Mei he Fuhu Tuke ki he Fuhu Ngutu

Mana (Auckland), Volume 1, Issue 15, 23 February 1978, Page 6

Mei he Fuhu Tuke ki he Fuhu Ngutu

Neongo kuo kamata ke hina hono ’ulu pea asi mei hono fofonga e ola ’o e ngaahi hoatau he mala’efuhu ka oku kei ha sino mei hono uma, nima mo e vakavaka ko Kitione Lavemai ko e tangata na’a ne tauhi hono sino ke ne a’u ki he tumutumu’aki he ngaahi ta’u koia ne ’iloa hono hingoa he ngaahi mala’e fuhu o e Pasifiki Saute, Aositeleiia pea mo Pilitania lahi foki.

’Oku kei manatu’i e Kitione hono kamata’anga ’i he ki’i apiako i Hunga, Vava’u he na’e iai e tangata faiako ai ko Naeala na’a ne fai ha akonaki kia Kitione one pehe — “Oku lava e he tangata kotoa pe ia ’o fakakaukau’i e ngaahi me’a lahi, koe me’a pe ’oku ikai fakahoko ai e ngaahi fakakaukau ni ko ’e ne fakapikopiko.” Na’e pehe ’e Kitione ko e akonaki ni na’e malava ai ke ne fai totoivi he fakamalohisino pea tautautefito ki he ngaahi pongipongi momoko o sinou i Pilitania ’o meimei fo’i ke tu’u mei he mohenga ka ’i he ’ene tui ki he mo’oni ’o e akonaki nine malava ai ’o fai hono fatongia fakasipoti, pea ’oku kei mo’oni ai pe he ’aho ni ’a e lau a Naeala.

Ko e hisitolia o Kitione he mala’e fuhu ’oku iloa ia ’e he Tonga kotoape. ’Oku iai foki

mo e tokolahi o e kakai sipoti o e fonua ni ’oku nau pehe ko Kitione na’a ne faamo’ui e sipoti fuhu leta ’i Nuu Sila ni, pea moe Pasifiki ni.

Kaekehe talu e foki a Kitione mei Pilitania he 1971 ’o nofo ’i Nuu sila ni mo hono mali, kuo ne tui e leta fuhu fo’ou, pea ko e fuhu ni ia ’oku kai ko e fuhu tuke ka ko e fuhu ’aki e.’ulu mo e ’atamai ’oku ’iai foki ’e ne tatau mo e feinga fuhu koe na’e ta’aki hono hisitolia he ’oku ne faka’ai’ai e tokolahi i he feitu’u koia ko Onehunga ’i Okalani ke nau manako mo kau he “sipoti” fo’ou ni. ’I he tolu efiaft ’o e Sapate ’uluaki kotoa pe ’o e mahina, ’oku t'akaafe’i mai ai e Kitione ha taha pe ki he’e ne kalapu ’i he fika 239 Onehunga Mall, Onehunga ke nau potalanoa mo fakakikihi ’i he ngaahi tokateline pe fa’ufa’u ha ngaahi founga ke fai ai ha fakalakalaka ki mu’a e mo’ui ’o tautautefito ki he kakai Tonga pe Polinisia ’i Nuu Sila ni. Na’e fokotu’u e Kitione ’a e Kitione Lavemai Society ke fai hatokoni’i ’o e tu’unga matu’a Polinisia ’oku nau he mai o nofo muli he fonua ni pea ’i he ’ene fakakaukau ko e tokoni lelei mo ’aonga ’e fai ki he kainga ni ko e feinga ke fakahu hangaahi fakakaukau fo’ou ke malava ’aki ha feinga ’a e tokotaha kotoa pe ke ne lava ’o mo’ui ’i a teia pe ’o ’ikai ke kei fakafalalala ki ha maheni pe kainga.

’Oku tui a Kitione ko e kamata’anga o ha liliu ha sosaieti, ’e faka falala ia ki he kakai ’o e sosaieti koia pea mo e tu’unga oenau ’ilo mo e lahi ho nau ivi. ’Oku ne pehe ko e vaivai’anga ’o e kau Polinisia ’i he fonua ni ko e tokolahi oku kei nounou e sio mo e fakapikopiko. ’E lava e tokotaha kotoa pe ’o liliu ’o kapau e ’oange ha amalie ke fakahu ha ngaahi

fakakaukau fo’ou mo lelei ange kia teia. Ko e ngaahi fakaafe ’oku fai e he Kitione Kavemai Society ko e fainga malie ia ’oku tuku atu ki he tokotaha kotoa pe ’oku ’i ai ha’a ne fakakaukau lelei ke ha’u ’o fakaha ki he kau fanongo hei’ilo na’a ma’u ai ha’a nau lelei. ’Oku fakaava foki I he ngaahi fakataha ni ke fai ha ngaahi tape fokotu’u ke lava ’e ha fakataha ’o ma’u ha ngaahi “mo’oni” ke sio ’aki ki he taumu’a ’o e mo’ui ni, ko e lu ia ’a e takimu’a oe Sosaieti ni.

’I he fakataha e ua ko’eni kuo ’osi na’e meimei toko 30 tupu e kakai ne nau lava ki he fakataha pea na’e pehe ’e Kitione na’e faka’ofo’ofa e felafoaki ’a e ngaahi fakakikihi ni pea na’a ne tui nae tokolahi e kakai ne nau ma’u tokoni mei he fakataha ni.

’Oku pehe ’e Kitione ’oku tokolahi e to’utupu Tonga ’i he fonua ni te nau lava ’o fai ha ngaahi ngaue ’aonga ke tokoni’i ho tau kainga Tonga he fonua ni, pea koe tokoni lelei mo ma’ongo’onga ia oka pau ’e lava ke fakaului’i ha taha ke ne lava ’o mo’ui ta’e fakafalala he ko’ene mahino ia ki he tokotaha ko ia kuo ne lava’i e ngaahi fefilingango’i ’o e mo’ui ni.

’I he Sapate ’uluaki ’o Fepueli ’oku fokotu’u ai e ongo kaveinga fekau’aki mo e lau lanu ’a e kakai ’o e fonua ni. Ko ia ai kapau ’oku ’i ai ha’o ngaahi fakakaukau felave’i mo e kaveinga ni pea ’e tali fiemalie koe ke ke ha’u ’o kau he fakataha ni. ’Oku ’ikai foki ke fai ha hu totongi.

Ko e akonaki fakamuimui a Kitione ki he kakai oku nau fakaanga’i a ene feinga tokoni oku pehe ni — Ka tu’u ha vale ’o lea, pea ke ki’i taimi hifo ’o fakfanongo he’e ’i ai pe ’a e ngaahi lelei ’e ala ma’u mei ai.