Ko e Kau – Fakalataha ko e Kautu Haia

Mana (Auckland), Volume 1, Issue 6, 15 September 1977, Page 10

Ko e Kau - Fakalataha ko e Kautu Haia

Ke he loga he tau tau kua mole ke hoko mai ke he mogonei ne fa e lali e tau matua ha tautolu ne omai fakamua ke he motu loga mahani nei ke gahua mo e kaufakalataha a tautolu tuga e mahani mooli he motu ha tautolu ne omai ai. Ko e mogonei ha ne matala mai fakahaga e tau fakauka he tau matua ha tautolu, ti ko e falu ia lautolu kua momole atu ka ko e falu momoui mo e lali agaia ke hataki mai ki a tautolu ke taofi mau e mahani kau-fakalataha mo e loto fakafeofanaki. Tokologa a tautolu ne pehe, kua nakai aoga e tau mena faka-Niue ke tamai ke he motu nei. Nakai kua hako kaeke ke manatu pihia a tautolu.

Ko Niue, koetupu-mai-aga mooli ha tautolu a ia. Ko e koloa uho he tagata ko e tupu-mai-aga mooli haana. Ti kua 1 aoga lahi ni ke fakamalolo a tautolu ke leveki ha tautolu a koloa uho nei. To tokologa ia tautolu ka manatupehe ,‘Ko e heigoa e kakano ke leveki e tupu-mai-aga mooli he tagata. Ko e tau monuina ha e he tau lima haaku, ti ko e heigoa e aoga ke fano au ke fanogonogo ke he tau mena nakai aoga na. Ko Niu Silani a nei, ti omai ke taute he tau mahani he motu nei?’ Manatu, ko e motu nei ko Niu Silani ko e motu loga

mahani mo e loga heagaapi, ti igatia ni e heagaapi mo e leveki mo e taofi-mau ke he haana ni a tupu-mai-aga mooli mo e tau aga poke tau mahani kua aoga lahi fakamotu ha lautolu ke fakatumau ki ai. Fakatai atu pshe, ko e taha mahani aoga lahi ha tautolu ko e ’fakaalofa’ mo e ’kau-fakalataha’ tuga ne fa mahani mau ke kitia ai ke he tau aho matemate-kelea, mauku, fiafia faka-magafaoa, tuku tupe mo lagomatai e tau gahua he motu ko Niue mo nei foki, matemate-kelea fakaloto kaina, tau fale gagao, mo e tau fale lagomatai ki a lautolu ne matemate-kelea ke he tau faahi tino.

Uhoaki a tautolu ha kua mau okafua e mahani fakaalofa ha tautolu ko e mahani mooli he motu ha tautolu ne omai ai. Ko e kakano mooli haia he tupu-mai-aga ha tautolu ko e koloa uho ha tautolu ke tapiki mau ki ai. Kaeke ke tiaki e tautolu e koloa aoga lahi nei, ko e kakano ka pihia kua tiaki e tautolu e tupu-mai-aga mooli ha tautolu, ti ko e mena ka tupu to mavehevehe a tautolu mo e mama ha tautolu a tau manamanatuaga ke he motu mooli ne tupu mai ai a 'tautolu. Ko e kakano mooli.ha ia ne

fakatu ai e Fono foou ha tautolu he tau nei ke lagomatai-aki a tautolu ke gahua mo e. kau-fakalataha pete ni kua kehekehe e tau lotu, tau kautaha, tau matakau faka-kalapu ne huhu ai a tautolu, ka e taha ni e fakafetuiaga ke he tau mena kua aoga ma e tau momoui fiafia ha tautolu he nonofo ai he motu loga mahani nei. Manatu, ko e kaufakalataha ko e puhala ha ia ke kautu ai a tautolu. Omai a ke taofi e tupu-mai-aga mooli ha tautolu ke mau-oka-fua mo e pulega auloa ke he tau mena ke moua e tautolu e monuina fiafia mua atu ke he tau fanau he tautolu hinei pihia foki mo Niue. Toka e tau-laugutu hala-tua. Uhoaki e tagata kua fina atu ke fakakite haana manatu ke he fakapotopotoaga auloa ha ko e puhala ha ia ke moua mai e tautolu oti e iloa, maama, lotomatala, pulotu, mo e fakatupuaga he tau mena kua talia auloa ki ai ke maeke ke moua e tautolu e loto fakafeofanaki, felagomataiaki, mo e kaufakalataha. Fakamolemole, toka e manatu eke-fakakelea ka e omai ke kumi e tuaga mooli he tau matua mo e tau matakainaga ha tautolu ne fa e lali ke fakatu he tau puhala ke moua ai e tautolu oti e tau nonofoaga monuina mo e moui fiafia he motu nei.