RETA TUKU MAI KITE ETITA.

Huia Tangata Kotahi, Issue 18, 2 September 1893, Page 6

RETA TUKU MAI KITE ETITA.

E kore e tau kite Etita te he o nga korero e tukua ana mai kia taia kite pepa nei.

Etita o Huia. Omahu, Puriri, Hurae 15, IS9B. Tena ra koe. Tenei te mini atu nei kia korua ko to manu mo to korua kaha kite whakarongo haere i nga rongo korero o te Ao, ki nga ruiuhi ki nga koroheke mete iwi katoa i nga marae o Aotearoa mete Waipounamu, nga korero ekore nei e rangona, mei kore korua ko to manu, ko tenei e te Etita ekore e taea te whakaatu ake e ahau te nui o taku koa mo ta korua mahi ko to manu e rere haere nei hei hari korero, I rangona ai nga Aituatanga o era waahi o to tatou Ao : I kitea ai "te nui rawa o te whiu ki era iw< atu ehara nei i a tatou, mehemea pea ko tatou tera e whiua mai ra, penei kua ngaro noa atu. Kati me apiti ake ki konei he whakautu maku mo te reta i tukua mai nei e " Peni te Ua Kapai " mo te huinga o nga rangatira o Ngati kahungunu, kite Pakipaki mo tetunga ano o Hamiora Mangakahia hei whakahaere i nga mahi kooti whenua mo te pakarutanga hoki o te kotahitanga o nga iwi maori i raro i nga mana o te Tiriti o Waitangi, mete Paremata hoki o te iwi maori, o Aoiearoa mete "Waipounamu, I raruraru ai ra na te mea ko nga tangata tonu o roto i te kotahitanga kua puta nei hei hapai i nga mahi kua tino whakariharihangia nei 'e te kotahitanga

o nga iwi maori i raro i nga rmtna o te Tinti o Waitangi :—Heoti, •' Te Pae. Ida maraehara e : —Me pewhea atu koutou e nga rangatira i tae nei kite Pakipaki, i a Tawhiri Matea ?" Kanui takuaioha kia koutou penei te nui me tenei e mohiotia lho nei kanui hoki te maha o aku whakamatanga, mo te rangonatanga atu, ko tena ahua putake i tae ai nga rangatira. na kite Pakipaki, mo te aranga akehoki i roto tonu i te hunga ko ratou nei nga kai hapai tonu o te Tikanga :—kua tahuri tonu mai hei whakararuraru i nga mahi, e taunutia mai ai'e nga hoariri. No reira ka mahara ahau kite korero i roto i to maua whare i Waitangi Pewhairangi i te tau 1592, i te kitenga ai i te kahiti panui i te tokomaha o nga Ateha i whakaturiae te kawanatanganiote kooti whenua maori, mete uru ano taku ingoa i roto i taua rarangi ingoa Ateha. No reira ka Id maiaTimi Kara, M.H.R. f'Minita mo nga mea maori). Ara i ki mai ia, kanui nga reta tono a nga maori kua tae atu kite kawanatanga J:e tono kia whakaturia ratou hei Ateha, ehara i te mea whakatu noa iho. Ka whakamarama atu ahau. Ara, kaore ahau. i tuhi reta kia tu ahau hei Ateha, '• kore rawa atu.'' he aroha pea he manaaki m.ii lanei no nga hoa kawanatanga i uru ai taku ingoa ki tena rarangi ingoa Ateha, mehemea hoki e rite ana te tu minitaoTimi Kara ki tote"M.'nita maori Native Minister." Penei ka kite tonu ia i taku reta whakamutu i taku Ateha tanga. mete whakarongo mai ano a Tinii Kara, ma nga tangata i tae nei ki taua hui :—Hen'ti kua Panuitia taku tono whakaniutu i taku Ateha tan ga kite kahiti ma.-rinMma 15. <> te 14 o nga ra a Aperirn 1892. Wharangi 18(3. Ka apaitia eahan ki konei te T'kiwa pooti o te Tailiauatiru. kua tae mai hoki te pamii a tf> komiti whakaliaere pooti mo Meiha Kespa Taitoko. i raro i te whakataturu a te Maori o te knt-'hitanga o nga iwi M lori. Mfoti kei te wha! aaro ti.nu ahau kia Hi.ani Taipua. ki temema a Meiha Keepa Taitoko i tautoko. ai hei pootitanga ma maua E ki mai ana hoki a Meiha ;• eepa Taitoko, ko Hoani Taipua anake te mematika o te Taihauauru kua Id tea e ia. Heoti i tepootitanga i niahueakenei tae mai ano he re a ma Mriha Keepa Taitoko kia. pooti ano kia Hoani Taipua, e pooti tonu nei hoki ma.ia ki to maua mema : —Me taku vrhai tonu ano i a ia. No ta'ta reta a ana i tae mai nei ka mahara a Marutuahu, kua tino kitea rawatia e Meiha Keepa Taitoko te tika o Hoani Taipua mei te mea ka tino tonoa rawatia kia pooti atu. Tuhia tonutia atu te reta a lieha Aperahama ratcu ko " Haora T.T. Ngakuti," hei patai atu Ida whakina mai e ia, ka puta tonu ranei te iwi maori i ana mate tautini e tautetia nei i te tini o te tau:—Heoti kaore ano i whakaaturia mai e Meiha Keepa Taitoko, kaoae ono hold i whakautua mai e ia taua patai nei. kote patai a Reha Aperahama koia tena e mau ake na, He Waiata na Ngati Raukawa i Putikiwharanui Wanganui i taua 1887. " Ara ": (Whakarongo ra, Whakarongo rate teringa. Kite hau trua e haere n:ai kei te tonga Ko te mahi a Hoani Taipua ka tauaki ki runga Tena e te iwi ha pain ga ki runga kite forona Hei whakahaere mote motu nei mo Nui Tireni

To rongo e Hoani Taipua e tipi ra i te whenua Tau atu ana ko nga mutu. Ko te Waipou'namu e rangona nei "Whaia ki lagarangi ka rongo mai te kujni Ka hoki mai o rongo ka rauna haere i te motu nei Kei Waikato "Manga" e kor_a nei e te ngak.-iu E whiti ma e kia ata whakarongo mai te taringa Tenei te riri kei te tonga Etu nei te puhi a motai tangata rau Perea ki Tanra ga kia Hori Ngatai E pa neke hia kia tiketiki ake Kia mihi ai te wairua Kia koa ai te ngakau Pakipaki te ringa kite ringaringa e au. E muri ahiahi takoto kite tnnenga He aha tenei e haruru nei he Tereina E ahu ana ki Whnnganui Ko meihaTaitokonana i hapahapai ka moid kei runga Haere ake Tavvera te whetu marama o te ata Ko te rite i a Hoani Taipua e tn nei ko Uenuku, E kore nei e tnea te ueue mai.) Ko nga waiata i runga nei i tuhia atu nei hei patai ma Keta Aperahnniamn.kia Meiha kepn kaore nei ano i whakautua niii e ia o reira mai rano a tae noa mai ki tenei ra, kaore ano i utua mai. i whakaatu mai ranei kna mnhuelia e ia a Hoani Taipua. Heoti, kua tae mai nei te panui a te komiti whakahaere pooti he mea tuku mai trn Takarangi mete kingi Tiamana o taua komiti. e tono mai nei kia whakahaerea nga pooti katui o te taihauauni mo Meiha Keepa Taitoko. Otira i te mea kahore ia i whakaatn mai kua whakarerea e ia a Hoani Taipua No reira ka whakatika ahau a Hoani Nahe a tenei pootitanga, kia pootitia tahitia maun ko taku teina ko Meiha Keepa Kangihiwinui nga uri wliakatupn nei o Maru tuahu raua ko tana teina ko ma uhara nui. Kahore ra hoki he ruaruatanga ma koutou ete komiti a Meiha Keena, ko au ko Meiha Keepa kei te rite ta maun haere pjratonu me ta Meiha Keepa i kit** ai i a au i te Pa renin ta i haere tonn ahnu i roto i ona ringaringa. Heoti no taku kitengn i te Iteta a te hoa menia tawhitu a Wiremu katene i tukua nei kia " Huia Tangata Kotahi." nama 15, o te 22 o nga ra o Hurae. IS»3, e kauhau nei ia i te tikanga ma te kotahitanga, na reira ka whakamutua e ahau taku whnkaaro ; ka. tautoko ahau i te panui a wiremu katene he mema )ie rangatir.: ano hoki no Xapuhi, e whakaputa nei i tana whakaaro rangatira. Ehara ano hoki i te mea he whakaaro noku kia nieinga ai ahau he rangatira i tautoko ai ahau i tenei . whakahaere rangatira a wiremu katene, e panui nei ki nan takiwa pooti e wha o Aotearoa mete "Waipounamu. "kahore engari he tino pono rawa no tenei whakaaro kua whakina nei ete hoa e wiremu katene." Hei tirotiro iho ma koutou ma nga hoa kua urn nei ki roto i te kotah'tanga, kua haina king-> pukapuku ki nga kirihipi ano hoki kia kaua e tautnhe'i roto i te pootitanga ka tu nei ; kia pern ai me ta kingi Horotr.ona. te kingi matar nui, kahore nei i rongona he told he hania ranei i a ia e whaknnm ana i te ''Temepara i Himharania "

Engari pea me tono me taunaha ranei, penei me taku ka tono nei kite komiti whakahaere o Taitoko maku te pootitanga o te taihauauru a tera atu pootitanga, Ara kei te tunga o nga mem a ka pootitia nei te titiro. Heoti i runga i nga kupu a "Wiremu Katene e mea nei, kite tautohetia te pootitanga nei, ka hinga te kotahitanga, Na reira e Tuarua ana ahau a Hoani Nahe ite motini a .Wiremu Katene. Ara ka tono nei ahau ki taku komiti kia turakina ta ratou whakahaere kia tahuri ratou kite tautoko i nga pooti '' mo Meiha Keepa liangihiwinui," k:i apiti tonu hold taku tono ki nga tokomahatanga o nga rangatira o te tairawhitilkua whakatika nei hei tautohe ki ta pootitanga, mea ake nei tu. Ara ata tirohia nga kupu a Wiremu Katene, me peraano to titiro me totitiro i kitea nei e koe te whakakotahitan.ua e tnahi nei inaianei. Ara me Tikiti o koutou ingoa. o te hunga ka tu. nui kite pootitanga, ka whakarite ai ma ton Ariki Maori mai rano i ou tiipuna i o te Tairawhiti nr.ma e tango te Tikiti kotahi, a ko te ingoa e man ana ki taua Tikiti, ko ia hei mema, Penei ekore e rangona he pokarekaretanga ite moana o te tairawhiti. Na kei pouri. kei puta mai tenei kupu na, ma korua ra*ra e toluitohu mai, Ehara ra i.a maua enei tohutohu. engari natatoukatoaano, ara na te Tikansia," na te kotahitanga o nga iwi i te Tiriti o Waitangi. Na, ki tetu ake he tautohe ite Taihauauru, ehara he huka tikokai; ka rite ki te haupapa i te atapo. ka puta te iu ka rewa ka Mimiti. Tate rj?ea ekore etaea te whawhati nga pooti mo Meiha Keepa itangihiwinui. Heoi ano Na Hoani Nahe.

Kite Etitsi o te Huia. Waiapu, Akuhata 18, 1593. Tena koe Tukua atu enei kupu kia rongo n ui iwi katoa o roto o te Rohe Pooti taenia o te Tai Ruwhiti ara. ko ahau ka uru ki roto o te whakahuatanga Ingoa Menu. <> te Tai Rawhiti mo te Paremata nui o Nui Tireni, kei te tangata te tikanga o tana Pooti moku, ino era atu ranei me whakamarama ano au moku no roto au i te kotah'tanga i mua ake nei. Engari no runga i nga tikanga kua mahia e nga Hui o te kotahitanga, ka puta niai au ki waho titiro ati ai Otira no naianei, kua tu katoa nga Hinita o te kotahitanga ki te tautohe Pooti, nio tera Poremete, kaati ekore e matauria ko tewhea te tuuru e hiahiatia ana e ratou o enei e rua Elnoa ma, whiriwhiria akoutou Pooti, ka hoatu mo te tangata e mohiotia ai, tera e pai tera e puta ake he hua rahi ora mo tatou. Ki taku whakaaro ma nga iwi e toe ana nga whenua i naianei e tu to tatou turanga mema, na ko ahau, ka hapai au i te kotahitanga o te iwi maori, mo nga mate, me nga tikanga e tukua ai kite Paremete o Xui Tireni. E kore au e hapai i nga tikanga e mohio ana au he mate he raruraru nui mo tatou kei roto. He tangata au e mohio ana ki nga tikanga Pakeha me nga tikanga maori me nga Ture o te Paremata o mua a tae mai ki naianei. He tangata ma, o kuringaringa ki nga mahi he. Epa nei ki nga whenua maori kaore ano he hapu. he iwi, i pa ai he mate o aku mathi kia ratou.

Kia ora koutou nga hoa aroha i tawhiti. E tautoko mai ra i to koutou hoa. Na Paratene Ngata o Ngatiporou.

Whangara, Akuhata 10, 1893. Kia te Etita o te Huia tena koe tukua atu e koe e nei kupu kia haari atu kinga wahi katoa o Aotearoa mete waipou nmm He avohatanga ake note ngakau kinga korero ote panui a Wikatene i ana whakaaro monga raema ote Paremata nui e tu mai nei i poneke e tika ana i oti tena Whakaaro i nga mema ka toa ite Waipatu whakae katoa nga mema o ngapuhi ko Heke hei mema i na hoki kaore a ngapuhi i Whakatu tangata Hei mema mote takiwa poti o ngapuhi kaore au i rongo kaore au i kite ko au hoki tetalu onga mema ote "Whare Aviki. Ina Hoki ko saku Hoa ko karena parapararori kaore au i rongo e Whakahua tia ana i reira kotahi tonu te tangata i Whakahnatia ko Hone Heke Wh'akaae katoa nga mema ote tairawiti mete tai Hauaimi e mea atu ana. au ekore pea taku h>a pono a ilangakahia kei te mnluo lioki ia ki enei korero mema kei te Whakatutu tangata a ngapuhi kei te He. ehoa ma kuhoa i tu nei Hei mema i tenci tau titiro atu Hoki tatau kite pi re a heke raaa tatau Wlvikaritenga e takoto mi: ra ite Waipatu oti, a kai rarotekupu Whakaauki au e hara Hekonga \Vna;-e e kitea tena Hekokonga ngakau ekore e kitea i na lioki ra tetaanga atu kite kainga ka ara liemaha nga tangata mote poti ehoa ma mehemea i penei mete tai rawhiti to alma onga poti pai atu i na hoki te pai Hemea motini ano i rotoi nga Wh ireerua ite Waipatu ina lioki na Ana rate kahaki o waiapti te motini Mo wi Per« ka taut ikotia e lleweti o turanga e Mokena Homio o tokomaaru. ilapi Hinaki o whangara i te.iei taima ka ara katoa a kaiuingunu katu ko Tomoana ote waipatu ko Hori Itopiha o Waipa wa Tunuiarargi o Wairarapa ko enei tangata He rangatira anake ratou liepono a ratou kupu i na puaki i o ra tau walia i na hoki tepono titiro atu kite Hoari kote Pire kohi moni ate kawana tanga Hei patu inga motu erua nei i Ao tiaroa mete Waipounamu engari kotaua Pire He pire tikatika pono Pono rawa atu otira me pehea ite kore ua tatau, e hoa ma kati taku kupu motini ate Hunga kua Whakaatutia nei eau kei o ratou Hoiho te tikanga kote mea i Win! Mana tepoti Pai noa atu engari ehoa ana ki toku hiahia maku tepoti ite nei tau kau waka koutou e aku Hoa o heretanga nei Hei Whakatohga mai aua atu Pea kati kanui teroa otira ehoa He haerenga kotahi Hoki rawa atu Pea a tera tau. Nate Hapi Hinaki.

Wairoa, Mangonui. Akuhata 9, 1593. Kite Etita o Huia Tangata Kotahi. Ten a koe, me o kai mahi ite taonga a te kotahitanga, ma te Runga Rawa koutou e tiaki. E hoa tenei ka tukua atu he kawenga ma to manu kopia iho ki raro i ona wue, a ka whakamarere ai ki ona wahi e haere ai ia. He kupu i kitea iho kite naraalo o Huia Tangata Kotahi E penei ana he komiti kua tu ki Akarana hei hanga ite ahua ote Tiriti o Waitangi me tona roa me tona whanui kua kohi nga pakeha rangatira katoa, koia e hoatu ana i tana kini ka riro mai

te tahi ahua pukapuka rr.aana, a kua kohi nga maori mo taua mea. E penei atu ana au, he mea tika ranei kia waiho te Karauna ote iwi maori hei utu moni ma te pakeha ? Kowai ra o tatou hoa kua hoko nei i taua ahua o to tatou karauna. Ana ki taku mobio he tino whakaiti rawa tenei ite kara, ote mana ote Iwi maori o tenei motu, kongatangata e kohi moni.ana mo te ra mea, me heke iho kite Tii Waitangi Pewhairangi, kia kite ia ite ahua oteKohatu menga korere ka hoki atu ai. Ki taku mohio hoki kite pokanoa te tahi tangata maori kite hanga ite Karauna ote Kuini, hei hoko moni ma ana kotona maunga ia kite whare herehere. Tirohia e tatou te whakahoki a te Minita mote taha maori ara ate Karimana, mote pira ate kotahitanga ite nama 14 o Huia ite S onga ra o Hurae nei, kino ana a na kupu whakahoki mai ki nga rangatira i tae kite kawe i taua pire Taua pire kote Tiriti tonu o Waitangi i raro te rarangi 71. E taupokina ana kia ngaro e te kawanatanga. erangi kote parani o taua karauna, kia paranitia ki runga inga whenua o te iwi maori kahore nei i mohiotia te take titi t >nu ngau atu ngau atu ngau mai ngau tonu. Koia te whakatauki nei mote kawanatanga pakeha, kote kawe rau te tangata, kote kawe ke te ngakau. Hoi nei e Huia nga kupu, kei kapi noa nga takotoranga mo nga korero anga rangatira. Atama Te Haraa.