NGARONGO O PONEKE

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 44, 8 December 1898, Page 5

NGARONGO O PONEKE

Kia W. Hipango ehoa tena koutou ka mihia taurangitia atu nei e ahau i tenei taha o nga pae maunga e e tan arai nei i waenganui ia koutu, ia matau, tena koutou te aroha ki to tatou kaumatua kia Meiha Keepa ratau ko ana hoa kua welie atu nei ia tatau, kia ora kontou katoa i kona me matau i konei i roto i te atawliai a to tatau Atua a to tatau Ariki. Kua rongo nga iwi kua mutu te Pavemata o te Koroni inaianei. Na kua rongo hoki kua tino oti nga kupu matauranga a nga tangata o te Tairawhiti, mete Taihauauru te whakatakoto atu kite arouro o «> te komiti ote Paremata o te Koroni. Ko te tino kupu ka ata waiho taua Pire mote Paremata o teia tan, whakatakoto ai kite Pare ma fa. Kua kowftiria te Koiuiti ote tai Rawhitihei Komiti pupuri i nga vvhenua ote iwi tuaori koi Hokona, ma taua komiti raw a e whakaae, ka tika ai te Hoko, era atu whakahaere ranei, e hiahiatiaana e te tangata, e te Hapu e te iwi ranei. katahi ka whaimana ana hiahiu. Meake nei panuitia kite Kahiti a te Kawanatanga te Whaniananga i taua Komiti ote tai Rawhiti nei. Kote Pire mo Ohotn i Avhakaaetia ra ete kai tiaki ote katoa mete Pi imia kia mahia liei Ture motuhakemo te poraka o Ohotu, ka wailio mo tera nohoanga o te Paremata ata whakaarotia ai. 1 nga ra o Noema nei katu te Hui o nga morehu onga kaumatua o Wairarapa ki Papawai, te tino kupu i oti koia tenei. I te mea kua tangohia maori tin atu e Hamiora jVlaugakaliia ratau ko Ngapuhi te Tititi o Waiiangi

i nga iwi o te mohi nei, koia tera e kite nei tatan i i te panni a nsrapuhi i roto i te Tiupiri ka tn ki Waitangi taua Hni. Na kua penei te whakaaro a enei morehu, ka waiho atu inaia nei te Tiriti ia ngapuhi ka muutu te whakaaro atu ki taua Tiriti. Ka noho te whakaaro kite Kotahitanga anake o te iwi i naia nei. Tera ano etahi onga kaumatua o ngati Kahungunu e haere kite hni a ngapuhi i Waitaigi, ata whakama'rama ai i taua whakaaro kua kiia ake nei. Na kote ra nui i whakataua e nga kaumatua o Wairarapa, hei 'ra mote kotahitanga, ara mo nga memao te Kotahitanga. Me era atu rangatira maori e karangatia ana, mete Kawana mete Pirimia me ona hoa minita, me nga mema o te Whare Ariki, o te Whare o Raro, e ahei ana te tae ma ki ti tauara, me era afcu rangatira Pakeha e hiahia ana ki tae mai ki taua ra. Ko taua ra ko be ra nui Tiupiri Taimana o to tatau tino mareikura Ariki o Kuini Wikitoria o Ingarangi. Tetahi tino kupu a nga kaumatua. ka tahuri atu hoki te whakaaro i enei ra e haere ake nei, kite rapu i te ora mo te wairua, kei roto ranei tatau nga iwi maori i te taiepa a te Atua kei waho noatu ranei, e kotiti ana tatau iivja tikanga o te Karaipiture. kati hoki mo te iwi nui tonu, ka oti te Pire Rihui, whakahaere i nga toenga o tatau whenua, e toe ana o tenei ko te mahi a ia Hapu a ia Hapu. a ia tangita a ia tangata i te mahi e whiwhi ai te tangata kite oranga mo te tinana ake o ia tangata o ia tangata. Koia i whakaarotia ai kia tahuri atu te whakaaro kite rapn ite Tme Atna, kei tetika, kei te hangai ranei te tu 0 nga Hahi, me nga karakia o tatau motu ki runga i ta te Atua ake Ture i .vaiho ai i te ao nei, hai huarahi mo te tangata mo te Hapu mo te iwi. Na i runga. i tenei whakaaro tera kt? mahia he whare, hei huilminga mo nga Hahi kite ata rapu i taua ahuao tatau Whakapono. Na a nui ana te koa onga tangata mo te manaakitanga a te Atna i te morehu o tatau kaumatua e ora nei, ara o Meilia Topia Turoa. ka whakaheino atu ona tipnna ona matua ona tuakana ona teinaona hoa rungatira whakahaere, pupuri hoki i te muna rangatira, me tnana o te iwi o te motu nei, ka toe koia anake te tino kaumatua whatukura ariki o te rohe o i,e tai Hauauru o te tai Rawliiti i naia nei he tnei whakamoeiniti tenei tona whiwhinga kite ora kua ho:nai nei e te Atua ki tona tinana, i roto i nga tan ka tekau masvha nei, ka herea ia e nga kai here o tona tinana, e te kaumatuatanga katahi, e te mate uruta ka ma kore vawa tona tinana i tuakna kia haera inga haere tona. tinana i nga rakuapahure ake ia ia o tnnatu o te ra 1 whakataua ai eilei niekameka ki tona tinana. a katahi ano. A t*uei a JJelm Topia Turoa kei Poiu-ke nei e nolio ana, hei rua tenei mo nga maraina o t.« \whwnga mai i Whanganui. Ko te r.ino kupu a Meiha kua oti te whaka takoto atu kite aroaro o te ririinia koia tenei. lvo te lolie i whaluUakotoria e raua ko Tawhhu

me o raua hoa rangatira ia ratou i Ingarangi kite aroaro o Rore Tapere mete Kohi koia tenei Timata i Tauranga kite taha marangai o Taranaki maungaka rohe mai kite upako ote motu nei kia ia me ona iwi me ona hoa rangatira te whakahaere, mete mana o nga iwi ote whenua. Ka rohe atu kia Tawhiao i taua rohe kna kiia ake nei, haere atu ki Waikato kia Tawhiao te mana ote iwi mete whenua. Na kaore ia e whakaae kia tipn ake he wehewehenga i te tai Hanauru i te tai Rawliiti, i waenganui i enei iwi me ratau rangatira me a ratau whakahaere i mari i tona tupnna papa ia Meiha Keepa, he tino kupu tenei ki te Pirimia me paahi e te Pirimia te Pire. Rahui i nga toenga onga whenua o te iwi maori o nga motu e rua nei, me nga whakatikatika katoa i paahitia i te Huihuinga o nga rangatira onga iwi onga motu nei, i hui nei ki Papawai i te hui kua pahure ake nei. Tetahi ona kupu e hara tona rangatira tanga me tona mana i te mea tuku atu ki tetahi Rangatjratanga, o mua ibo i ona tipuna ilio tae mai ki tenei ra mate noatu ana tipuna ona matna ona tuakaua ona taina, o roto o te roho i kia ake nei e ia, No reira ko tono ia kite Pirimia kia tu tetahi mema motu hake mo te rohe o te upoko o te motu nei, mo loto ite Paremata o te Koroni nei me tu he mema mo te rohe o Waikato, me tu he mema mo te rohe o ngapuhi, me tu he mema mo te Waipounamu koia tenei tona tino kupu. Tona kupu mo te Pire Kaunihera a Waikato, i te mea kua kore e kitea e nga iwi o waho o Waikato te tika e taua Pire, me ona ritenga, me hoki te Pire a Waikato ki roto i tona rohe ake whakahaere ai, kite whakaaetia ete Paremata taua Pire a Waikato'. Na mo te take a Ngapuhi kia taka te motu nei ki raro i te ture motuhake, tana mo teva, kua kore he manawa oi a o tera, whakarerea atu, te whakapokaikaha noa i nga iwi me nga Hapu me nga tangata, whaiho atu te tupapalcn i tona takotoranga, waiho ano te tinana ora i tona tunga tu ai, e kore e tika, kua kitea atu te nianawa ora o te Pire motuhake, ka tohe noaatu kia waiho hei taonga mo te iwi, kati tatan i tenei, Pn e e mea me mtitu te lioko inga tonga whenua, kftti i tenei. A kite tolie nga matumnga kia tu touu te mana ote Pire maua motuhake. Kati kia terete whakatutuki kite Paremata ranei, kia te Kuini ranei, kia wawo te imitu te wliakaaro. Heoi ana kupu i konei, ko etuhi onga take a Meiha lopia Tinoa, he take epa na mai ki tona tinana ake teraeata waih o i te aroaro o te Pirimia raua ko Heim Kara Miuita ata whakaaro ai e raua. He nui tona ora tona j»ai, tona kalm inaianei. Heoi kia orate Etita, H. T. Whatahoro.