’Osi fakamamahi ’ae ’a’ahi ’akapulu mei Tonga

Mana (Auckland), Volume 1, Issue 4, 18 August 1977, Page 1

’Osi fakamamahi ’ae ’a’ahi ’akapulu mei Tonga

Na'e tau atu foki ki Tonga i he uike kuo 'osi 'ae kau tau 'akapulu fakafonua ko ia 'a Tonga hili ia 'ae 'a'ahi ko ia na'e fai atu ki Fisi, ka na'e 'ikai kau 'i he foki ko 'eni ki Tonga 'ae Pule 'oe kau tau ni, Paula Vivili moe toko fa 'oe kau tau he na'e ta'ofi kinautolu kae 'oua leva ke 'osi 'ae ngaahi faka'eke'eke moe hopo 'i he fakamaau'anga 'ae Pule'anga Fisi 'o felave'i moe tokotaha Fisi na'e mate 'i he ke na'e fai.

'1 he 'uluaki fo'i tau pe ko ia 'ae kau Tonga 'i Fisi 'i hekamata'anga 'oe 'a'ahi ni, na'e fai 'ae ke moe fuhu lahi 'ae kau va'inga 'o hoko ai moe 'oho atu 'ae kau mamata ia mei tu'a 'o kau 'i he fuhu moe kau va'inga Tonga, na'e a'u nai ki he toko 500 tupu 'ae kau mamata na'e 'oho ki he mala'e va'inga. Ko ia ai na'e fakafou atu mei he 'Ene 'afio Taufa'ahau

Tupou 4 ki he komiti 'akapulu 'a Tonga ke fakaha ki he Pule 'oe kau 'a'ahi ko 'eni mei Tonga ke fai 'aki pe 'a 'ene fakakaukaua lelei taha pe 'e kei hoko atu pe 'ae 'a'ahi ni pe te neu foki a ki Tonga. Ko ia ai na'e fakakaukau pe 'ae Pule i a 'o pehe 'oku 'ikai, ke totonu ke ta'ofi leva 'ae 'a'ahi ni he 'e 'i ai pe 'ae ngaahi vahenga 'akapulu ia 'i Fisi 'oku nau fiema'u 'aupito 'e kinautolu ke tau ai pe 'ae kau Tonga ia. Ko ia ai na'e 'i ai 'ae ngaahi fo'i tau na'e kau ki he polokalama 'oe 'a'ahi ko 'eni ka na'e tuku ia 'o 'ikai ke lava. Ka 'i he a'u mai ko ia tau tesi faka'osi mo Tonga na'e hoko ai 'ae fakamatala ko 'eni 'ae Komiti Tau 'Akapulu 'a Tonga 'o pehe “Na'e ha 'aupito 'ae va'inga kovi 'a Fisi mei he ngaahi fakahinohino nai 'ae faiako 'akapulu ko ia 'a Fisi pea ke nau tali'i 'ae kau Tonga 'o fu'u mamafa mo fakatu'utamaki foki. Koe taha 'oe ngaahi me'a ko 'eni na'e hoko koe 'akahi 'e he kapakau 'a Fisi ko Lopeti Hauati, 'o ne 'akahi 'ia 'ae 'ulu 'oe taha 'oe kau tau Tonga 'o lavea ia 'o 'ikai ke ne toe 'ilo'i ha me'a 'o fe'unga nai moe houa 'e 20. Na'e 'i he kau mamata ko 'eni 'ae Palesiteni ko ia 'ae Kautaha 'Akapulu ko ia 'a Tonga ko Nomani Vaka pea na'a ne fakamatala ai ki he kau fai ongoongo ko ia 'a Tonga na'e pehe ni 'ae va'inga na'e fai “ne fu'u fakapapeliane 'aupito mo fefeka 'ae tau ni 'o ngalingali kuo mole ai 'ae tu'unga va'inga ko ia fakasipoti 'o hange ka ma'olalo ai va'inga 'akapulu 'i he ngaahi Pule'aga Pasifiki. Na'e ne toe fakamatala foki 'o pehe, 'i he 'osi ko ia 'ae va'inga tesi faka'osi na'e fakaha leva 'e he Kautaha 'Akapulu 'a Fisi ki he kau fai ta televisone mei tu'a pule'anga ke sivi mo ta'ofi hono fakaha 'i he ngaahi filimi

ko ia 'e 'ave ki tu'a Pule'anga 'ae ngaahi konga na'e 'asi ai 'ae va'inga kovi 'ae kau tau 'a Fisi. Na'e 'i ai foki 'ae fo'i konga ia 'e taha na'e a'u 'o minite nai 'e 5 'ae loloa 'oe fuhu 'ae kau tau 'o kamata ia 'e he kapiteni 'a Fisi ko Bosco. Koe toe nofo atu ko 'eni 'ae toko fa moe Pule 'oe tau 'a Tonga koe tu'unga ia mei he fuhu moe ke na'e fai 'i he hengihengi 'aho Sapate 'i tu'a 'oe hote le ko ia na'e nofo ai 'ae kau Tonga. Koe toko ua 'oe toko fa ko 'eni koe ongo tangata polisi, pea koe Pule

koe taha ia 'oe kau Pule 'i he Potungaue Polisi 'i Tonga. 'Oku kei hoko pe foki ia koe lao 'ae tautea tautau 'o ha tokotaha kuo tu'utu'uni 'e he Fakamaau 'ae Pule'angahe ko talu pe 'eni ia 'ae hoko 'ae fa'ahi nga tautea tautau 'i Fisi 'i he ta'u 1940 nai pea 'i Tonga koe talu 'eni mei he ta'u 1945. 'Oku 'amanaki foki 'eni ia ke 'a'ahi 'a Fisi ki Tonga 'i he ta'u kaha'u, kimu'a ia pea toki 'a'ahi mai 'a Tonga ia ki Nu'u Sila ni. Ka 'e 'a'ahi foki 'ae fo'i tau 'akapulu ko ia 'ae kau Mauli 'a Nu'u Sila ki Tonga 'i he ta'u 1979.