TE HUI I WAIPAWA.
HURAE 19, 1893.
No tenei ra ka hui nga tangata o Heretaunga nei ki Waipawa, Tuatahi, o nga Putake, he whakapuare tanga no te Peene, Maori o Waipawa (Tuarua). kote pooti mema kite Paremata i Poneke. I te hawhe Pahi o te rua ka whakatakoto ria te Peene kite marae, ka tu a H. Ropiha ka mea, ko ia tenei tetahi o nga take i karangatia ai tatou ki konei. Peni Tipuna : He whakaro na matou menga tamariki o te Peene o te Pakipaki, ka whaka-takato ria nei e au tenei moni £l3 pauna, hei ritenga mo ta ratou haere mai kite tautoko i tenei oa tatou Peene. I muri kariro nanga tamariki o te Peene o te Pakipaki i whakatangi taua Peene. I TE ONO P.M. Hori Ropiha : Ko te take hei korero ma tatou i tenei wa kote pooti mema mo tatou kite Paremata i Poneke. He take tenei i korerotia i te Paremata i te Waipatu, I whakaari ano ahau i au. i whakaria ano a H. Tomoana, a Wipere, a Mangakahia, me Tunuiarangi, a ko taku mahara kia whakamatauria e tatou tenei take i kore ra e oti i te Waipatu, me kore e oti ia tatou i konei, ko taku whakaro, kia tukuu mai e koutou moku te Pooti. a ko H. Tomoana, Mangakahia, Tunuiarangi, Wipere, maratou e whakahaere taku Pooti E hara i te whakahi naku, K ngari ko tenei kupu kia kotahi he tangata ma tatou, me tuku au kia haere ki reira titiro ai i tona ahua i te tuatahi nei, a hei reira au mohio ai kinga mahi maku, hoi aku kupu mo tenei wa. Paora Ropiha : E penei ana ahau me korero whiriwhiri tatou mo tenei take, a me oti ia tatou, Tokorima nga mema ka whakariteritea nei e tatou, otira ko Mangakahia. i noho tenei tangata i roto ito tatou takiwa korero ai mo runga i tenei tikanga, whakarongo ana tatou kia ia, (Tuarua). I te hui kite Waipatu, ko Mangakahia, te kai whakahaere o tenei tikanga, Puta ana tona rongo kinga motu e rua, i roto inga pukapuka, whero. I muri i tena ka whaka-takotoria e au te Moni £l5O pauna, he hapai naku kia kaha to tatou tikanga, a ko Mangakahia te Pirirnia i taua wa, I muri mai kahui nga motu e rua nei. kite Waipatu ka whaka t"koto ano au i te moni £lO4 Pauna, hei kaha mote kawanatanga maori. I muri o tenei ka puta a Mangakahia, ki waho o te Paremata, ka tono au kia Hori Ropiha, kia whaikupu kia Mangakahia. kia hoki mai ki roto i te tikanga, i whakahaere nei e ia, kaore i pai mai, haere ana kite utu Raihana, kia tu aia hei whakahaere j roto inga kooti. Na reira i whakapono ai ahau kua puta tonu aia. Mo Henare Tomoana : I tuhi tuhia he Pukapuka whakamana mona hei Timuaki mote Paremata i te Waipatu. Haina tia ana e nga mema, i reira. Na reira i mea ai au kia noho tonu a ia kite whakahaere inga mahi o te kotahitanga i runga i tona mana, me tuku ko Hori kite whare. Mo Tunuiarangi, he Minita-aia note kawanatanga, ko te mahi mana he whakahaere inga mahi mote iwi, kei te kawanatanga nga moni ate iwi inaianei me tiaki ratou ia ratou mahi tiaki i te iwi kei a ratou te mana i tenei wa, mo Wipere ko te take o tena kua puta ana mahi kite ao katoa, a kua riro hoki ia ia
te marae ote Hui, o te kotahitanga. E kore au e Po-oti kia ratou me whakaae a H. Tomoana kia Hori Ropiha te Po-oti, kaua aia e korero ke. Benata Ropiha: • Ko aku kupu tua tahi he whakapai kite Hui, E tautoko ana ahau inga korero a Hori, raua ko Paora, he nui te kaha o toku ngakau ki te tautoko ito tatou kotahitanga, ko Mangakahia, he tangata nui tena no to tatou kotahitanga kua puta tona rongo kinga iwi katoa, a he nui nga manu, i mai kia tae ki tona aroaro o tira i te maroke o ratou korokoro, no reira i nohoatu ai, kati kua rongo tatou ki tona ahua inaianei. Mo_ Henare Tomoana: Kei runga tonu ia ia tona Hepeta e mau ana, kote kavranatanga kia u ki tana mahi mo te iwi, koia nei o tatou tangata nunui i naianei me tuku mai kia Hori te Pooti. Henare Tomoana: I whakahua haere a koutou kupu \ runga inga ingoa o nga mea kua kiia nei hei mema, mehemea he kai whakahaere o ratou kei kdnei ma ratou e whakautu a koutou kupu. Mohi Atahikoia : E hara au i te mea Karanga kia tae mai ki tenei hui engari na taku whakaaro i runga i to tatou ahua, E ngari e raruraru ana te whakahua i te ingoa o Mangakahia, i te mea kaore aia i konei, mote kupu a Hori, he Toro tana i tera whare, ko tenei kupu he kupu tawhito, nanga tangata tuatahi, I haere a Hori ki Ingaiangi, te hokinga mai he Pururipene me ra atu tikanga e whaka haerea nei e ia, E tika ana a korua kupu, kia ngawari tatou, E tika ana hoki a koutou kupu mo Mangakahia. E hara i te mate mote motu katoa tona tangohanga i te Raihana xnona, kaore hoki tenei mea i korerotia i te Paremata i te Waipatu, kia kore e tango Raihana, kati kaore a Mangakahia, i konei hei karo ia koutou kupu. Hapuku Tenahu : E tautoko ana ahau inga kupu a Mohi Notemea kaore e tahi o nga mema i konei hei whakautu i enei korero kua whakatakotoria inainei. Henare Tomoana: E miharo ana ahau ki ta koutou karangatanga i au kia whakapuaki i oku whakaro i konei mo tenei take. E hara koutou i te tauhou ki au, E hara au i te tangata mahi kino kite tahi tangata, i roto ranei inga kooti i whea atu ranei. I ton> ahau i mua kia Pootitia au e koutou hei, mema kaore koutou i whakaae, He nui te hamama o koutou waha he whakakino moku. Otira na era iwi ke ahau i Pooti a tu ana au. Kati konga painga i Puta mai i roto i toku tunga hei mema, i puta kia koutou, he nui nga painga i puta kia koutou ko Rakaiatai kote Ohu, me tenei wahi e nohia nei e koutou, me ra atu wahi. I hanga ture au mo te Arawako te' Ture Here ngawha, kaore he ture Paiatu i tenei, No te tunga o Timi ka whakakorea taua ture, kua mate katoa taua whenua i naianei. No toku wa, te ture arai inga hoko tahae, te kore Roia i roto inga kooti whenua, me era atu Painga i puta. I tohe au kia whakaturia he komihana hei tirotiro inga raru raru i waenga inga Maori o Wairarapa, haunga a Wairarapa moana, inga maori tonu i taua wa whakaaetia ana, I oti i au e tahi wahi Raupatu. Kaore au i kite i te nuinga ake o te kaha o nga mema o muri i au i nuku ake i toku kaha, kaore ano he pakanga a Timi, i te whare. No reira ahau i mea ai ko au to tatou mea pakari, He kupu ano taku kia Tawhiao, i to ko rua haerenga ki Ingarangi, kia kaua e
haere, kia rite rano ki taku i whakaro ai, kaore i whakaae, I te hokinga mai, ka haere koe kite kauwhau, a mutu noa. No reira au ka mahara, me homai kia au kaua koe e kaiponu i to Pooti kaore ano au i Patu i te tangata ware i roto inga kooti, i whea atu ranei. Ko taku mahara, ko au te Tumuaki oto tatou tikanga ko au hei hapai i to tatou tikanga kite whare, E kore e tika ma tetahi tangata, « hapai, ko au kua mohio, kite hapai pakanga ki tera whare kaore ahau e haere atu ka whakarongo, kia mohio kinga mahi, kua Pakanga au i te ra whare. * • Otira i te wa i Pooti ai koutou kia Timi Kara, ia ia e tu nei i Ra katoa a koutou whakaro, he aha te mea i toe mai kia koe, ko au te mea e haere tonu ana ki Poneke, whakahe ai ki nga ture inga tau katoa e tu nei a Thni, kaore koutou e haere ki reira. whakahe ai ko aku whakaro i hinga kat >a ia koutou no reira ka tono ntu au kia tukua ki au te Pooti, I te mea hoki kua mana katoa a koutou na whakaro ko Mangakahia ma, ia Timi Kara, kua whawhai tia e au nga whawhai ki waho nienga whawhai mo mntou ko toku iwi uke, a iiua kite katoa koutou, kati tera. I haerea e Ngnpuhi te niotu nei tae ana mai ki konei, ka uohio au kite tikanga o ta ratou haere, ka Puritia e au ki taku kainga. Ka manakitia e nga tangata o lieretaunga, koia tenei e tu nei i Heretaunga, te Tiriti n Waitangi. Kati mo runga i tetahi tikanga a tatou I ahu mai ia koutou ano tetahi tikanga i mate ai ahau E whakahaere ana au i te wananga, hei taonga mo tatou, Tohe ana koutou kote Pershi a Kenare Rata he Perehi ma tatou, ka e ke atu au ka puta hoki koutou ki waho ka mate ko au, E kore au e puta ki waho i to tatou tikanga, i runga i tenei mahi Pooti, ko au to tatou mea Pakari. Xo reira au i mea atu ai. ko au te Tumuaki he pai rawa ki au mate .Tumuaki tonu e whakatakoto to tatou tikanga ki ie whare, kaore taku whakaro e "whakaae n;a etahi tangata s whakatakoto, No reira au i mea ai me homai te Pooti moku. Purakau Maika : Ko n u he kai Poti au ia Henare i mua, i tenei wa he kai whakahaere au n;o Tunuiarangi, he tuakana ia ki au, mei tae mai ate Teira ki konei Penei kua riro mana e korero te Poti mo Tunuiarangi, I whakahuatia nga mema i te Waipatu, tokorua nga tangata i tautoko ia Tunuiarangi, ko Tamahau, mete Aweawe, E tikana he Minita, a Tunuiarangi, he Pika a Henare, i penei a Tamahau ko nga Rangatira, kia u hei pupuri i te tikanga, a koia hei riwhi mo Tunuiarangi te kupu a Tunuiarangi ka whakaae aia kia hanga he Kirimina, mona, mehemea ka hiahiatia kia Pera. Peni Tipuna: E whakapai ana ahau kite korero a Hori Ropiha, he huinga tono Pooti tenei, a kua tono aia, kua tono hoki a Henare, he pai rawa atu mei konei katoa ratou, E ngari taku pouri koi waiho to tatou Pooti hei wahi i to tatou kotahitanga engari me whiriwhiri marie, Tenei ano te tahi mea hei titiro ma tatou, I puta he raruraru i te hui i te Waipatu, mo runga i te ingoa o Henare, I te meatanga kia hoki ano aia hei Pika mote whare, Puta ana nga kupu taimaha onga mema i reira kia puta ratou ki waho o te Paremata. E mohio ana ano tatou kite kaha o tenei raruraru. I na hoki kote
whare o Runga i reira maua ko Paora Ropiha, i haina katoa kite Pukapuka whaka mana mo Henare, kia hoki ano ki tona turu. Ko te whare o raro kaore e tahi i Haina, No reira au i mea ai me tuku kia Henare te Pooti, kia watea mai ai tera raruraru. Hori Ropiha: Mo taku haerenga ki Ingarangi, nanga iwi ano i whakahe, I haere au mote Tiriti o Waitangi, konga kupu i riro mai i au ko te Pururipine me Waikato kia waiho hei tunga mo tenei tikanga, a nau i tautoko te Pururipene, na taua haerenga o ku i kite xi tatou keite orate Tiriti, ko te taha ki waikato, na ratou ano i whakahe, ka tango a wahanui, a ngati Mamapoto, ka hokona a Maungatautari, tae mai au ka pakaru a Waikato ia ia ano. Monga whenua e korero nei a Henare, Na matou ano i mana ai taua mahi, mei hoko matou, i Rakaiatai, mete Ohu, e kore e taea e ia, He tika te kaha o Henare, kite Paremata, O tira i runga i te whakaro onga iwi, Pooti ke ana, He tika katoa nga kupu Henare mo Waipawa i runga i tona kaha, O tira nanga kai Pooti aia i whakahe, whakaro ke ana kia Timi Kara. E tika ana te korero a i'aora, mote moni, hei kaha tena mote kawanatanga, ko tenei tikanga kua tono nei a Henare, me Tunuiarangi he pakaru ito tatou kotahitanga, ko au te mea tika hei mema ka taea e au te hapai to tatou tikanga, maku mate tauhou e haere taua whare. He tangata tawhito a Henare raua ko Wipere, e kore te pakeha e whakarongo kia raua, ko Mangakahia kua kataina tena tangata e te pakeha, mo runga i tana utunga Raihana mona kei roto ia i te kooti i naia nei. Otene Maihana : I tae mai ai ahau ki tenei hui nate Peene a nga tamariki, kua korero koutou mo te Pooti, he Turi o ku taringa ki enei mahi katoa, I mahara au kua kotahi koutou, Taku mahara mou e Hori, me noho koe hei upoko mote Peene, mau katoa e whakahaere enei Peene, I runga i to hiahia kati me Pooti katoa koutou, taku mahara kati tonu koutou i tenei Paremata, kaua e hoki atu ki tera, kei te titiro tonu au, ki la koutou mahi, a kua rua nga tunga mema n hiahia tia ana e koutou, e kore tenei mahara e tika mei whhiwhiri koutou katahi ahau ka mohio he mahi pono. Paora Ropiha: E pai katoa ana a koutou kupu o tira mo te kupu a mohi mo te kore tono i tae kia Mangakahia, kua puta noa atu nga rongo Pooti o enei tangata kinga iwi, I korero ai ahau mo te moni, hei kaha tena mote kawanatanga kite mahi mo te iwi E tika tonu ana te kaha o Henare e korero nei aia. Henare Tomoana : Mo te kupu pakaru moto tatou kotahitanga, E kore rawa to tatou kotahitanga e pakaru i au i runga i te kupu a Hori e mea akenei, otira ka whakaae au, ka pakaru ia ia, mo ku ano taku kua kiia ra e au, kite tu ahau kaore aku haere atu ka tirotiro i reira, ko te mea tuatahi tonu maku he whakatakoto motini moto tatou tikanga kite whare, ka mahi tonu au i toku kaha i runga ito tatou kotahitanga, ko aku kupu tonu taku Kirimina hei puritanga ma koutou. Hohepa Rii ganohu : E whakapai ana au kite tono a Hori, ko te mea e titiro ana ahau ko tona kupu kite tu aia ka haere ia ki reira titiro ai, kaore e marama tenei ki au, kei te marama nga korero a Henare, e tika ana o ana mahinga e korero nei, E mohio ana hoki tatou ki
tona kaha, I tin hold i h >ki mai aia ia ia e noho nei i Poneke e kakariana. No reira me ata whakariterite. kia kotahi he tangata matatou. Mohi Atahikoia : Kei te whakapai ahau kinga korero a Paora, No reira ka mea ake au ko Mangakahia he mema mo tatou kaore hoki ona tunga i to tatou Paremata, e ngari a Hori he tunga tona. No reira au i mea ai ko mangakahia, hei mema. Otira kanui nga reta •> era atu iwi kua tae mai mo Mangakahia. No reira kaore au e tino mea mona, mote kirimina a Purakau e korero nei he mea hou tenei. Pine Tuakau : I haere mai ahau kite kawe mai ite Pooti. o ngati whiti, o ngati Tama, ngati Pou, ngati Kurauia, mo Henare Tomoana. Pohuka Hapuku : Taku tne waiho ma ratou e whiriwhiri to ratou Puuti, kite kore e oti i a ratou, e kore a no hoki e oti i a tatou, He tangata whakahaere Pooti ahau i Wairarapa, kaore nga tangata o reira i whakarongo kia akukupu ka mate tatou i a Timi, ki ana mai, ka hoki mai a Wairarapa moana i a Timi, kua rongo tatou kua riro a Wairarapa, taku mahara me mutu tera ahua tanga, me kotahi he Pooti mo tatou. Kani Hori : E mihi ana ahau kinga kupu a Tomoana, He nui nga mema i muri ia Tomoana. a kihai rawa i nuku ake te kaha i tona. E korero nei aia inga mea i oti i tona wa, a keite mohio tatou kite pono o ana kupu, e korero :iei I oti ia ia e talii mate o te iwi maori, He tangata whakahaere pooti au mo Timi Kara, mo taku wahiiie te take, ko ia hoki i uru ki waimarino, he oi kaore i oti ia Timi a Waimarino. Porokoru Manaena : E korero ake ana ahau monga mema, toko rua nga mema kei konei ko Hori raua ko Henare Tomoana. E marama ana nga korero a Henare kua korero nei. E mea atu ana ahau kia Hori me hoatu tona Pooti nip Henare, kaore aku kupu mo Mangakahia, raua ko Tunuiarangi. I hoki mai ahau i Turanga i tera iwi tokorua, nga ingoa i rong) au e whakahua tia ana e o reira tangata ko Wipere raua ko Tomoana. Renata Ropiha: Keite marama te kaha o Henare e korero nei, E ngari e titiro ana ahau ki to tatou kotahitanga, E marama ana hoki te kupu a Hori e mea nei me haere ia ki reira titiro ai i te ahua o te mahi. He maha nga mema i muaatu i ki mana ka puta ai te Maori, kore noaiho e puta. Hapuku Tenahu: Taku mahara kia kotahi he Pooti mo tatou, I mahara au me haere i runga i te kotahitanga a tatou Pooti, ko tenei kua pakaru mat.>u ko au kei te whakahaere mo Tunuiarangi, ko Arapata kei te whakahaere mo Wipere ko Ekengarangi kai te whakahaere mo Tomoana e kore hoki e taea e matou te whakawhaiti. Peni Teuamairangi: E tuake ana ahau i runga i tenei take kua korero nei nga tangata hei Pooti tanga, menga kni whakahaere o nga mea kai te ngaro atu, koa koutou kupu i tautohe tonu, kaore he kupu i takoto pai. Ina hoki kua herea e Hori tona Pooti, kua mohio au kua mutu tenei korero Heoi taku titiro ko to tatou Tikanga, mo runga i o korua Pooti, koi waiho hei" mea hapai i te Pakaru, o te kotahitanga. E whakaae ana ano ahau ki tenei kupu, note mea ko koutou nga Rangatira, He penei tonu tenei mahi te Pooti, I na hoki kua kaha tonu o koutou ngakau kite here i te Pooti, Note mea konga iwi i Pai kia
Henare e kore e pai kia hoatu o ratou Pooti mo ou, Pena hoki nga mea e whakaae ki era atu, E whakapai ana ahau kite kupu a Renata, kia kaua to tatou tikanga e whaka rarua i runga i o koutou Pooti. Hori Ropiha: Kua mutu tenei korero, kuamutu tonu taku, mo tenei take ma te tahi tangata e karanga tana ra mo tenei t ike kua mutu tonu taku. I tuake ano e tahi tangata i muri iho, mo taua take, heoi i te mea kua whaka mutua e te kai karanga o te Hui, No reira te tangohia ai ano aua korero.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/HUIA18930805.2.9
Bibliographic details
Huia Tangata Kotahi, Issue 16, 5 August 1893, Page 3
Word Count
3,243TE HUI I WAIPAWA. Huia Tangata Kotahi, Issue 16, 5 August 1893, Page 3
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.