ka e moua lagataha.

Permanent link to this item

https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/MANAK19780223.2.19.5

Bibliographic details

Mana (Auckland), Volume 1, Issue 15, 23 February 1978, Page 7

Word Count
1,942

Levekiaga Moui-Fakalalolagi i Niu Silani Mana (Auckland), Volume 1, Issue 15, 23 February 1978, Page 7

Levekiaga Moui-Fakalalolagi i Niu Silani Mana (Auckland), Volume 1, Issue 15, 23 February 1978, Page 7

Help

Log in or create a Papers Past website account

Use your Papers Past website account to correct newspaper text.

By creating and using this account you agree to our terms of use.

Log in with RealMe®

If you’ve used a RealMe login somewhere else, you can use it here too. If you don’t already have a username and password, just click Log in and you can choose to create one.


Log in again to continue your work

Your session has expired.

Log in again with RealMe®


Alert