Ko te korero mo nga waka.

Karere o Poneke, Volume I, Issue 27, 10 May 1858, Page 3

Ko te korero mo nga waka.

Ka tahi ka tuaina a te Arawa, he rakau totara, no Rarotonga, ara, no tua atu i Hawaiki, ka hinga ki raro, ka haua, a ka oti: ko nga kai hahau cini, ko iia:a, ko Wahic-rua, ko Ngaluiu. ko FaraU, ko wai iohtmga, ko wai tohu;jg.;, iaina i u:; - ai a in Arawa, i uii ia. Kit rongo a ilotu-voa ka oti

a te Arawa, ka tae mai ki a Tanm-te-Kapua kia tukua atu ana tohunga, he tarai i tona waka, a oti ako ia tohnnga, ia tohunga a Tainui ma to tarai, oti rawa. Heoi ano nga tohunga nana i hanga nga waka, i whiti nun ia ki Aotea nei. Nga ingoa o nga waka nei na, ko te Arawa to cmn, muri iho, ko Tainui, ko Matatua, ko Takitumu, ko Kura-hau-po, ko Toko maru, ko Matawhaorua. Hcoi ano nga waka i eke mai ia o tnatou tupuna ki tenei motu,i mahue atu ia a Hawaiki, ka tuia Tainui, I<a ruato te tamaiti a Manaia i Rata ka tanumia ki nga marama o Tainui. Ko nga told i taraia ai enei waka, he toki pounamu,ko ngaingoa, ko Hauhau-te-rangi ko Tutauru—na Tutauru i tapahi te upoko o Uenuku. Ko enei toki pounamn no te ika a Ngahue, i haero mai ano i Hawaiki, na i pana mai e Hine-tua-hoanga raua ko tana ika ko Mata, no reira i haere mai ai a Ngahue ki tenei motu, i kitea ai, i hoe mai ai aua waka nei ki konei, no te urea, kua kitea ake e ia i mua. A whawhai rawa ake nei, na reira ano i tika ia te hekenga mai. No te Pidapuka a Kawana Kerei. • oo

Ko tenei reta he mea tango noroto no te Karere Maori o Akarana. He whakamarama tana i nga tikanga o te ture kua oti nei te whakatakoto mo nga whenua rahui o Niu Tirene : Akarana, Tihema2S, 1857. E boa e Riwai. Tena ra koe. Kua tae mai to pukapuka o Noema 6. Kua kite a Te Kawana, a kua mea mai ki a au kia tuhituhia be whakahokinga ki a koe kia whakaatuatu hoki i nga tikanga e uia mai na e koe. E whakupai ana a Te Kawana ki tau pukapuka kite marama hoki o o wbakaaro ; koia ano tena, e pa, he tikanga raruram e mau nei i nga taugala Maori o ratou nei whenua, erangi ano to te Paktba tikanga i marama: marama i tona ra, marama ano bold te tuku iho ki ana waihotanga ibo i te ao nei i muri i a ia. Ko te tikanga o taua ture mo nga whenua rabui i Niu Tireni e uia mai na e koe, koia tenei. He whakatakoto i etabi tikanga mo nga whenua kua rahuitia mo nga tangata Maori, kia

kaua e vraiho noa iho, engari kia whakawhaihuatia. Ma Te Kawana e whakarite te Runanga, ma taua Runanga e mahi aua whenua, e whakaputa nga hua, ara, mana e reti, (lease) e hoko, e aba aua whenua; ko nga hua, ara, ko nga moni, ma taua Runanga e whakarite, e mahi, hei painga mo nga tangata noua taua wahi i hua mai ai taua moni. Ko nga tangata mo taua Runanga ma Te Kawana ano e whakatu, me Pakeha etahi me tangata Maori auo etahi. Ko nga whenua rahui; ko etahi he mea wehe mai i roto i nga whenua kua riro i te Kawanatanga; he maha nga whenua penei, kei Pod eke, kei Whakatu, kei era atu wahi hoki, he whenua ia kua iri te tikanga o Te Kuini i ruuga i motuhia ai hei whenua rahui mo nga tangata Maori; na, ka tukua tonutia enei ma taua Runanga e mahi; na, he whenua rahui auo, ko nga whenua e puritia nei e nga tangata hoko whenua kite Kawanatanga, he mea kape ki waho o te wahi e hokona ana, eraugi era, e iri ana ano te tikanga Maori i runga, kahore ano hoki i riro noa i a Te Kuini; na konei, meinga ana me matua whakaae e te iwi nona aua wahi kia mahia ki runga ki nga tikanga o tenei ture, ka tahi ka mahia. Ma Te Kawana hoki e whakarite tangata hei ui, hei whakarongo i te whakaaetaenga o te tangata nona, ka korerotia 9 ia ki a Te Kawana, muri iho ka takua mai taua wahi ki aTe Kuini kia mutu ai te tikanga Maori i runga, katahika mahia e te Runanga e korerotia atu nei. E kore e ata poto i konei nga tikanga katoa o taua Ture te whakaatuaiu ki a koe, erangi me titiro auo e kue kei te Karere o Oketopa, ISO 6 tena ano hoki a Te Makariui te haere atu na, mana etahi tikanga e whakamararna ki a koe. He mea ke tera i korerotia i nga Karere o Maehe, o Hune, o tenei tau; mo nga whenua e takoto nui nei kei nga tangata Maori; he meatanga atu kia rapu whakaaro nga iwi Maori kia tango ki to te Pakeha tikanga mo te whouua, kia weheweho ki ia tangata tona pihi, toua pihi. Ko te whakapumautanga o te whenaa kite Pakeha, na te pukapuka o

te Kuini, na te Karauna Koraatl, (Crown Grant), na, me maiaa ia riro te wheima i a te Kuini ka tika ai taua tuku ki tetahi tangata, ara, taua Karauua Karaati; ko te whakatapu kau i te mea kei runga ano te tikanga Maori e iri ana, ekore e ahei. Erangi auo te matua riro i a ia kia atea i to raruraru, ka tahi ka tika te tuku kite tangata, pumau tonu ibo. Tena atu nga tikanga, ma to hoa ma Te Makarini e korero atu kia koe. Heoi ano, Na to hoa, NaTe Mete. Rev. Riwai Te Ahu kei Waikanae.