RAITI HONORE TA HORI KEREI.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 38, 20 September 1898, Page 8

RAITI HONORE TA HORI KEREI.

Tenei te hoa o tatou kaumatua rangatira kua mate mai ki tona whenua i whakatupungia mai ai ia nei ara ona matua tae iho ki a ia. He wa kotahi tonu tenei onga tangata nui te heke haere atu kite po. Ko te Kingi tenei 0 nga moutere i raro i te mana 0 Kuini Wiki toria, na ka toru rawa enei tangata nunui ka ngaro i tenei ra kotahi; ko Kararitana, ko Pihimaaka, ko Kerei nei te mutunga. Note 140 Aperira 181 2, i whanau ai ia, he tama ia na Kanara Kerei, Hemea'ataakomarireiaki nga tinomatauranga 0 te tangata mete Atua, I whai ano ia i muri i nga turanga 0 tona papa, i te tau 1830, ia ia e 18 ana ngatau, ka tu ia he Ap-iha hoia, e wha ona tau e noho ana i Airani, i nga ra e pakanga ana a reira. 1 te tau 1836 ka whakaaetia ia ete Huihuinga Roera Tiakarapi (ara he hunga rapu i te ahua 0 te whenna) kia haere mai ki Atareria, tana mahi i tena moutere he whakararata i nga mangumangu 0 reira, he tou rakau, e whakanoho kararehe, Ia ia e noho ana i taua motu, haua atu te kino 0 taua iwi, ara te matipere ia ratou pere i tu ano a Hori Kerei kore rawa ia i pai, kia puhia taua iwi, i runga i tena mahi ana rarata ana ia i'a taua iwi. He pena tonu tana mahi, he titiro haere i te whenua, i nga awaawa, me ona paingi, ka whakaatu ra ano ki Ingarangi. No Akuhata 1839, ka tuturu tona tu hei kapene, I muri tonu iho katu ia hei Kawana, mo te taha Hauauru 0 Atareria i te 1841 he tamariki tonu ana ia i tena taima ka 28 nga tau I reira ano ka marena ia ki tona wahine, i mate ta raua tamaiti. I te tau 1845, kaputa he tono kia Kerei kia tae mai ki Nui Tireru, e noho kino tonu ana nga tangata 0 konei ki nga Pakeha. Whiti maj ana a Kerei me tona hoa wahine ki Nui Tireni nei • ka u ki Akarana i te tau 1845. Kitea ana e ia e noho mate ana te Kawanatauga, nga hoia, konga Maori e toa ana kite whawhai; I reira ka katia e ia te hoko pu ki nga Maori, e riro hoki ma nga Pakeha noaiho e hoko nga whenua Maori, i aua ra I roto i aua raruraru, ka mau ta raua maunga a rongo ko Hone Heke. I taua taima 120,000 nga Maori, te 10,000 ano nga Pakeha, mete hiahia onga Pakeaa kite tango whenua, I runga hoki i te whakaaetanga mai a Te Paremata 0 Ingarangi te mana kite Nui Tireni kamupane hei hoko i nga whenua 0 te Maori, Heoi whakahaerea ana e Kerei; Te Ture whakapumau mo Nui Tireni, whakaaetia mai ana e te Kawanatanga 0 Ingarangi taua mana ki a ia, ko te Ture i hanga ai e ratou ano i te tau 1846 i whakahengia e Kerei, No tona hokinga atu ki Ingarangi kihei te tari 0 te koroni, i whakanui ia ia, ko te take ko tona korenga e whakaae kite hoatu atu i nga moni|e takoto ana i te Peeke 0 Akarnna, ma te Nui Tireni Kamupane. Ko taua whakaarokore mo Kerei, na nga

rangatira tonu 0 taua Kamupane, ahakoa to ratou kore e whakanui ia Kerei. Riro ana ma tetino kareti 0 Ingarangi e hoatu te tahi ingoa nui mona, ko te maha 0 nga tamariki i taua whakaminenga e 2000. I te tau 1854 ka ara he pakanga ma nga iwi Maori ote taha tonga. Awerika, ka riro ano Kerei. hei kawana mo te keepa, ka mahi nui ano ia ki reira kite whakararata i era iwi kite ako ki nga mahi pai, katahi kaatarahuitiaewhenua hei ora mo ratou. tau 1857 ka tae mai nga rongo kohuru i Inia, ara konga pakeha. me nga wahine me a ratou tamariki : tapatapia iho e taua iwi mangumangu, natere tonu te tuku e kerei te manu ao, me nga hoia ki taua whenua, nei kore ka ora era iwi pakeha, ena ritenga. ana pai tonu kia te Kuini. E waru ona tau e kawana ana i te keepa, no te tau--1861 ka hoki mai ano a kerei hei kawana mo Niu. Tireni. He nui nga mahi i whakahaerea e kerei nga raruraru, me era tikanga a oti ana i a ia. No te tau 1868, ka mutu tona kawana, I muri mai i a ia e noho ana i Ingarangt ka tuhituhia. e ia te tahi pukapuka, i runga i tona whakaaro me hanga he ture mtu hakoe mo Airani, koia tena a Kararitana i hapai ai mo tera huarahi, hei painga mo te iwi Airihi. No te tau 1877 katu ia hei Pirimia mo Nur Tireni. No te tau 1890 ka.tonoa ia ete kawanatanga 0 Nui Tireni kia tae kite whakahaere a era motu kite whakakotahi i enei motu ki era motu. I tona taenga ai ki reira nui atu tona manaakitia e nga iwi Pakeha katoa 0 tera motu. No te tau 1891, ka mutu tona mahi i roto i te Paremata Temahi mutunga a Kerei mo Nlu'Tireni ko te pire Kapareihana mo te iwi Maori. No te tau 1893 ka pootihia anu ia mo te paremata, ahakoa i ingarangi ke ia, tu tonu atu ia hei mema. No te tau 1894, Ka kurangatia ia mo te whare Runanga 0 te kuini o Ingarangi. I enei marama ka hori ake nei katahi ano raua ko tona wahine, ka pipiri, ka 40 nga tau 0 raua e wehe aua i 0 rana tinana. E kiia aua tera pea nga moiri a kerei i pau mc Akarana e £500,000 otira mo katoa a Nui Tireni.