Whakaaturanga.

Jubilee : Te Tiupiri, Volume 1, Issue 31, 2 August 1898, Page 3

Whakaaturanga.

(Ko nga korero ano o te hui ki Papawai). Neke ana te korero kite 1 p.m. 1 p.m. Wi Pere—E kore e roa ake aku korero me waiho te roa nga mo te mane. Ka timata tana korero i tana tae nga ki whatiwhati hoe i te tau 1885, te tononga a Tawhiao kia te Para-, nihi Minita Maori kia whakakorea te ruri o kawhia mete whakaaetanga. Nana taua ki i tae ai te Minita Maori ki reira, me tana korero i te Pire a Tawhiao, mete tononga a Tawhiao kia whaka manaia e te e te Paranihi. Mete kianga a te Paranihi kia tu a Tawhiao hei mema mo te Whare Ariki i te Paremete. Nui Tireni kia pai ai tona mahi i tana Pire. Me tana turanga ki te tautoko i te korero a te Paranihi. Na to ratou taenga Id Areka (Alexander Waikato) i taua wa ano me a ratou korero ano i reira. Te whakaaetanga a Tawhiao i reira kia tu mo te Whare Arika. A mete whakikitanga a te Whare, me Henare Kaihau ia Tawhiao kia kaua e tu i taua turanga. Ka hoki mo taua korero mo te Pire a te Kingi, me tana ki ko taua Pire e pana ana i te ora ki waho, note mea -•feo te ora kua puao mai pena mete puaota-

nga e puao'nei i te ata a ko tana Pire e pana ana i tana maramatanga kia kauae puta maitepuaotanga. Ma konei hokietinowhakanui rawa ana taua Pire i te taumaha o nga reiti ki runga ia tatou nui atu i tangaPakeha e whakaeke mai nei ki runga ia tatou. Ko taku whakapai ki nga rorirori a te kotahitanga e hanga nei e tono ana kia puta mai he ora, kaati tera. Ka korero ahau mo te Kingi ko taku kupu me waiho ko te Kingi hei mana mo tatou, kaua i nga huarahi e korerotia nei i konei engari maku e ata whakamarama i te mane. Tiamana—Kua nekehia tenei Whare kite ata o te Mane i te 2.16 p.m. Mane, 13th Hune, 1898. 9 p.m. Ka tae mai nga rongo kua mate te Tamahine a te Teina 0 Piripi te Maari, wahine a Hiu te Miha Heoi i runga i te mea ko tetahi tonu tenei onga uri Rangatira o Kahungunu ki Wairarapa nekehia ana te korero mo te ahiahi, kia watea ai nga Iwi te haere kite uhunga mo taua tupapaku ite kainga 0 Tamairangi i kereitaone e rua Maero te Matara. Haere katoa ana nga Iwi 0 te Marae. Te ahiahi 0 te Mane, 13th Hune, 6 p.m. (Deputy Tiamana) Whatakorari—E rua nga take ka takoto nei i te Whare ko te turaki ite Pire. Kaati kua whakamarama nei a Mangakahia me Paratene Ngata i te turaki mete whakatu. Kaati he whakaatu naku kua mutu a rau a kupu me waiho nga korero ki nga Iwi nei. Niniwa Heremaia—Ko au kei runga Ite kotahitanga e noho ana a runga i te mea e rua nga Pire kei 0 tatou aroaro, ko ta Waikatb, ko ta te kawanatariga he kupu naku kia nekehia te Pire a te Kawanatanga mo tera tau, I te mea kua mate ahau i taku okookonga ia Waikato ki konei a kua rere nei taku tupuna kite Pire nei ku tu taku kotahi, no reira ahau ka mahara ka rere ahau kite Taihauauru i te mea naku nga Iwi katoa 0 reira i tiki a tinana ki reira okooko mai ai. Koia nei taku tautoko, i te Pire nei ko te

korenga 0 te hoko 0 te Kooti. Otira i te mea kei te takoto tonu mai te Pire a Waikato a kaore a Waikato e whakaae kite unu, koia ahau i mahara kia waiho te Pire Poari kia waiho mo tera tau kia ahei ai te whakakotahi nga Iwi nei. Tamaiwhakakitea —E tika ana te kupu a te Tiamana kua rahi nga ra e whakamaramatia ana te Pire. Kaati ko taku kupu e nga Iwi tirohia te Pire nei, ins hoki e ki ana taua Pire me mutu te Hoko, te kooti, me rahui nga whenua, he titiro naku ko nga niho purakau tenei onga tau e kai nei i te whenua, ko au he kai hapai i te Pire nei. Kawana Ropiha—Taku kupu i tu ake ai e nga Iwi nei kaati te korero mo te Hoki, kati tauakupu. Kiaauerua ngatoaote Wharenei ko Mangakahia ko Paratene Ngata. He mea naku kia wehea nga tangata kia raua ki tetahi ki tetahi. Engari ko au kaore aku whakatikatika i tenei tau, engari me titiro tatau kia te Whiti raua ko te Kingi kia whakararatia. Wiari Turoa —He ui naku kite tiamana mehe mea e whai mana ana enei korero e korerotia nei e te Tiamana. W. Turoa—He kupu ake naku kua mate te tangata nana enei mahi katoa he mihi noa ake naku. Ko te Pire nei ka eke ahau ki runga. Kei tena Iwi ano hoki te tikanga mo tona takiwa mo tona takiwa e eke ai ki runga te Pire. Tutf.rangi (Ngati Porou) —I haere mai ahau kite whakarongo i te whakaaro a te kotahitanga mo tenei Pire heoi kua rongo ahau e kl ana nga kai whakamarama ka hinga te Tiriti i tenei Pire, a e kore e hinga. Kati ki taku titiro e tika ana tenei korero ka mate te Tiriti i tenei Pire. A ki taku me whak.iupoko e latou te Pire nei. Ki ta te kotahitanga i raro 0 te Pire a te Pirimia ara me ki he tikanga hou tenei, ka ata waiho ano te Tiriii kia takoto ana. Kite waiho tonu nga korero penei me enei e korero nei e kore mutu te papa ko nga langatira 0 te marae nei. Koia ahau ka ki me waiho te Pire a te Pirimia i raro o te kotahitanga kite tai

Rawhiti, ko te Tiriti me waiho kite tai Hanauru ko au kei nga rohe o te tai Hanauru 12,000 nga eka whenua kei a matou ka taku Iwi. Aperahana Kume—Ko au kei roto ite Ture Ngawha kaore i roto i tenei Pire. Mo te kupu a Waikato kia nekehia tenei Pire mo tera tau, tino pai tenei korero. Otira ko te he kei hinga te Kawanatanga nei ka kore te Pire. Tetahi a aku me wehe nga ae me nga no mb te Pire nei. Henare Tomoana—Ko taku titiro e kore e oti he korero ma tatau me penei te haere. Engari me karapati tetahi huarahi e rapopoto ai he kupu matatou. # Rore Rangihenaea—Kei te huarahi ahau e rapopoto ai a tatou korero, koia nei taku me wahi te Whare, kia Mangakahia, kia Ngata, kitaku mohio me penei engawariai, ka tu tetahi, tetahi, ka mahi nga Komiti a tetahi a tetahi kite kore tenei e rite, kaati ka hoki au apopo. H. Tomoana—E tautoko ana koia na te Huarahi. Takarangi Mete Kingi Ko taku whakaaro kaore au ite pai kite korero a nga Mema nei, kite penei ki taku mohio .kua pooti te tikanga, e kore au e noho ina penei, e kore hoki e rarata nga iwi nei meka penei. Eruera Te Kahu—Taku kupu tuatahi mo ta Kawana ara kia tahuri kite whararata inga Iwi, ko tenei taku atu kua tureiti, no te mea ko te Pire tonu nei i hoatu kite aroaro onga Iwi nei i te tuatahi, no reira ko tenei ka kore he painga o tenei korero. Kia au mehe mea kei a Paratene te nulnga onga tangata ara te tautoko i te Pire kaore he take i wahia ai te' Whare engari me whakatau e te Tiamana. # V R. Reweti—E tautoko ana ahau i tenei kupu kia mahia i runga i tenei kupu ka mahia ranei te Pire kaore ranei, ka mutukia whakatikatikaia kaore ranei, e rite ana ranei te whakaaro o te kotoa kaore ranei.

T. Mete Kingi—Kaore e tino pai no te mea e takoto nei nga whakatikatikanga e hi a ra. P. Ngata— 11 nga whakatißatika e takoto nei. Tara ua Utiku—Ko au ko U. Apa kaore e pti ki tenei Pire. Taku patai he aha te me ai te Pire nei mutu te Hoko te kooti te Mokete, whakarerea nga rarangi mete ingoa Poari. Karena Kiwa—E tautoko ana ahau kia mahia te Whare. W. Turoa—He korero ake naku I korero a Timi Kara i te Pire nei i Whanganui, i muri ka tu te Komiti e Whanganui kite whakatikatika I muri ko Waikato ka rere a Whanganui ki reira, I muri ko N. Tuwharetoa ka hoki ano kite Pire nei no reira ka tautoko ahau i te wahi i te Whare. Taraua Utiku—Ka unu ahau i taku ki kaua e pakaru te Whare, engari ka tautoko ahau kia wahia te Whare. T. Mete Kingi—Ko taku me homai nga whakatikatika ka wahi ai te Whare. Wi Kai—E tautoko ana ahau kia wahia te Whare no te mea ko au ehara i te mea ra Paratene na Mangakahia i oti ai taku whakaaro no te kainga mai ano taku whakaaro e takoto nei ano taku whakatikatika nga. Hone Paerata—Ko au no te Pire nei, engari ko au e ki ana ata whakahaerea. Wikitoria Keepa—Ko au eki ana kei mnga i te Pire I te mea he oha ki ua taku matua, i runga i tenei kupu ka kati te hoko, ko raro iho me whakatikatika, koia au ka tautoko me taku mahara me mahi e te kotahitanga i tana i mohio ai e tika aua. Kia wa ai nga iwi. T. Mete Kingi—Taku tu inaienei, mo te kupu a taku tuahine kite kupu a tana Papa. Kia au kaore au i rongo i tenei kupu a to papa hei na to papa i korero ki to kotahi e pai ana. Engari kia au he korero •hou tenei.

Kipa te WHATANin-Kia auki te whakatikatika tatou i te Pire nei ka pakaru nga iwi ote marae. Ko taku kupu me tautoko tatou i te kupu a Waikato kia nekehia te ■Pire nei mo tera tau, ka tuku he pitihana ki te Kawanatanga whakaatu i te peratanga. Wiari TuROA-He patai taku, ko te kupu nei i te Pire nei me mutu te hoko ma wai e wnakamana e mana ai ? A. KusiE-Ma te Kawanatanga. te Whfre ARI ~~ E taUt ° k ° "* kia Wahia R. Reweti-E tika-ana te korero a Wiki i korero a Taitoko e P ai ana tenei kupu ote Pire ka herea nga whenua. T. Mete KiNGi-Ka tu ahau kite k kaore i penei te korero Taitoko ina hoki kaore raua ko tana wahine i korero i Whanganui penei te kupu a Taitoko, koiaau i ki ai he korero hou tenei. H. ToMOAKA-lamatou i te Waipatn i rongo tonu ahau kite reo o Taitoko, e tika ana te korero a Wiki i kia tonu ia me whakatikatika. T. Mete KiNGi-Kaore aku kupu ke aha Koa tokomaha koutou. Eruera Te KAHu-Panuitia ana Te Tiupiri No 17. E penei ana e pai ana te Pire. Engari i runga 1 te urunga 0 tenei kupu 0 te mokete Kowhao mana e whanui, engari te Pire a te kai tiaki 0 te katoa. Porokoru Patapu-E korero ana ahau mo te kupu a Taitoko e korerotia nei e tika ana kaore te Iwi i rongo heiaha koa i peneitia ai te korero hei aha tera korero. Ko an e penei ake ana mo te Pire nei kei Whanganui he nui atu nga whenua kei te rere tonu kite wai. kite neke te Pire nei mo tera tau, ka riro katoa nga whenua 0 Whanganui koia an i mahara ai ata whiriwhiri te Pire nei mete titiro ki nga whenua ka pau.

Tuwhawhakia—Taku tu he whakaatu naku no te Iharaira ahau, he kotahitangaano kei au. Mo te Pire nei kaore a matou nei whakahe, kite whakatikatika whakatika ranei. Te Hurinui —He whakaatu naku i toku whakaaro me oku Iwi e rua oku take i haere mai ai ko te kotahitanga katahi, ko te Pire ka rua. Kaati mo te kupu whakaneke i te Pire nei mo tera tau e pai ana tenei kupu. Engari e rapu ana matou ko toku Iwi he aha ra i pera ai. Na ki taku ma koutou enga Iwi nei tera kupu maku kaore. E te tai Hauauru kei te titiro ahau kia koutou kaore ano he take ma koutou i oti. Heoi i te mea ka rua ma koutou i oti. Heoi i te mea ka rua nga Wiki e noho ana kaanui te ruihi taina. Merita Nirai —Kia au e te Iwi kaore e pakaru te kotahitanga te Pire nei no te mea e rua nga tamariki a te kotahitanga ko te mana Motuhake, ka hemo tera ko te tono kia te Kuini, te whanautanga mai ko te Pire nei e tautoko ana ahau. No te kupu a Waikato kia nekehia te Pire. Kaore au e whakaae kite whakaae au ka riro 0 tatou whenua. Te Kani—Te kupu hou kei te Whare na te Rangiheinea e tautoko ana ahau i taua korero. Niniwa Heremaia—Ko taku tu mo nga kupu e korerotia nei kite wnakaaetia tenei Pire ka hold ahau, he korero tito tenei kia au, kia au hoki kite oti i te Iwi koira. Wi Hikai—Takn kupu ko nga Iwi kei te whakatikatika i te Pire me noho puku. Waiho ma nga Iwi whakahe e korero. P. Ngata—E tautoko. Mohi Atahikoia—Kia au e he ana te korero anga mema i noho ake nei m 9 korero tetahi taha 0 to tatou Whare ko tetahi taha mt noho puku e whakahe ana ahau. Kia au he korero Iwi nui, me korero katoa, kia riro ra ki o tatou mema ka noho puku ai e rua tonu nga kupu e titiro nei ahau ko enei kupu e rua ka pakaru te kotahitanga e kore e pakaru. Mo ta Waikato e kore ia e e whaka he. Ko te Pire nei me ata korero marire kaua epakaru tatou me noho kite mahi

ina hoki i puta te kupu a te Pirimia Id te huihui nga Iwi o te motu tera ia e whakaputa i taua kupu koia au ka. ki kia man tatou. Te Rawhiti—Ko ahau ko aku kupu i oti mai ano i te kainga ko tenei Pire kaore aku whakatikatika i runga tae noa ki raro. Engari i runga i te whakaaro wha kapia i a tatou koia.au e ki nei me whakaneke te Ere nei ki tera tau, ma te hinga mai o taku Pire. Kua maunii mai toku mema ki waho. Kia mahia tenei kaora atu aku kupu ke.