HE TURE HEI WHAKATAKOTO TIKANGA KI NGA TAKIWA MAORI MO O RATOU MEA AKE.

Karere o Poneke, Volume I, Issue 54, 22 November 1858, Page 2

HE TURE HEI WHAKATAKOTO TIKANGA KI NGA TAKIWA MAORI MO O RATOU MEA AKE.

(Akuhata 4, 1858.) Ko te mea ka pai ano hei mea e kake ai nga tangata Maori, kia whai tikanga a Te Kawana ratou ko tona Runanga, hei whakatakoto hei whakamana hoki i elabi Ture iti, whakarite tikanga mo tera wahi mo tera wahi, mo te noho hoki o nga tangata Maori, hei nga Tare ano ia e tau pai ki ona tangata, hei nga tukiwa hoki kaore ano te Tikanga Maori i mutu noai runga, a hei nga Ture ano hoki e whakaaetia e te hunga e tau ai aua Ture ki runga ki a ratou : Na, ka whakatakotoria tenei e te Runanga Nui o Niu Tirani e noho Runanga nei, ara:— I. Ka meinga hei tika ki ta te Ture raa Te Kawana ratou ko tona Runa-

nga e whakarite, i tenei wa, nga Takiwa hei taunga mo tenei Ture, hei nga Takiwa ia kaoore ano te Tikanga Maori i rautu noa i runga, whakaputa ke hoki, e whaliakahore hoki aua Takiwa. 11. ICa raeinga hei tika ki ta te Ture ma te Kawana ratou ko tona RuHanga e whakatakoto, i tenei wa i tenei wa, e wbakamana hoki ki roto ki aua Takiwa, nga Ture iti mo nga mea penei, ara:— 1. Mo te Kararehe takahi kainga, mo te kararehe haerere noa, mete ata whakatakoto i nga tikanga katoa o te takahi kainga e te Kararehe, o te hunga he whenua tona ake, e nohoia ana ranei e ia, o te hunga hoki he kararehe ona, e tiakina aua ranei e ia, o era atu. hunga hoki. 2. Mo nga Tokiari Pauni kia hanga, kia tiakina ; mo nga tikanga o nga Tokiari, o nga Kararehe hokie Tokiaritia ana, mo te utu hoki e tangihia e toua kai tioki me era atu utu boki e meinga ana kia utua i te Tokiaritanga Kararehe. 3. Mo te Taiepa rohe i te kainga o tetabi hunga, o tetahi hunga kia hanga kia tiakina, mete Taiepa rohe i te kainga kei roto i te Takiwa kaore nei te Tikanga Maori i mutu noa i runga, i te kaiuga kei waho i taua Takiwa; mo te ata whakatakoto i nga tikanga katoa o te hunga he whenua tona ake, e nohoia ana ranei e ia, o era atu hunga hoki, kite hanga kite tiaki i aua taiepa rohe kainga, kite u;u mo te hanganga, kite aha, kite aha. 4. Mo te whaitohu i nga Kararehe kia kitea ai te hunga nana; mo te whaitohu tahae, tinihanga, i te Kararehe ; mo te tahae i te Kararehe, i te Kiko ranei, i te Hiako ranei. ■'). Mo nga mate piripiri kite Kararehe kia araia; mo nga Kararehe kuu pangia c te mate pera kiakaua e tukua ki reira, e nekehia ranoi i tetahi wahi ki tetahi atu wahi; mo aua Kararehe mate hoki kia mahia ki to rongoa whakaora, kia whakaroatea ranei. 6. Mo nga Taru kino whakaete whenua kei toro haere. 7. Mo nga tikanga katoa wbakatangata Maori ano o nga Iwi Maori, Hunga Maori ranei.Tangata Maori

ranei, ara, mo te mahi, mo te noho. rao te tango i nga Hua o whenua, o nga kainga; mo nga tikanga pera kia rapua, kia whakatakotoria, kia whakamana whakaratoa. S. Mo nga Ahi koraha, Ahi ke ranei; mo te hunga tahu manuka, rarauhe, tarutaru. para, aha ranei, e ora iti ai tetabi tangata ranei, taonga ranei. 9. Mo nga Kuri haerere noa, kia pehia ; mo te ata whakatakoto i nga tikanga katoa o te hunga whai Kuri, o era atu hunga hoki, ki nga Kuri haerere noa. 10. Mo nga vhare noho, whare ke ranei, kua kino, kua piro, kia mahia. 11. Mo nga Kino-nuihana kia pehia. 12. Mo te hunga noho ki tetahi Kainga Maori, Pa ranei, kia noho tika ai, kia ora ai. 13. Mo nga rawa o te tokoroaha, me nga rawa o nga Iwi Maori, Hunga Maori ranei, kia tiakina paiiia. 14. Mo te Haurangi Waipiro kid pehia. 15. Mo nga Waipiro me nga Waiwhakuhaurangi, rao te Hokonga, mo te hapainga he wahi ko, mo te hoatutanga i aua mea, mo te riringa hoki kia kaua e hokona, e hapainga, e hnatu ranei. 16. Mo nga Ritenga Maori, kino, kia pehia; mo etahi ritenga ke mo te utu mo te whiu i te he, kia whakatakotoria hei whakapai mo aua ritenga Maori, mo nga he e kimihia nei he utu i runga i taua ritenga Maori inaianei. A ko aua Ture iti ka meinga hei tino Ture ki roto ki aua Takiwa, a ka ahei auo te whakaputa ke, te whakahore, i tenei wa i tenei wa, e Te Kawana ratou ko tona Runanga; a, ko nga Ture iti ka whakatakotoria mo njra © taiepa robe o nga kainga kaore nei te Tikanga Maori i muta noa i runga, o nga kainga piri kite taha, a kua mutu te Tikanga Maori i runga, ara mo aua taiepa kia tiakina, ko era Ture ili ka meinga kia mana ki runga ki le hunga katoa, nona ake ranei tetahi whenua piri pera, e nohoia ana lanei e ia. 111. Ka meinga hei tika ki ta te Ture kia whakaritea e aua Ture iti he utu, kaua ia e neke ake i te Rima tekau Paima, kia utua e te hunga ta-

kahi, kape ranei i tetahi o aua Ture iti. IV. Ko nga utu katoa ka whakaritea e aua Tare iti, o pai ana kia mabia kia whakaputaia e nga Kai-wbakawa Hatihi, kia whakawhiwhia ra ia aua Hatihi e Te Kawana kite tikanga mabi pera, me mabi i runga i te tikanga o te whakawa tata, abakoa i wabo ranei i nga robe o nga Takiwa i meinga ai kia utu, abakoa i roto ranei i aua robe, ko te mabinga kia tika i runga i ta nga ttire o taua wa i wbakatakoto ai mo te mabi whakawa tata kite aroaro o nga Kai-wbakawa Hatihi. V. Ko aua Ture iti katoa ka meinga kia mana, abakoa era atu Ture katoa, rere ke nei nga likanga, haunga ia te Ture whakatakoto na te Runanga Nui 0 te Koroni, engari, he ture whakatakoto na tetahi atu Runanga, na te Huparitene ranei ratou ko te Ruaanga o te Porohini, ekoie e meinga kia mana i runga i tetahi o aua Tureiti. VI. Ko aua Ture-iti katoa me whakatakoto i runga i te wbakaae a te Iwi Maori e tau ai aua Ture ki runga ki a rutou, ma tc Kawana ano e whakarite kia tirohia taua whakaaetanga. Heoi, ki to puta ta te Kawana ratou ko tona Runanga, he meatanga i runga i tenei 1 ure, ka tino meinga ano 1 reira, he mea whakaae ano na te tokomaha taua Ture-iti ka whakatakotoria ra i taua meatanga. VII. Ka T?hai meatanga a Te Kawana ratou ko tona Runauga mo nga tikanga kuaoti nei te korcro,me panui, me ta kite Karere Maori, kite Reo Ingarahi, kite Reo Maori, a kiatekau ma wha ano nga ra ki muri i taua panuitanga katahi ka whaituretia. VIII. Ka wbai meatanga a Te Kawana ratou ko tona Runanga i runga i tenei Ture, i te putanga ano, me tuhitubi taua meatanga ka whakatakoto ai kite aroaro o nga Whare erua 0 te Runauga Nui o te Koronijine he mea 6 noho ana taua Runanga i reira. kite kore, hei te nohoanga ki muri, bei roto i nga ra kotabi tekau i muri 1 te ra timatanga o te noho. IX. Ka panuitia kite Nupepa o te Kawanatanga te mutunga o te Tikanga Maori ki runga ki etahi whenua kei roto i tetahi Takiwa pera, ka meinga kia mutu tonu ake ki roto ki n^a

robe o aua whexiua te taunga o nga Ture-iti katoa i whakatnkotoria i runga i tenei Ture; otira, ekorc tenei c meinga hei arai kia kaua g mahia e vhakaputaia tetahi utu i meinga kia utua i runga i tetahi o aua Tarc-ili, kia kaua lanei e wnakaotia tetahi o auaTure-iti, i te mea kaoro anoiputa meatanga i timaturia i runga i tetahi taua panuitanga. X. Ko nga whenua tuku na To Kuiniki tctabi tangata Maori, ki tetahi tangata ranei, hunga ranei papuri ai; hei mea wbakatupu i nga tikanga o te wbakapono, o to kura. o te atavvhairawakorc ; ko nga whenua hoki, mea tuku ca Te Kuini, whenua boko i mua i to whakapuakanga o to te Kuini Mar.a; konga whenua hoki, mea tuku na Te Kuini ki etahi hunga Pakeha e noho ana kei roto i nga TaLiwa Maori, hei kainga mo ratuu; ko onci whenua katou, me he mea o piri ana ki' nga whenua kaorc ano to Tikanga Maori i ruutu noa i runga, ka meinga ano hoki hei whenua kaorc ano te Tikanga Maori i rauiu noa i runga, ara, mo nga Tikanga ia o tenei Tare ; a ka ahei ano aua whenua te mea ki roto i nga robe o (ctr.hi o nga Takiwa i korerotia ake nei. XI. Ko nga Ilawhe Kaihe mete hunga morno whakauruuru e noho nei hei tangata no tetahi Iwi Maori, ko nga taogata Maori hoki o nga Motu o te Moana Njii nei, ka meinga hei tangata Maori, ara, mo Dga tikanga ia o tenei Ture. XII. Kci te whakamaoritanga o tenei Ture ka meinga hei tikanga mo te kupu "Kararehe" nei, ko te Hoiho, ko te Hipi, ko te Kaihe, ko te Muera, ko te Koati, ko te Pcaka, ko te Kau, me nga kuao o era mea katoa. XIII. Ka whakahuatia hei ingoa mo tenei Ture, " Ko to Turo Wha-katakoloTure-iti kingaTdkiwa Maori, 1858." KOiIGJIAUEK.A. Ko to pukapuka a t- Kfii-lnhiluhi o te kuim ki a s\awana Pai'auue mo te vhakaaranga o te kara ;; -Sgapulii ki ivororareka. No te K arc-re Maori o Akarana : Tauningi Tirici, 27 Mei, 1858. E Mara, — Kua tae mai to pukapuka, i\C ; . o te o o nga ra o Pepuerc-,

koiero i to baere ki Pewbairangi i lunga i taua kaipuke o T0 Ivuiui i " le Aribi," mo to haere ki era atu wabi 0 rcira. Kua wbakatakotoria 0 au tau a pukapuka au ki to aroaro o Te Kuini, a wbakanaua ibo abau e ia maku e wbakaatu ki a koc to hari 0 tonangakaui tona rongonga i to jiai a nga tangata i\laori o tcra wahi 0 Aotca roa, me to ratou piri aroba ki a ia. lino manawarcka ana a To Ivuiuii tona rongonga i te mahi a ona tama« riuipono, tangata Maori,ki te whakatu ano i te kara i turakiua 0 Ueke ito takiwa o tc wbawliai, be mea boki, na ratou ake tc wbakaaro mete mahi, kanore lie abatanga atc Ivawanatanga, a lino wbakapai ana ia kite main a Ngapubi i tau a meatanga, ki tc mahi boki a aua Rangatira tokorua, a Tc Waka, a IVloihi Kawiti boki. Ko au tcuci, E mara, Ko to pononga, Stan let. (Ko Tanarei.) Ki a Kawaaa Ivoa Paraonc, C. 8., &c., &c.