Ki te kai la i te "Karere o Poneke."

Karere o Poneke, Volume I, Issue 4, 15 October 1857, Page 3

Kite kai la i te "Karere o Poneke."

E hoa tuhia toku whakaaro ki roto kite Nupepa, Otaki, Hepetema 28, 1857. E hoa ma, —e aku tuakana pakeha e r.ga raugatira hoki o te kawanatanga. Titiro atu tatou kite ritcnga a nga kai boko wbenua. E meaana toku whakaaro ka nui te he o tc main a nga k;.ii in.k'j übcrjua: iiu». ii'ki k'.-i V:

whawhai tonu nga whenuae utna ana o rati.n ; koia tenei e whawhai mai nei n Kapuku ran a ko Moananui mo to ran a nci when a a, a mate iho a rail a nei tangata; k liatcrae whawhai mai ra nga o Turanaki—mate iho ko Ilawiri Waiaua. Xo konei ka mea au kanui le rarnraru o to mahi a nga kai hoko whenua—ka nion auiio te maori ranei te he, no le pakeha ranei. Tenei to take i he ai ta ralou mahi, he hoko tokonia i te whenua—kotahi te maori, k->tal)i te pakeha. E kore c paikiatoknrua ki a tekau ranei nga tangata hfi wlmkaae i u: whenua e hokona ava kite pakeha, engari, ma te iwi katoa o whakaae te whenua e hiahiatia ana kia hok<".ia, katahi ka pai Kite mea ka pcr.ei heriteugama nga kai lit.'ko whenua e k>re e tupu he raruraru i roto i ta ratou main lioki»hiiki) whenua i na hoki c tuku ana a i'awiri e pupuri ana a te Waitere, e mi'-;!! ana u ilapuku c pupuri ana a Moaminui ; no konri i tupu ai te rarnraru i roto i ta ratou mahi; no konei ka mea an no te pakeha hoko whenua tenei he- Ileoiano : na to koutoti hoa arena, N\ I-ii-JuoiiA ti: T:-kj:k. Ki 11' KiiJ Tvhi off '* Knn're o Vouche." 1 K hoa. e te kai in>aiu o nga korcro maori ki roto i te Xup'*pa o Pom-ke, mau e hoatu aku kupu kia toia mai. K MoA Ma, —Maku e apiti nga kupu a nga hoa e wakaputa mai nei, kia liokona atu nga wahi takoto noa o talou whenua kite Kawatiatanga Ara, ki toku wakaaro e tikaana kia hokona atu nga wahi takoto noa ki nga pakeha, kia luutu ai te tautohotohe me tc whawhai hoki, — ko nga wahi i 100 iho mo ma'ou mo 'nga tangata maori me ala ruii—hei reira ka tr.'ni ai te ahua o te whenua ki towa pukapuka —hei reira ka tahi ka tuturu tona wahi ki tenei tangata ki tenei tangata ; kaore e p< ka aiu te langaiira ki to te tutua. Mate noa ia, waiho iho ki ona tamariki, ki tuna wahine ranei ka peueitia he likanga ma tana ma tenei pito o to tatou tnolu, kalahi ano ka mutu nga raruraru maori—ka waiho boki tutou hei tauira atuki era atu wanaunga o tatou—ka tahi hoki ka pui haere nga tikauga, ka rite kite * i t ' . ..i ; * * i ' ~ --'..,•.. *.,

whai mo tatou mo to maori, mo to pakeha—ko tc Kuiui auake o Ingarangi; ko tatou ko ana tamariki, he tuakana he tcina. Tna hoki ra taku wakaho ki a tatou kite taba maori nei—he mangere kite mahi i nga whenua i tatou nei ite maori. Kua pai mai nga whenua i hokona atu ki o tatou hoe pakeha—e kino tonu ana te wahi ki a tatou. Na te kore mohiolanga hoki o tatou. Me ho mea ka ruritia paitia, me ka whakaae katoa tatou, nga rangatira, kia hoatu ki te Kawanatanga, ma ratou e tono mai he kai ruri: ka tahi ano tatou ka rite ki tc pakeha to mohiotanga. Ki toku whakaaro kaiahi hoki ka tika to mahi a tena tangata i tona wahi whenua, i tona wahi whenua—na hoki e mohio ana ano koutou ki to tatou nei kuareunga. Kua tae noa mai tatou ki touei whenua noho ai. kaore ano nga maliinga i matara atu kia nui atu ; kei nga maliinga o era lau atu ano c mahi ana. Titiro hoki koutou ki tc pakeha. Ka whia ranei nga tau i tc taengu mai ki Poneke, na kua raoraotia le ngaherehcreitupuriao te vakau i mua—kua tupuria e te tamtaru pai hei kai ma tc hoiho, ma te kau, ma te hipi; kua pai hoki nga huara!n, hei hacrenga mo taua nei mo te maori—hei wakahitanga hacrenga i nga hoiho o te pakeha, i nga kata o to Pakeha, i nga taonga pai katoa ate pakeha. Tna hoki e amuamua mai nei a tatou tuaka na i pakeha i to kore tikanga o tatou nei : kaore ho raviii i riro mai i a tatou nei iiuua ; ko a (atoti iioi kai he kiore, lie pipi, ho liinau, lie aruhe, mete tini noa atu o nga kii k.kino a te maori, mo o maioa nei kakahu hoki. Ka tahi nei ka pai nga kai, me nga kakahu, mo nga wharc ; katalii hoki ka ora nga tuara o nga vahinc i to kawenga o to v;ahie, ote taewa hoki. Kua whiwhi nei kite kuta, ki nga kau hoi niokai maiii whenua. Koia au i tuhi ai i etahi korero niaku hei ki atu maku ki a koutou e hao noa aiu na ki tc pupuru noa atu i nga wahi koraha kaore nei e nohoia ete tangata. Mo tuku atu era atu whenua ki o tatou hoa pakeha. Ko tatou whenua ipai ai mo tatou mo tukuatnki te Kawanatanga kia ruritia, kia karuuua-karataiia, kia tuhituhia tuna wahi ki tonapukapuka mc tona

hoki e hara i te tangata nana i ki mai kia wakaaro tatou kite main taoue rao tatou, kite mihi haugawharo karakia, kite hoatu kainga hei kuranga mo a tatou tamariki. Na tatou ano enei wakaaro i wakatakoto—ehara i te mea na nga haerenga ki nga huihuinga l angata i Taupo, i Waikato ranci, i ako mai tatou ki etahi wain o nga mahi nui a te T pakeha, kua riro mai nei i a tutou—na tatou ano i mohiotia ai enei mahi pai kua taea nei e tatou. lua hoki ra, e rongo ake nei au kua huihui a Waikato kite wakakingi i a te Wherowhero. Na e he ana tera wakaaro ki a au—ta Waikato e wakatu ra. He upoko ke to tatou, to te tangata maori—he upoko ke to te pakeha —na ka raruraru i enei upoko rua; erangi, ki a au kia kotahi ano, ko te Kuiui anake. Me kore tetelii upoko, he hanga noa iho lioki, he mea porangi : eraugi, e tatou katoa, me uru etahi o tatou rangalira ki roto i te Pwunanga nui o nga pakeha kia mahi tahi i taua ture kotahi—me tuhituhi tahi atu tatou kia haere mai a te Kawana Paraoue ki konei kite korero mai i etahi ritengakiatatoa;h>ahoki,irongo au ki etahi ona kupu i wakapai toku iigakau. I nui ano o niatou hiahia kia rongo matou i ona kupu i tona taenga mai ki Otaki nei, otira, kaore la i pai ; mei haere tahi mai pea a te Makarini i a ia peuoi koa puta te wakaaro kia korero ia ki a matou, ki enei lla*i"atira o tenei wahi. Tenei hoki tet°abi kupu akn ki a tutou ki nga taagata maori o Otaki. Kaore ran el koutou e ruohio kite pai o te mahi o te Kawauatanga ki a tatou—ki te arohatanga mai ki tetahi t»kuta hei rongoa i o tatou mate. Me lie iwi kino o tatou hoa pakoha kua kaipono i nga moui hei utu mo tau a tukuta; penei, kua kore te takuta ki konei, kua mate noa iho nga hoa ma >ri. H e uu i tematemate o nga tangata, koia au ka wukaaro nei, kali ra tatou te mahi kuare touu. Kei runga i nga wI K . IUIa tenei kuaretaugao taua o te tangata Maori. Me pera me aku kupu ra e e mararaa ai taua te maori. Inuhoki ti-tahi kupu i kite iho au i rolo j a Kltvai Te Ahu korero mo te mo nga whenua, kia wehewehea ki a ia tangata tona-wukataou ruwa. Hoi rcira ka tahi ka mu'tu

nga ritenga raaori—ka k >ro ai ho pakanga. Ko oki whakaaro koki ena, kia penatia inaianei, na trie uru katoa mai nga tangata mohio ki nga ritenga pakdia iuaianai —ki enei ritenga ka tuhia iho nei. He ritenga pai tenei kite rangutira, kite tutua hold. Ko te kaiapa whenua —ekore e whiwhi nga tuina : kei te rangutira anake te wakaaro, kei a ia nga pihi whenua inui. Ko au c nui tonu ana taku wakamoemiti ki o te pakeha ritenga iuaiuei. I mua noa atu hoki, i taku tamarikitanga, na te pakeha ahau i atawhai. Ka mutu ikouci. Na Tamihaxa Tk Rauparaiia. Waikanae, 13 Hepetema, l*> 7. Whakarongo mat e boa ma e nga tnngata maori. Kia mohio tatoii \i nga pakeha kino e uru mai ana ki roto ki a ta ou, kite tangaia maori, kaua e waiho—peia keiia atu, kia hoki ki tuna kahui, ara, kite Pakeha. Kaua e waiho i roto i a tatou, i te tangata maori, engari, me' pei atu kia hoki ki roto ki tuna kahui, kite pakeha. Kei waiho hei whakararuraru ia tatou i nga tangata Maori, a ka tahari ka patu ia i uga maori • engari ko te pakeha ano e kitea ana le' ahua pai, me waiho kia uoho, ta to mea kua kitea ton a ahua pai. Engai i ko to Pakeha e kino ana ki a taiou ki te taugata maori—me pei atu te laugata kino kia haerc ke atu. Tenei tctahi tikanga: ko te tangata e pokonoa ana ki ce patu i t e wahine a tetahi tangata—he mea tika tena iak kawea a!u ia kite Kai Whakawa mo taua hara— ta te mea nana i pokonoa kite patu i te wahine a tetahi tangala. A, mana e utu maiki te tangata nana te wahine i patua ra—na, ka tahi ia ka kore e kawea kite VVhare Herehere. lleoti uuo aku korero. Na Tk Mo. Otaki, 21 Hepetema, 18-57. Nat" M.\i-haere, e taku ret a ki oka ><> a aroha. E hoa ma, tena koutou katoa. Kua tae mai ki au ta koutou liei reta-kua kite ahau i taua kupu i roto i taua pukapuka, ara, i t e kupu nei—« tulmuhia mai ou whakaaro." Ae. e hoa ma. ko ( ,ku whakaaro enei kahoatti neiki a koutou. Ara, ko te kore e mana n ga mipepa i a matou akvha, e noho ana kit e Taone ki Osaki.keite mamiugatia matou e a ma.oti l>akeha-nga tangata katoa e ""ho ana ki Otaki. Ko t e maminga tent., ko te puhera witi e noho anaki te(.3;innuitata nei anona e noho ana kite GO. Ko te ritenga i a tera—to te mi: jiiamiDga iaraioukgrca rao

i :i matou iwi Uiongu k:tl<m. K> tok:;'i nohoanga k; teuei tnlm o te awn kui j Kalihikn : ua.e hoa ma, whakaritca mai nga um tnokonei mo aku taonga I kaiuu —witi, lacwa, pouka, mo nga j me a kaloa. Mehemea ka rite i a koutou, kaorc j au e ngoikore ki tc utu i a talon I N'upepa. Na, e hoa ma, ka kite kouj ton i oka whukiiaiM. Tuhituhia mai | ki nga Nupepa a ngea matou Pakeha j kia kite ratou. ; Xamutu. : Na Pirimoxa Tk P.wu\ j YVai Wherowhero, j Okelopa 1, l&>7. ; He hiahia no toku ngakaukia tuhi- . tuhia aku koruro ki nga kai la Nupepa, i ote Karere Maori. Kua pai taku | whakaaro kia whakaritoa tetalii lalia <> j le Perelii o Poueke hri whakaatu mai j i te ritenga mii o ie Pakot.a, kei noho J touu nga tangala maun i runga i le j warcwareuga, olira, kia uoho 1 ruuga j i le Ture lika. Ki le no 10 n"a tau<>a- | ta i ruuga i te Ture tika ka°tahi auo ! ka whiti n,ii lm; i iG m.iraiuataiiga o j nga ritenga ;n>kcha ki ruuga ki leiiei ; i whimii ki ie ma.,ri Waihuki ko : le!:ei, ko uga ritenga e uoho pai ai itj taugata ko uga tare erua—ko te lure i o te Kuisii; ko tc ture nui rawa, ko te I w!.ak.ipouo. Teneih )kitelahiokuwhakaaro—ko te kuarelauga o te taii'-ata ; ma.jn. K'liatcm-iku le kuaretanga'o te i tangata maori ;ko tauako, i, c rukuu ; ; ko :.ana toki, he koliatu, he korcrariki': [ ko to iiera o enei toki, i: ti mtiki; tena ; ko te mohiotauga o to Pakeha ek.ire ! e taea te kimi e te taugata maori. Tenei huki telahi o aku kupu mo j toku kuarelauga ki aku kung.j. J toku j rougonga i te marama o Hurae, e onoI nga hereni mo te pubera, ka mea au, j he utu uui teuei-kaore, tera atu a..0 lia te takoto mai rate tikanga. I | ra o Hepetema ka pula mai te utu , pai. Ka huki rawa ko te whakaaro, ; kua pau kaioa. 1 muri iti iho, kate ' kau ma tahi hereui. i Heoiaiio, ka mutu. ! Na Hakopa Tk Patutu.