Fahi Tapu Vagahau Maori

Mana (Auckland), Volume 1, Issue 6, 15 September 1977, Page 10

Fahi Tapu Vagahau Maori

ke he Palemene. Ne to lahi e uha he aho na i Ueligitoni ka e nakai taofi he uha e toko seau mo seau he tau Maori ne o atu ki mua he Fale Palemene ke ta atu he tohi ole ha lautolu. Ko e fakamailoga ne kitia ai he aho na kua eke ia mo mena ke fakatu puke he tau loto manamanatu he tau ekepule he Palemene mo e tau palagi foki kua nonofo i Niu Silani e kakano mo e hokulo he tau manatu ne fakakite ai i-loto he tohi ole ke he tau loto he tau Maori. Ko e tau 1973 ne fifili ai pehe, kua nakai lata ke taha ni e aho ke fakamanatu ai e Vagahau Maori ati taliaai ke taute ai ke he taha a fahi tapu mo e fakahigoa ai ko e Fahi Tapu Vagahau Maori. Ti tali mai he magahala na, ko e fahi tapu ne kamata mai he aho 14 ia Sepetema kua eke ai mo fahi tapu ke taute ai e tau fakapuloaaga mo e falu a mena kua lata ka maeke ke fakatupu ki mua e tau loto manamanatu he tau tagata ke he uho mo e kakano he vagahau Maori mo e falu a mena foki kua aoga lahi ki a lautolu.

Ko e kakano he Tohi Ole ne tuku atu ke he Palemena ke fakapuloa ke he tau tagata oti ha Niu Silani e aoga lahi ke fakaako mo e fakatumau e vagahau Maori. Ko e taha kakano foki ke fakakite e hepe he tau fifiliaga he Fakatufono ne fakave-aki e tau puhala fakaakoaga ke taofi e vagahau Maori ua fakaako he tau aoga ka e toka ke fakaako ni he vagahau Peritania. Kua kumi foki e Tohi Ole ke fakaako e vagahau Maori i loto he tau aoga mo e fakahigoa ai ko e taha vala ia he puhala fakaakoaga he Faahi Fakaakoaga he motu. Ko e mena ne foli ki ai, ke fakaako e tau tagata oti i Niu Silani ke vagahau mo e totoku fakahako e tau kupu vagahau Maori mo e maeke foki ia lautolu ke maama po ke iloa taha vala he vagahau ke tutala fakalataha mo e tau Maori mo e iloa ai foki e moui mo e aga fulufuiuola ha lautolu.

Ne ole atu e tau Maori ke .he Fakatufono ke kamata fakaako mai e vagahau Maori he tau vahega ikiiki he tau aoga ha ko e mena mukamuka he tau fanau ikiiki ke iloa vave e vagahau ke uaaki ke he tau fanau lalahi. Ne tau lahi e tau Maori pehe, ko e tau Maori ne mahuiga mo e pulotu ke he aga mo e vagahau ha lautolu ko lautolu ha ia kua tonuhia ke fakaako e vagahau Maori i loto he tau aoga ka e ua fakaako he tau tagata kua nakai lotomatala mooli ke he aga mo e vagahau mooli ha lautolu. Ko Phil Amos, ko ia ko e Ikipule he Faahi Gahua Fakaakoaga he Fakatufono he magahala ne tu ai e Fakatufono Lepa, ne pehe a ia he tau 1974 kua lata ke fakaako e vagahau Maori he tau vahega ikiiki he tau aoga mo e eke foki e vagahau Maori mo taha vala he puhala fakaakoaga he Faahi Fakaakoaga he kautu. Ko e e la ia e manatu pihia he tali mai nehumua ke fai manamanatu atu ke

he vagahau Maori ke eke mo vala he puhala fakaakoaga ha ko e tali mai he kamataaga ne malolo lahi ni e tau pule he Faahi Gahua Fakaakoaga he Fakatufono ke ua fakaako e vagahau Maori i loto he tau aoga. Ko e tau kua mole ne tuku atu he taha matakau tie fakatu e Amos e fakailoaaga ha lautolu ke he Ikiupule foou he Faahi Fakaakoaga he Fakatufono Nesonolo ko Mr Gander. Ko e taha he tau ole he matakau na ke fakaako e vagahau Maori i loto he tau aoga mo e fakahigoa ai ko e taha vala fakaako kua aoga lahi ke lafi ki loto he puhala fakaakoaga he Faahi Gahua Fakaakoaga he kautu. Kua uka lahi ni ke iloa poke fakatumau nakai e Fakatufono Nesenolo mogonei ke fakamooli e maveheaga ne taute e Amos. Tuga ni he kitia atu, kua mama lahi e Fakatufono Nesenolo mogonei ke muitua atu ke he tau mena ne fakave he Fakatufono Lepa ke he tau vahega mena pehe nei ha ko e kakano kua mumutu hifo tuai ki lalo e fafatiaga he tau tupe ke lata mo e tau puhala fakaakoaga. Ko e tau ulu foki he tau aoga kua nakai talia poke makai a lautolu ke fakaako e vagahau Maori he tau aoga ha lautolu. Kua manako foki e tau Maori ke uta kehe e malolo nei mai he tau ulu he tau aoga. Ko e tau 1975 ne taute ai e FoleniFonuafie tau Maori ke felauaki ai mo e Fahi Tapu Vagahau Maori. Pete ni. ne loga foki e falu a mena ne taute ke fakamanatu mo e fakapuloa aki e tau amaamanakiaga ke lata mo e vagahau Maori, ne mua atu ni e aoga ne moua mai ha ko e Foleni

Fonua. Pete nine matapatu e foleni ke he tau ke liuaki e tau vala fonua he tau Maori ki a lautolu ka kua aoga foki mo e falu a mena kua uho ke he tau Maori. Ko e tau nei kua fakamatapatu e tau laliaga ke ole atu ke he Fakatufono ke talia ke fakaako e vagahau Maori i loto he tau aoga he tau vahega ikiiki. Kua talia foki he tau nusipepa mo e falu matakau fakapuloa tala ke lagomatai atu ke he matagahua nei he faahi tapu kua kotofa ki ai. Kua iloa mo e maama he tau Maori ko e puhala ni ke kautu ai a ke he tau

mena kua manako a lautolu ki ai mai he Fakatufono Nesenolo ko e fakamalolo ni ke tau ki ai — ti ko e taha he tau mena ia ko e tonuhia ke fakaako e vagahau Maori he tau aoga ha ko e vagahau mooli ha ia he motu nei ti ko lautolu foki ne takele-fonua fakamua he motu. Ko e kakano ha ia ne fakatu ai e Faahi Tapu Vagahau Maori ke tau e mata tau na. Ko e mena aoga lahi a nei ne fa e tau e tau Maori ki ai — pihia ni a tautolu a ne mai ko e motu mooli ha tautolu a nei. Omai a tautolu ke kau fakalataha

mo e tau Maori ke lagomatai ke he falu a puhala kua maeka ia tautolu ke lagomatai atu ki a lautolu. Kua amaamanaki ni ke monuina e laliaga ha lautolu mo e talia foki he Fakatufono Nesenolo ke fifili hokulo atu ke he ole he tau Maori ha ko e vagahau he tau tagata mooli he motu ko e koloa ha ia ne mua atu e uho ke he moui he tagata. Kua e heagaapi he tau Niue i Aukalana ke monuina mo e mafola e t_au amaamanakiaga he Fahi Tapu Vagahau Maori.