PAREMATA MAORI.

Huia Tangata Kotahi, Issue 12, 10 June 1893, Page 2

PAREMATA MAORI.

Manei, Bth Mei. 2 P.M. Pika: Kua puare te whare, kia tu te kawanatanga kite korero i tenei korero. J. Taiaroa: I tu ake ahau kite whakaatu kia koutou i mahue tetahi korero i roto ite Pire a Heke, i te motini a Taiaroa, E mea atu ana ahau ma wai e haina te karati. Pirimia: E rua tonu nga tino kupu e mahia nei, kote upoko tuatahi mete upoko mutunga, heoi aha koa pewhea te roa o nga korero ko enei ano nga mutunga o nga korero, e mea atu ana te kawanatanga kia tikarohia, he mema i nga mema o nga whare e rua nei hei mahi ite upoko o nga kirihipi, ko te kawanatanga ano tetahi; ko ta ratou e whakaae ai me whakatuturu, e nga whare ko nga ingoß enei, Meiha Keepa, mohi Tawhai. Mangakahia : E Inoi atu ana au kia tuhia mai e Taiaroa taua kupu i korero mai ra ia, e whakaae ana ahau kite komiti i mahia mai e te Pirimia. Tamahau : Ki taku mohio mote takiwa e whakaaetia mai ai, katahi ka tika kia tuhia mai nga korero, a J. Taiaroa, e mea ana ahau kia ata waiho ia tatou tenei korero mote kirihipi kia tu mai ai ano etahi o nga mema. He mea tika mo apopo hoatu ai kite komiti, kotahi ano te mea e rongo nei ahau ko te kawanatanga anake. Kaore ano kia tae kite man a, he pai kia roa tatou e korero ana i tenei mea i te mea kotahi ano tatou ka hui kite wahi kotahi korero ai, * H. Tomoana: Mote kupu mahue, e mea atu ana ahau, kia ata waiho kia mahia te Pire kia Paahitia te Pire ka whakauru ai. Pika: Kota Taiaroa e whakahaere i naianei, kaor > e pai kia tuhia te mea kei te maramtonu. Te Aweawe : Kote maori tonu heiwhakamana i ngakaraati, kote kiingi ta :u,Tera peae whakaturia e tatou tetahi tangata nui hei whakamana. Mangakahia ; Kei ta Heke kia tu to ana motuhake, mehemea e peri kaore e pa : kia kuhua atu ano me kaporeihana ka tika. J. Taiaroa: Kua tukua mai ahau ete tangata nan te Pire, ko tona mahara kaore e oti ta tatou mahi ite take motuhake, heoi ano te mea e whakaaetia ai me haere kite Kawana ki tr na kaunihera.

Pika : Kia ata haere ta koutou korero i tenei me?, ma te ata korero ka oti ai ta taton mahi. Mangakahia : Kote take i penei ai taku korero, he putanga note kupu a te tangata nana tenei korero i mea ia kia kaua e tu he pakeha hei mahi i ta tatou mahi. Pirimia : Ite mea kua noho nei tatou i raro ite mana, *ote Kuini kaati nga whakawa katoa, e mahia ana e tatou mate kawanatanga, e haina, kaore e riro i etahi atu. H. Paea: E ahua pouri ana ahau mo tenei korero, heoi ano taku i moliio ai ko te take motuhake hei tononga, e tautoko ana ahau i ta Te Aweawe. Kawalupu : E tupato ana ah u, ko taku ko nga mahi ma tatou ano. R. Huru. E tautoko ana ahau ite mana motuhake aha koa kore e kitea e tatou ha hoa mo tatou i naianei, taihoa ka kitea. Pika : Te Patai a Heke kote whea kaporeihana e pirangihia ana e tatou, kote kaporeihana kaore e takahi ana ite kawanatanga kaere, kaati kaore o pai tatou kia takatu i nga Ture ote Tiriti, kite tohe tatou ite mana motuhake ka takahi tatou ite Kuini. Tamahau : I tu ano a Heke, i kii ia ka taea ano e tatou te tono ite take motuhake, i naianei he kupu hou tenei kupu ki au, he mea tika kia tonoa atu ia kia haere mai ano kite korero i tenei tikanga ka waiho tenei hei kino i toku ngakau I kii ia mate riro mai ote mana ka whai mahi ai tatou. H. K. Taiaroa : E tono ana tatou i tenei mana kia wai, Kuini, ko wai "te mangai ote Kuini i naianei, kawana, kote Pire a Heke kaore e tu, heoi ano te moa mana e patu kote Patai nei, ma wai e haina nga maori, kua mutu te mana ote Kuini, kaati kaore e whakaaetia mai, o kii ana a Heke kaore ano i mate te rarangi 2. Ko Heke kaore ano i haina kite kirihipi, engari au. kaati ko au kei te mahi au i te mea e puta ai te ora mo tatou, e hara ite mea i ata waiho taua kupu ki waho, engari i mahue, kaore matou i pai kia homai ki roto i mua i to koutou mohiotanga, ko taku whakaaro me pai mai koutou ki tenei kupu. Mangakahia : Ko tenei mahi e haere ana i runga ite Tiriti, mehemea e pena ana ka pai rawa atu ahu kia tu ko tera. Pika : Me karanga a Heke kite korero i tene* tikanga, Paahitia ana. E patai, ka taea ranei e koe

te ki mai te tangata tika hei haina i nga mahi. H. Heke : E mohio ana koutou ki aku kupu, ite ata i nanahi ka taea mai ahau e J. Taiaroa ki tona Tari, kia whiriwhiria nga Pire, I runga i teua ka mohio au kua tae ki taku patai mote mana I patai mai ki au ko wai hei paahi i nga mahi, kii atu ana ahau mate Runanga, I hoatu e au kia kite ia i nga kupu o ngapukapuka i kite ahau, kaati i muri iho ka patai mai ia ko wai hei haina i nga mea e paahitia ana e tenei wharj, ki mai ana ia mate Kawana, ki atu ana aha me kawe mai kite aroart; o te Nui ma ratou e titiro. Paraone : E tautoko ana aha i ma tatou ake e haina a tatou korero. N. Haari: E pouri ana ahau ki enei korero he moumou taima noaiho e whakapororarutia ana tatou, i runga ite kupu e kiia nei na Heke, e hara i aia, kaore au e whakaae kia meatia tenei hei Pire, wai ho ma ratou tenei e korero. Pika: Mo enei Pire kaore e taea te whakakore te haina. H. K. Taiaroa : Heoi taku e mea ana kia penei tatou ite pakeha, ara kia kaha tatou kite mahi Ture mo tatou, e mea atu ana ahau kaore e tu ta Heke, kaati e mea atu ana ahau ko taku mot in i me unu mai ki waho, ko ta Heke e hoatu ki roto, kote mea e tika ana i runga i ta koutou kite. Mangakahia: Mehemea e taea ana te kii mai kei roto ite Tiriti. i hea ranei e kiia ana mate kawana ano e haina, katahi ano au ka marama, mote inoi atu atemema nei mo tona Pire, kia marika mo muri ake nei taihoa rawa e tango atu ki waho. Heremia TaWake: Kua mohiotia kua pakarute Tiriti o Waitangi a kuamohoitia ano i pakaru ano ia ratou, kaati e kiia nei kia tu ano he Tumuaki pakeha mo tatou, he mea tena e nui rawa ana te korerotia. E tino wehi ana ahau ite korero a Taiaroa. ite mea kua kaumatua tin ia kite Paremata, E pai ana ahau kia unukia tona motini mo tera tau, kaati me whakamatau ake ko ta Heke i naianei, E Wano: E marama aua tona korero e korero nei ite mea kei raro tatou ite ma a ote Kuini. I kiia ite tuatahi ko te weti iti te hoatu ite tuatahi mo muri te mea rahi, kua inoi ta ou i runga ite mea kua kite tatou e mate ana tatou ite mahi Ture ate kawanatanga He tika kia ahu ano tatou kitejkawana, ka kore katahi ka kau, kia ahei ai kite ki atu kite kuini, kaore i haina, E tautoko ana ahau kia uru tona kupu ki roto ite Pire a Heke. H. Tomoaaa : E tautoko ana ahau kia unuhia te Motini a Taiaroa, me tuku ko ta Heke. kite uru mai ano, ka pa tenei hei raruraru i waenwanui ia tatou ka pakaru tatou i tenei mea, me nuku atu mo tera tau.

H. Ropiha: Me iitii whiriwhiri enei korero. H. Puketapu : Kaore ahau e pai kia unuhin te Pire a Taiaaroa, ite men tera pea he ora mo tatou kei roto, Engari e patai ana ahau, ko tewhea mana kei te tonoa e taua Pire. H. K. Taiaroa : Konga mana katoa. heoi ano te mea e rereke ana kote Tangata mana e haina te karati. J. Taiaroa : Mo tekupu e kii nei naku i whakaporotiti, e mea atu ana ahau kia unuhia e taumaha ana. Puketapu: Mehemea e tau ana te taumaha ki runga ite Minita, nei, e pai ana ahau kia tangohia ki waho. Pika: Ka nekehia te whare mote 7 p.m. 7 P.M. Pika : Kote take i mahia ite awatea nei hei mahi i naianei, me pai te mahi a nga mema. me ata whakahaere e koutou te patai a Taiaroa, kia tika te haere ote korero, ka katia nga mea e haere ke ana te korero i waho, kei te whakamatau tatou kia whakamana mai a tatou mahi, kaati me waiho atu ma tera taha e whakakore, e pewhea ranei, kia mohio koutou he roa te wahi i haeretia mai ai e tatou. H. Ropiha : E whakaae ana ahau kite kcrero ate Pika. He menemana taku kia ara ano te Pire a Taiaroa, kia tae mai taua motini kia tatou i naianei me ata whakahaere i runga ite marama kaore e pai kia hinga noatu, i runga ite mea o roto i taua motini. Pika: Ko nga mea e pai ana kia korerotia ano te pire a Taiaroa me kii mae Ae, Paahitia ana. A. Kume : Ko tatou kia kotahi i raro ite Tinti o Waitangi, mete 71 tona ntenga he pononga nate Kuini, ko tenei e tu mai ra tona kawanatanga kna paahitia ana e nga whare e rua tona Pire, I penei te kii, ko tenei te Pire hei kawe kite Paremata mote Patai taku kote Kawana hei haina, i Kumf. ahau ite he kaore ahau i kite. H. Tomoana : Mate Kawana e haina nga karati. Tamahau: Mote Patai kaore ano ahau i mohio awhea ra mahia ai nga whenua nei hei hainatanga mate kawanatanga. He Patai e whia te roa ka riro mai te mana whakawa wheuua ia tatou ? Taiaroa : Kia oti rano te homai ite mana kia tatou. Tamahau : He nui nga mahi ma tatou ina tae kite wa e riro mai ai ia tatou te ' mana He mea naku he mahue mai no nga mana nunui, ahu rawa atu kite kawanatanga kua tureiti heoi te mahi ma tatou, kote mahi tikanga hei arai atu i nga Ture e toru e kiia nei kaputa i tenei tau, Heoi ano te mea pai, kote tono ite mana kaore i ko ake, ko tera anake e takoto ana i roto i ta Heke, ko ta Taiaroa he Ture mote whenua me era atu mea I pai tonu ahau kite kiinga kia unuhia ta Taiaroa. E mea atu ana ahau kote mea pai kia tatou, koia tera hei pire ma tatou, e tono atu ana ahau kia whakamanaia te motini a Mangakahia kia korero tia enei pire e rua nei apopo, me tu nga kia motini e rua nei kite korore, kote mea e kitea he pai ko tena ma tatou mehemea ka tu| ono te hon;aitanga ite mana i roto ite 71, kaore tahi he hoatutanga kite kawanatanga. Hira Paea : Katahi ano ahau ka mohio ki ta tatou kotahitanga i roto i te 71 kia hoatu ano o tatou whenua mate kawanatanga e haina mai, I patai a

Heke ko tewhea mana e hiahiatia ana e koutou i kii ake etahi ko te mana motuhake, kaati i marama katoa ona korero e whakaaro ana ahau kia haere kota Heke. A. Hume : Kaore e whakahe ana tenei patai ite Pire a Heke ko ta tatou Pire tera. Taiaroa : I penei ahau i runga i nga korero kua Paahitia te Pire a Heke, na reira i tangohia mai ai e au taku Pire, a i pknei tetahi oku whakaaro, ko ta Heke e penei ana ano me taku na reira i mea ai ahau kia unuhia taku motini. Kote Tiriti e hara ia tatou, mote kupu tono a tatou e kiia nei kia hainatia ete kawfinatanga a tatou mahi. ka haina te kawanatanga rite tonu te kaha ote mana ki to te kuini, kote kupu unu nei, he rere oho noaiho ite mea he korero ke, ka mea atu ano ahau ka waiho iho e au kite aroaro ote whare. ma koutou ano e titiro. R. Huru : Kia tau tenei korero ka ki atu ai ahau i taku kupu. T. Whiua : He mea tono nga motini e rua kia korerotia. kia mahia tahitia raua. Pika: E mea atu ana ahau kei te k-'wanatanga taua motini, mate kawanatanga e homai ate Takiwa e puare ai te mahi. Pirimia : Mote Wenerei ka homai aua Pire e rua. Pika : Ka panuitia atu nga korero ote whare Ariki. Taiaroa: E raruraru ana ahau mo taku korero i puta ia Huia, ko taua korero he mea i mahue etahi. E mea ana ahau kia homai he karaka o Huia hei hopu i nga korero kia puta pai ai nga korero, He mea pai kia panuitia nga korero i mua ote tukunga kia perehitia. Pika: E tika ana nga korero otira kaore ano e taea te hopu, e pai ana kia panuitia nga korero i mua ote tukunga, kua tae mai nga Ripoata o nga mahi o tera whare kote whakaae otenei whare me tuku atu kite komiti, kua whakahokia mai kia mahia ano e tatou. Tamahau : E mea atu ana ahau kia whakahokia atu ano kia ratou. Tunuiarangi : E t&utoko ana ahau he kupu rawaho pea kua tae atu kia ratou. Pika : Ka ata waiho enei take ki waho i naianei, kote motini tenei ka Panuitia atu e au kia koutou, he mea atu kia kowhiritia he komiti, hei whiriwhiri i nga kupu o nga upoko ote kirihipi mete hainatanga o mua atu ko nga tangata mo taua komiti ko, M. Tawhai Keepa Tamahau Kaitaia Tunuiarangi Kume Wi Pere me Mangakahia Ko nga mea e pai ana kia haere he komiti me karanga mai Ae. Pahitia ana. Tubei, 10 A.M. Pika : Kua oti te komiti whiriwhiri mo nga upoko o nga kirihipi, kia mutu te whakatikatika i nga upoko ote kirihipi ka haere ai taua komiti, e mea atu ana ahau kia oti pai ia tatou a tatou mahi. Tamahau : E mea atu ana ahau kia tere te mahi i tenei motini, kia whakaarotia kia haere etahi o nga tangata o tenei hui kite kauhanganui mate Pika e whakaae mai kia Panuitia ka pai, mo taku motini

inote upoko o nga kirihipi, i au e tu nei i roto i tenei whare e mohio ana ahau e kawa ana aku korero ki nga Tangata, e whai mana ana ahau ki taku korero, ite mea he mea pooti mai ahau nate 500, e korero tenei na toku iwi kia tae mai kite whakapuaki ia' ratou kupu kia mohio mai koutou, e hum. ana ahau i nga mea e mohiotia ana e toku ngakau e tika ana mehemea ko ahau anake kei taku katahi ka ahua kore mai ahau, otira e mea atu ana ahau ko nga kup,u whakahe moku i roto i etahi o nga mema "me peehi iho ki raro ko nga pukapuka i tonoa kia whakamana e ahau kote upoko oteHaina Tuatahi, ka nui nga mea e haina mehemea koiara nga upoko ko to te tuatahi, to muri kua kore etahi, nate upoko kote kotahitanga anake ote Tangata ite haina tuatahi, i tenei e titiro ana ahau mote lOtau ko nga kupu e mea nei ahau kia unuhia kote " Mana" mote Tangata mete Whenua, ka kawea kia rehitatia aua kirihipi i tena kua riro ite Roia, ko nga mea e kii ana kia riro tonu aua kupu e kore enei kupu ka kore te mana e riro mai, ko aua kupu e kiia ana hei pupuri i nga whenua, kua hoko kua aha etahi o nga Tangata, i haina kite kirihipi, kaore he aha te mana ote whenua (A. Kume kote whenua ano) ka mahue atu te whenua kote mana ka riro mai ite kawanatanga ( He aha tera kupu "me era atu mea" Kume ko nga mana o nga Tangata.) E kore e taea e tatou te mau mai ano i nga whenua kua rehitatia ra ki raro ia tatou, ka noho tonu ranei te kawanatanga nei tae noa mai te kupu whakakore ate kuini ('Tangata, Ae) ka hinga tenei kawanatanga ko te whea he ingoa mo tatou (Tangata, kaore e hinga ite mea kei roto ite Tiriti o kaore ranei ranei e tae te kirihipi kia rehitatia (Tangata kaore.) Ka pewhea te kupu e kii nei kia mana ai te haere atu kite kooti, (Mangakahia ka mahia i runga ite tika ara kia ruakai titiro mana ano e tuhi tona ingoa) kaorerawa e kupu kaua e hoko, kaati mehemea kei te pirangi tatou kia haina etahi, me waiho nga kupu ki waho kia ata mahi rawa tatou ko te kupu i oti koia tena. H. Tomoana : Kate kau ra e korero ana Tamahau kia unuhia taua kupu ote kiripihi ki waho, he rite tonu ona korero, kaore ano i rereke, kaore e mate nga tangata i taua upoko. kua tae noa atu taku kupu kite kawana kia kaua e haina i te Ture kia tangohia 5,000,000 eka. me whakakore. e mea atu ana ahau kia ata waiho tona .korero mo tera tan, kaore au e whakaae kia whakamanaia nga haina tuatahi, ka tirohia he pepa era he kirihipi enei ka rere ke nga whakaaro, tetahi nga mea kua haina ite kirihipi, kua haina ano ki taua pepa, na reira ka tautoko tonu ahau ite upoko. R. Aperahama : Ka taea e te kawanatanga te mahi i tana e pai ai kite whenua ite mea kaore he kupu arai. Mangakahia : I nga mea i paahitiaete Paremata kei raro iho i tena. Porokoru : E tautoko tonu ana ahau ite kirihipi katoa. Pika : Me haere te komiti hei whiri: whiri i nga upoko o nga kirihipi,' kote Ripoata ate komiti mote mahi o Wairarapa kua oti. Kawatupu : Me hoatu tonu te rarangi ki roto. _Pika : Ko nga mea e whakaae ana me kii mai Ae Paahitia ana.

7 P.M. Pika: He motini kia ahua tia nga mema na Timoti Whiua mo apopo ka korero, kua tae mai te Pitihana, he kuru i tenei mahi kia mate, no Waitaki, he whakaatu mai kaore nga hapu o reira e uru mai kite kotahitanga, 19 nga tangata na ratou i haina. Ka Panui.ia atu te motini a Tamahau kia tukua he tangata mo tenei Hui kite kauhanganui, ma Tama If •• - whakamarama tona motini. Tan .mi : Ko ta tatou korero kia kotahi tangata, na reira ka mea au kia tukua atu etahi Tangata kite kauhanganui, I tu a Heke kite whakamarama, i nga pukapuka maha, e pa. katoa ana aua kupu kite haere a Tawhiao ki Ingarangi, na reira ahau i mea «i me haere aua tangata Taitoko, Tomoana, Aperahama, Heke, Taiaroa, Kapa, Wi Pere, hei whakaatu atu ma tatou ia tatou mahi kite kauhanganui. R. Wharerau : Mote ir.goaoHeke kia puta mai te mana o tenei tikanga ka tika ai kia haere. I taku taenga kia Tawhiao, ka kiia mai kia hoki matou, kia tae mai te iwi kite kauhanganui ka haina ai. He ara ke tana. Kote Whiti kei roto aia i tenei kia puta ta tatou kotahi, ka tika kia kawea atu kia raua. Tomoana: Mo toku ingoa, kaore e marama kite haere ite mauranga atu i nga Pire kaore tahi he mana kaore e kitea iho e ahau te haere, kote Paremata ke te mea hei haeretanga ma tatou, kia mana rano a tatou tikanga, katahi ka tika kia haere atu tatou, kaore rawa au e pai kia haere enei Tangata, ko etahi atu Tangata o waho, ma tenei whare e whakamana ka pai. R. Aperahama : Kei te Whare tonu te Tikanga moku kia haere kia kore ranei, He whakaaro pai tenei, kote mea e tino mahia ana e tenei whare, kote kotahitanga, ko tenei ano e tirohia mai ana ete kiingi, ko te mea tino nui kei a tatou kote ngawari, kaati ma tenei mahi e ora ai tatou, e kore ahau e tautoko i nga korero a Tomoana, engari mo Heke kia noho kaua nga Rangatira. Paraone: E tautoko ana ahau ite motini, tera pea etahi kupu whakangawari, kei reira mo nga Pire nei, Te kupu mote Whiti e mea ana ia kia terete mahi, ka hui katoa nga iwi ote Whiti. E penei kia oti te kotahitanga ka haere ai, e inoi atu ana ahau kia tukua kia haere enei Tangata. H. K. Taiaroa : Ka nui taku pouri mo taku ingoa, kaore e taea e au te haere, He patu waea tonu tona mahi ki au, kia tiakina ia e au, taku pouri kaore au e mohio kite mea ma tatou i oti, ko tetuhi kua tata te Paremata, mehemea kua oti tetahi take ma tatou, kua kii ahau me haere, kaati mehemea kaore akuraruraru ko ahau anake e haere. Kiriwehi: Kia oti katoa nga Pire nei katahi an ka tika kia haere, ko tetahi kia oti au j te kirihipi. kaore akn mataku mote Whiti me Tawhiao, kei te kotahi ratou, engari o waho, kaore ahau e pai kite kupu a R. Aperahama. Porokoru : E tautoko ana ahau kia oti nga mahi e mahia nei, ka tika kia haere tatou kite kauhanganui, engari e pai ana nga kupu ote motini. A. Kume : E ahua pai ana te motini, e tino pai ana nga ingoa, otira kia pahitia mai a tatou tikanga, ka tika, ai kia whai maunga atu ai ma tatou, ko tatou kia mohio tatou kite tika, ka haere atu ai. J. Taiaroa: Ka tino tautoko ahau i

tenei korero mehemea ka waiho mo tera tau. H. Paea : Kua kiia kiamahia to tatou kotahitanga kia oti i muri i tenei hui. na reira ahau i tautoko ai ite mothii kia ngawari ai te mahi o nga kirihipi, he uaea pai kia haere a Taiaro-t rauako H. Ropiha he hoa raua no Tawhiao. Pirimia : E tautoko ana ahau ite motini. He mea nui rawa tenei, kaore, ite tnarama i au te kupu, e kii nei he aha hei pikaunga ma tatou, e mohio ana tatou ko ta tatou mahi he tono ite mana mahi Ture kia homai kia tafou koia ano te Pikaunga ma tatou, he aha te pai o ta tatou haere mehemea ka pahitia a tatou tikanga, ko tenei te tikan;j;a tiku, me haere i naianei, kana hei whakakore nga mema nei, I haere ano oku tuakana kite tono ite mana, kote kingi tanga ki a homai kaore i homai, puts ana te kupu he matenga ke koe, he matenga ke ahau, tika tonu tena, E tika ana tenei korero kia haere tatou kite whakakotahitanga, mehemea kite uia mai kia tatou mehemea kua kotahi a Tawhiao, kua kii atu tatou Ae, kua kiia he teka tatou, pena ano hoki mote Whiti na reira ka tika kia haere tatou kite whakarata, otira mate whare e kii kia haere, kia kore hoki ka pai, engari kia kiia kia kore e haere kia oti rano te Pire, kaore e tika, ka penei ake hoki ahau, kia oti hoki te kirihipi, me haere nga tangata nei ahakoa kore e oti. H. Tawake : Me ata mahi ia tatou kia mau ka haere ai kia Tawhiao, mehemea i mohio au kei te hapai te kawanatanga i tenei motini kua kore au e korero mo tenei mea. Pika : Mo tenei motini ka nukuhia mote takiwa e whakataua ai te £2OO, hei awhina i nga kai mau ite kirihip kia oti rano. Mo te Pire moni a Ngapuhi me ta Tai Hawauru e korero i naianei. Tamahau : Kia hopu rawa tatou ite moni ka tika ai kia mahia enei Pire, mehemea he moni ate Tai Hauauru, me waiho atu mo tera tau, ka mau mai ai kia Tatou, katahi hoki ka mau mai ite Pire nei, kia mahi tatou. E mea atu ana ahau kia unuhia tenei Pire ki waho, me patu enei Pire mo tera tau. Mangakahia : Me Kume e Tautoko ana. Wiki Te Pirihi : E whakaue ana kia unuhia atu taku motini (Ngapuhi). Te Aweawe : Ma wai e kohi he moni i tenei tau. Tamahau : Kua puta ano i roto ite pukapuka o tera tau. Te Aweawe : Me ata titiro mehemea e mararaa te Turaki kn pai. Pika : E pai ana te Pire ate Tai kauauru, e ngawari ana, e. kore rawa e taea ete kawanatanga te tono moni atu kia koutou engari ma to koutou ngakau te whakaaro Na runga i taku mohio kaore e puta mai nga moni, na reira i tukua ai e au te kupu ate kawanatanga kia kohia he moni. Taiaroa : He mea pai kia tu mai te kai motini, kite whakamarama i tona mahara mo tana motini. Rangihenea : Ite mea kua unuhia ta Ngapuhi ka unuhia mai ano tate Tai Hauauru i runga ite pai. Marumaru : E Tautoko ana

ahau kia unuhia Te Pire, ote Ta hauauru, kua mohio ahau kua kore e oti nga mahi o tenei tau. T. Whiua : Kite tangi mai o te reo ote mem a ote Tai haua\iru, u penei ana kua kore te mana kohi mohi ite unuhanga atu ki waho, kaore ahau e pai kia unuhia mote Taite ra ka lioata ai te kupu, mo taua korero. Kiriwihi :Me Amorangi e tautoko ana kia unuhia ki waho te Pire. Porokoru : Mote kohi moni ko etahi o nga iwi i kohi ko etahi kaore, kote mea e uia atu ana e ahau, kote kawanatanga e hia tau e whiua ana ahau, kia hoatu ai taku mote 5 tau mote wliia ranei. H. Ropiha : Ko ta ratou motini kote mea ano i tuhiara teßipoata anake i whakarereke, ka tino uaua rawa ki au, mehemea ka unuhia tena motini, he mea pai rawa ki au kia whakaaetia mai taua Pire. H. Tomoana : Mote Patai kia vvhia tau e whiua ana tatou, kia oti rano ta tatou mahi. Tunuiarangi: Kaore ano ahau i mohio kua unuhia nga Pire nei, ki taku mahara kua Paahitia to te Tai Hauauru, He whaka oho oho te korero a te mema o Wairarapa i eriei motini, ka noho tonu tetahi manu tutetute ai ia tatou tikanga, E tika ana te unuhanga. te Pire ite taumaha o nga kupu. W*ENEKI 10th, 10 A.M. Pika : Kua tae mai nga waea a Timi Kara kii mai, ka tae mai in ate Ta te, Ta pua kaore e tae mai he rarurar.i, me tuku mai nga motini a Kaitaia, Paraone, Paerata, Tomoana me Mangakahia. Tamahau : Kaore ite marama : au te kupu mo to matou pooti, e mea atu ana ahau kia ata korero tia tenei mea. Pika : E tika ana ano taua korero tera note kai whakahaero ite Pooti i whakaroa mai nga puk 'puka pooti, I whakaaturia mai ano e Huia kua pootitia a Tamahau, Tunuiarangi mete whatahoro. Tamahau : He aha i puta atu ai i roto ia Huia. Mangakahia : He mea korero mai nate Whatakorari k ore ano kia tae mai nga pukapuka o ratou pooti tanga. Taiaroa : E tika ana kia korero mai a Tamahau moto iatou pooti E mea ana te Pitihana a Mangakahia kia uru aua mea ki roto i te pukapuka o te hui, E tika ana ta Tamahau e mea nei kia tika te takoto o to ratou pooti i roto i te

pukapuka o te hui, E motini atu ana ahau kia uru .'.tu te pukapuka pooti, ara kia takuto tika, ka motini a waba atu ahau kia whai raana te kawanatanga kite whakatikatika i te rarangi ingoa o nga mema i pootitiatikatia mai, menga mema kaore i tika, pera mete motini o Mangakahia. Pika: Konga mea e whakaae ana ki tenei motini me ki mai ae. Paahitia ana e te pooti a waha. Kua tae mai te motini a Paraone he ki mai ka haere nga katorika apopo, i te mea ko tera ra he ra kahenga no te karaiti, a kaati ka nukuhia tenei korero mo te 7 p.m. ko te pire o te Taihauauru e korero i naianei. Me tu mai a H Te Aweawe kite korero mo tenei pire. Tamahau : Me tuku mai e koe taku motini i te tuatahi i te mea naku to te tuatahi. Pika : I korero ahau kia puta nga korero mo te kirihipi i te tuatahi. ka korero ai mo ta Tamahau. H. Te Aweawe : T runga i te mea kei raruraru te whar a i te tonanga o Tamahau kia unuhia i runga i te kore moni, na reira i tangohia mai ai e matou, kaati i te mea kua kiia mai nei e te kawanatanga kia mahia ano, ka penei atu ahau, kite pai te mahi -.a waiho atu e ahau, ka kore e pai ka tangohia wai ano. H. Tomoana : E mea atu ana ahau kia unuhia e te Pirimia tona kupu i puta i te ponei, ara whakahihi. Pika: Ka taea noatia atu te unu, te tikanga o te motini a Tamahau mete me >enana a H. Tomoana ma te kawahatanga e whakahaere. Tamahau: Heoi ano te mea i hiahia ai ahau kia haere etahi tangata hei whakarite i te tono, kaore i te mau atu i a tatou korero, E tika ana me haere a Heke, kite whaka puaki i ona kupu kia Tawhiao, ma tenei pea ka whakaae mai ia kite whakakore i te ture whenua, E whakiae ana ahau kia riro ma te kawanatanga e whiriwhiri nga tangata hei haere. Ngawhau : E pouri ana ahau mo te purutanga ote Taihauauru,. a mo tetukunga atu o ta Ngapuhi kia takoto noa. R. Huru : Kaore ahau e pai kia tu ta te Taihauauru mo te motu katoa, ka hoatu ano ta Ngapuhi a enei ra e tu mai nei. Timoti Whiua : Ko te take i purutia ai ta te Taihauauru he pai, he ora e puta mai i roto kite kawanatanga i enei ra e tu mai

nei, a ko to Ngapihi kaore tahi he ora e puta mai, kei te haere tonu ta ratou i to te ture, ara kua nukuhia mo tera tau ra anj mehemea ka whakaae tia e te whare. E whakaae ana to te tai hauauru kite aroha kite kawanatanga mehemea he tika te tono. ko to Ngapuhi e kore rawa e puta mai he aroha kite kawanatanga mote ki na te kawanatnaga i unu ki waho e mea atu ana ahau, e hara ite kawanatanga " unu, engari na te whare. P-raone :Ko Topia Tun-a he kingi note kamapene o Wanganui, kua kite mai a Topia kua mohio mai ia ki tana kupu. Makoare : Me tuku kia hoki rawa ia mena ki tona takiwa ka kohi mai ai. A. Kume : E tautoko ana ahau i te pire a Te Taihauauru. Pii'i:ni:i: Ka >re an >he wha'caafcu mai kua kohi o mea iwi, e ahei ai te kawanatanga kite tuku Ripoata, ko te kupu a te kawatanga, e hiahia ana ratoti kite mom £6S2 pauna. Pika : l<Ca nuku kia te whare mo te 2 p.m. 2 P.M. Pika : Ka neke hia te korero mo te kohi mone mo te 7 p.m. Konga pire a Taiaroa rua ko Heke mo akua nei ka korero ai. Ko ta Taiaroa kua tae tuatahi mai a e kore e rangona nga korero mehemea ka korero tahitia aua pire, kua whaka aetia taua pire e te whare, me tu a Taiaroa kite korero. a wai ranei mo tenei pire, kei te kawanatanga e takoto ana i naianei. Paerata: Ka unuhia mai e ahau taku motini mo te po, kia watea ai te takiwa mo ta Taiaroa. Taiaroa : Kaore ano hia oti te korero nei "Ma wai e haina,'] na reira ahau ka mea kia nukuhia atu mo apopo, i te ata ka horaai ai taku pire, kia oti te kupu ma te kuini, ma tona kawana ranei e haina, me noho te komiti i kowhiria hei whiriwhiri i taku pire apopo. Pika : I te mea kua ki a Taiaroa mo apopo tana, kaati ko ta Heke e korero i naianei. R. Wharerau : E mioini a waha atu ana ahau kia korerotia te pire a Heke. Pirimia : Kua motinitia kia whakahaeretia taua pire. Pika: Konga mea e pai ana kia korerotia me ki mai Ae. Paahitia ana. Taiaroa : Me tarawa ka pai ahau, me tona ingoa ano ki ru. ga, kia marama ai hoki ahau kite titiro iho, a kia marama ai taku whai korero mo runga i tenei take. Tamahau : He poto noa nga kupu o te pire nei, kaati i te mea kei te kawanatanga, ma ana e whakautu tenei korero. Pirimia : Mo te tono kia perehitia, mo apopo ka whakahoki ai te kupu a te mem a a Taiaroa, H. Tomoana : Kaua e neke te whare monga take iti. Hone Heke : E mea atu ana ahau kia ngawari te mahi, kaua e whakakakeketia te tono kia perehitia kaore aku mataku mai kite pupuri mai i tenei pire. E whakaae ana ahau kia terete perehi. E

whakaae ana ahau kite korero a H. Tomoana e ki nej kia kaua e neke te whare mo nga take iti. E whakaae atu ana ahau kite kupu kia mau taku ingoa i runga i te pire. Taiaroa : Ka tangoha mai e ahau taku kupu kia mau tona ingoa ki runga i tona pire. Heke: E whakapai ana ahau kite kupu a te Honore niema o te Waipounamu. Pika : Konga mea e pai ana kia perehitia me ki mai Ae. Tautohengia ana e N. Haari me Tamahau. N. Haari: E whakaroa noa iho te-iei mahi, mo apopo ka perehi ai me haere te korero i naianei. Tamahau : E tautoko ana ahau i tenei korero. Pika: Konga mea e pai ana kia perehitia me ki mai Ae. Paahitia ana kia perehitia. Taite, 11th Mei, 1893. 7 P.M. Pika : Kua ata titiro ahau ite ara e tere ai ; a tatou mahi, kua oti nga pire e rua nei ta Taiaroa me ta Heke otira mate kawanatanga te kupu kia tatou, kei te koiniti te tikanga, mote homai ite Pire a Taiaroa, me ta Heke. Mo ta Wi Pere e marama ana i au te korero mo taua Pire. T. Whiua: Mote ota pepa ate kawanatanga e mea atu ana ahau, kia paahitia ite mea kua oti te Paahi e nga mem a o tera whare, i tenei ra i roto i ta ratou korero. Mangakahia : I runga ite korero ate kawanatanga e whakamoemiti ana ahau ki tona korero, otira e mea atu ana ahau kia oti rawa ki roto ite pukapukao tenei whare ka tika ai kia paahitia. Pirimia: Mote kupu a Mangakahia, ite mea kua paahitia e tera whare tenei korero, he mea tenei hei tirohanga ma tenei whare, te whakaae ite paahitanga otenei tikanga, otira kua paahitia e tera whare kaati e tika ana kia mahia te ota pepa ate kawanatanga. Mangakahia: Me takoto pai rawa nga korero ote whakaaetanga o nga Rangatira katahi ka marama te paahi e tenei whare i tenei putake korero. Tunuiarangi: Me ata waiho atu te korero ate Runanga Rangatira ia ratou ano, kei roto ia ratou ano te komiti hei whakatakoto i nga korero mo ta ratou whakaaetanga, hei reira ka whai kupu ai tatou ki tenei korero. Mangakahia: I runga i nga kupu whakamarama katahi ahau ka mea e tino tika ana kia unuhia atu te ota popa ate kawanatanga, te ota pepa nama 2, ite mea kua oti nga kupu i roto i taua rarangi. Pika : Me kowhiri he komiti hei whiriwhiri, i etahi tikanga. T. Whiua: Kaore he take kia kowhiria he komiti. Pirimia: Kaore a tatou tino kupu mo tenei take ite mea he whakaaro Rangatira no ratou i mahia ai tenei kohi, heoi ano ta ratou i mahi ai kote oti ota ratou hoki kua whakaaetia nei e ratou te moni. Pika : E tika ana te korero e korero tia mai nei ete Pirima, e unu atu ana ahau i taku kupu tautoko ita Mangakahia nre unu hoki tana korero kaua rawa tatou katoa e uaua, heoi ka mahia tenei ota pepa ka panuitia atu kia koutou nga korero ote ota pepa, me paahi katoa kaua e takitahi tia nga rarangi. H. Tomoana : Kaua hei whai haere atu tatou i tenei korero, me waiho atu

mate Runanga Rangatira e ata mahi, heoi ta tatou whai atu ko ta ratou Ripoata kia takoto pai ai i roto i nga pukapuka. _ Mangakahia: E mea atu ana ahau kia takoto pai nga korero ki roto ki nga pukapuka katika unuhia e ahau taku kupu ki waho. H. Tomoana: E menemana atu ana ahau kia noho komiti te Runanga Rangatira nei, kite tirotiro ite ota Pepa. Kiriwehi: E marama ana te kupu ate Pirimia e kii nei. kia ata marama te takoto ote kohi ate Runanga Rangatira. . Pirimia: Ko te £SO monga tuku motini kite whare, kote £2OO hei ora mote hunga kawe atu, i nga motini ki teia Paremata. A. Kume : Kaore e tika kia korero atu tatou mo tenei take, ite mea he aroha no nga rangatira i whakatakatoria ai tenei korero. E kore e orate karaka i tenei moni. Tamahau: E Tautoko ana ahau i tenei korero, kote £52, me whakaniarama mai, mote tau kotahi, pehea ranei e menemana atu ana ahau, mote tau kotahi anake. R. Aperahama : E tautoko ana ahau ita A. Kume mote karaka, kei hea hoki he ora mo ratou ko ana tamariki. Tamahau : He iti rawa tenei moni mote karaka mehemea maku e titiro ka hoatu e au £240 ite tau, otira notemea kua kiia .nei kei te kotahitanga tonu tatou e mahi ana, na reira i meatia ia kia £52 pauna koi nei taku e pai ai. Mangakahia: He mea tika kia. korerotia te moni e £682, ka pau etahi, he mea tika kia puta he whakaatu monga mea e pau a tera tau, e tino tautoko ana ahau ite kupu ate mema o Taupo mete mema o Wairarapa. Pirimia: Kia mohio mai koutou e e mahi ana tatou i tetahi mahi e ora ai tatou kati kote karaka e kore rawa e tae mai ki konei mehemea ka kore he moni mona. Pika : Ko tenei karaka nate Pika, me te Pirihimana, kote mea i roto i te ota Pepa nate kawanatanga, taku mahara e kore rawa e riro mai he karaka mote moni £1 ite wiki, heoi ka panuitia atu te ota pepa ate kawanatanga, ka tukua atu ano kia Paahitia ete whare. Ka panuitia engari kaore ano i Hiiri tia, ko nga me e whakaae ana me Ae riro ana ite ae, kaore he No. Tamahau : Ite mea kua unuhia e Mangakahia tona kupu he mea tika kia waihongia ano tona kupu i naianei, ite takiwa kua paahitia nei te ota pepa, ara kia hoatu he kupu whakamarama mote paahitanga a tenei Runanga. Pika: Ka panuitia. atu te Pire a Wi Pere panuitanga tuatahi. He Ture ami ite. Hoko, riihi, mokete o nga whenni Maori o Niu Tireni, me nga motu e tata ana ki Niu Tireni, paahitia ana te korero tuatahi ete whare i runga ite pooti a waha. H. Paerata : Ma te mema ano nana, e whakamarania. Wi Pere: E marama ana koutou i hangaia teuei mote Pire a Taiaroa, a Heke, hei tirotiro noa ma koutou mehemea e pai ara e pewhea ranei, ka tukua atu e au mate kawanatanga e whakahaere, tenei Pire taku tino mohio kia 1,000,000 e pau, katahi ano ka mana te Pire a Heke, ko taku Pire i tera tau mehemea i oti, kua riro mai te mana, kaore tatou e riihi, ara ite Ture mahi Paamu, I whakapai mai ate Paranihi,

ki ta maua kupu ko H. Tomoana, mehemea ka kii tatou kia katia te hoko, kite pakeha taihoa kua mohio te pakeha, a kua katia te hoko mai ki ~ga maori. Pika : Kia kotahi tonu tunga mai m >te tangata kite korero, hei te 3 p.m. katahi ka hoatu ma te komiti e whiriwhiri. H. Tomoana : E tautoko ana ahau kia waiho kia tae mai nga pire. Tamahau : E tautoko ana ahau ita H. Tomoana. Pika : Ka nukuhia te korero mo apopo 10 a.m.

Pabaibk Mbi 12th, 1893. 10 A.M. Pika: Tenei kua tae mai a Tiini Kara, ka nukuhia te korero mote 7 p.m., kia waiho tenei taim.a . ma Timi, hei korero tanga mana kia tatou a ma tatou hoki kia ia. Pika: Ko te pire a Taiaroa hei mahinga, ko etahi o nga kupu kaore i man ki roto i tenei pukapuka i te perehi, kua hoata e te komiti nga kupu i mahue. a kua haina te Taimana, kapa i taua pukapuka whakatikatika ka whakahokia ano tenei pire kia perehitia i te mea e ahua he ana, kaore i urn etahi o nga kupu, mehemea he kupu ano a Taiaroa me korero ia. Taiaroa : He kupu iti nei aku, ko te ritenga o tenei pire, -konga mea tenei i mahia e matou ko taku komiti, I kiia kia riro ma te Roia e mahi ki mai ana te ioia rha nga maori ano e mahi, konga ture kia tika, kia marama, ko te 71 kaore i te tino hangai ki runga i a tatou whakaaro, engari me mahi tetahi mea hei tautoko i taua ture, kei te haere tonu atu tenei i runga i te whakaaro maori. He mea nui rawa tenei te mahi ture, a i runga i taku titiro kia terete mahi. mea ana ahau kia homai ano i naianei tonu, E mea atu ana ahau kia paahitia i naianei, hei te korerotanga tuarua katahi tatou kawhai korero ai i nga take e kitea ana kia whakatikaia, te kupu i hainatia ra e nga tangata e 21900 e tautoko ana ano i enei kupu e mahia nei e tatou. Kite mana tenei, kua taea e tatou te hanga komiti hei whakahaere.i o tatou whenua, kei te komiti te mana, engari, kei te haere atu te mana i raro i te kotahitanga, kua mana tonu atu taua whakataunga ate komiti, a kuatukuakia haina te kawana a wai ranei ki taua whakataunga, Otira ma koutou e tirotiro te mea pai mo tenei pire, kaore aku kupu whaka kino mo te mema e homai ana i te kupu tika, Heoi te mea nui i ahau, kia oti tetahi mea ma tatou i mun mai o te tunga o te Paremata. E tuku atu ana ahau kia koe mo te korerotanga tuatahi, Mo te korerotanga tuarua ka whai korero ai te "Whare. Pika: Mo tera panuitanga ka korero ai nga mema mo tenei pire. Mo te Turei ka rautu tenei korero ki taku mahara, konga mea e pai ana kia paahitia tenei pire i te korerotanga tuatahi me ki mai Ae, Paahitia ana. I runga i te kore korero ma tatou, ka hoatu e ahau taku motini i runga i taku memanga, koia tenei ko te mahi ma taua komiti. He awhina i te kawanatanga. Konga tangata mo taua komiti koia enei. e wha mo tenei whare e toru mo to Runga. Konga mema o tenei ko Tamahau, H. Tomoana, H. Te Awe, Te Atahikoia, ko to ratou mana mo tenei

tau tae atu kite tunga o nga mema hou mo tera Hui. Mehemea t* ahei te Lomai kupu mo tenei motini, pai noa atu. J. Taiaroa : Mehemea te motini e mea ana kia uru atu hei minita. e mea atu ana ahau e tango ana ia i te mana o te kawanatanga. Ki ahau me penei tenei motini—"l runga i te taimaha o nga mahi a tenei kawanatanga He mea tika kia whai ma na te kawanatanga kite karanga i etahi tangata hei awhina i a ratou." R. Wharerau : E tautoko ana ahau i ta J. Taiaroa, a e ui ana ano hoki ahau mehemea. e pewhea ana te komiti i whiriwhiria e te kawanatanga i roto i enei ra kua mahue ake nei. H. Tome ana: E tika ana te motini a te minita, mehemea e kaha ana tenei motini, e tika ana kia unuhia te motini a te Pika, me tooku ingoa, Ma te whare e titiro ka tika kia uru taku ingoa ka pai ka kore pai tonu. Pika : E mea ana te motini mo tenei w;i anake. Kiriwehi : E tautoko ana ahau i ta nga minita e rua nei meta H. Tomoana. R. Aperahama : E tautoko ana ahau i ta te kawanatanga, kua oti noa atu te whitu mema mo te komiti. H. Te Awe Awe: Mo tooku ingoa, e mea atu ana ahau mo Manahi Paewai mo tooku ingoa. Pika : Ka h atu e ahau ma te kawanatanga te tikanga mo te tirotiro komiti mo rat iu. Tamahau : Mo tooku ingoa, e mea ana ahau ko te Rangiheuea mo tooku ingoa, E pai ana ahau ki tenei korero na. kia nukuhia te kawanatanga kite tekau ma toru. Pika : Kua mutu tenei korero. He korero ke tenei i naianei, kei te pouri ahau i au e nohp atu nei, me paahi tonu e koutou tenei mea. Kua roa rawa tenei takiwa e noho ana ahau i runga i tenei turu, kaati kaore e tika kia noho tonu ahau, E mea atu ana ahau kua tata te mutu o ta tatou hui, me tu ano he tangata hei whakamana i a tatou mahi, na reira ahau ka motini atu kia koutou katoa. He mea tika kia whakamanaia te Tiiti a H. Tomoana, whakamana i a ia hei Tumuaki haina i nga mahi i mahia e tatou. H. K. Taiaroa : E tautoko ana ahau ; tenei motini. Pene Taui: Kaore e whakaae ki tena Tiiti I puta ano te kupu a te Pika he puhaehae, kaore ahau i te puhaehae. Pika : Kua haina te Whare Ariki i tenei pukapuka. Tamahau : Kua takahia tatou e tera whare ite mea kaore ano kia hoatu kia hainatia e ratou. Ko tatou he mea pooti mai na nga iwi, ko ratou he mea whiriwhiri noa iho, He tino takahi ta tera Whare i a tatou. Mehemea ka pen&i tonu tera whare, ka tino ki ahau me pooti mai he mema mo tera whare. Kaore ano kia kitea e ahau te ara e ahaina ai ahau, Heoi ano te mea nui he piki no te Tumuaki ki tona nohoanga, hei whakamana i a tatou tikar.ga. mohio he pena tetahi korero kei konei e korerotia ana i roua *tu iau i tu nei. No naianei katahi ano ahau ka rongo atu. Ko tooku tunga no etahi atu tangata, kaati kaore ahau e marama ki tenei n-.ea, a kaore hoki ahau e marama te haina. N. Haari : Ko ahau te apitihana o tenei korero i te korerotanga tuatahi. E

kore ahau e whakaae kia hainatia tenei tiiti. E tautoko ana ahau i ta Tamahau. H. K. Taiaroa : Ka whakama ano tatou i tenei korero, i te mea na tatou ano i tuku atu ki tera whare. Na teraruraru i mania ai tenei Tiiti. Kaati e mea atu ana ahau, me haina tatou. Ko tenei tiiti he whakamana i » ia kite haina i a tatou mahi mo te tau 'fotahi. Pene Taui : Ko taku tunga mutunga -'ho tenei, kaore ahau e haina. R. Wharerau : Na te tauhou o tenei mea • auhou ai ahau. 0 te timatanga mai o tenei mea tae mai ki naianei kaore ano he maramatanga i puta mai ki au mo te haina ! tenei titi. E mohio ana ahau e hara i te mema o te Waipatu tenei raruraru. Reweti : Kaore ano ahau kia tae mai ka mahia tenei tiiti, engari kua rongo ahau i paahitia e tenei whare, kaati kua mana tenei tumuaki kite hoki, engari ko ahau kaore e haina. A. Kipa: Kei runga ahau ite pooti kore e haina i tenei Tiiti. Ruka Huru : Kaore ahau e haina. H. Te Aweawe: E tautoko ana ahau kia h.iinatia, e kore rawa ahau e wehi. H. Nainia: E tautoko ana ahau kia haina tia i naianei. Tamahau : E hia nga mema i haina i mua o te tukunga atu ki tera whare ? Kaore he mea i haina, engaai he mea paahi noa atu. Kua mma, tohu tenei tiiti, i te mea kua haina mai o tera whare, kua mutu te korero mo tenei mea. lie ritenga ngawari noa iho tenei kia haina koutou otira kua mutu tenei korero. Pika : Kua mutu ahau ki tenei tanga, kua noho ano ko LI. Tomoana apopo i te 10 a.m. Hatabei, Mki 13th, 1893. , 10 A.M. Kahoki ano a Henare Tomoana ki tana nohoanga tumuaki. H. Tomoana (Pika) I rungn i te mea kaore ano ahau i mohio ki nga mahi hei mahinga, a kaore hoki te Pika tawhitoi konei ka mea atu ahau me nuku te whare mo te Mane 15th, 1893. • M. Te Atahikoia: E tautoko aha ahau. Tukua ana kite whare, a paahitia ana kia puare tenei ra mo te Tangata When'ua. Mane, Mei 15th, 1893. 10 A.M. Pika (H. Tomoana,): Kote te pire a Taiaroa keite aroaroo te whare i nainnei. Tenei ka panuitia a u. Me tu mai koutou kite whakapuaki mo tenei pire. Taare Tikao : Ko Taiaroa te tangata kaha kite mahi lure, ite mea e haere ana kite whare o Runga, he tangata pono ratou. Ko ta Heke he tono noa iho ite mana ka mutu, na reira ka m?a ahau ko ta Taiaroa e mahi kia oti i te tuatahi, i te mea mehemea ka tonoa ko te mana anake kua hanga ture mai ano te pakeha i muri i te homai tanga o te mana, no reira e tino mea, atu ana ahau kia mahia ta Taiaroa kia oti i te tuatahi, ko to Heke me mahi atu ano. Mehemea ko te tatou kaumatua i runga tonu e noho ana kua kore e oti enei mea i naianei. Ko to ■ tatou kawanatanga e ahau t:\mariki, ko ta tatou mahi he tika, na o tatou matua i homai kia tatou, kaati ko tatou kei te peka ke ki waho i te ara i whakatakotoria mai e ratou.

Me kaha nga Rangatira kite hapai i tenei tikanga kia pai ai tona iwi tona iwi, E hoa ma kua kore haere to tatou kaha kua 600,000 te maha o nga tangata o Aotearoa mete Waipounamu i naianei, a konga Maori katoa e 41.000. Ma tenei e ahua mate ai o tatou mana. Timoti Whiua : E motini ana. ahau kia hoki mai an. teTiamana (T.Tiako) ki tona nohoanga tiamana. Mangakahia: E tautoko ana ahau i tenei korero. _ Pika : Kei te noho mana tonu te tiamana. Timoti me Mangakahia: Ka unu i a raua motini whakahoki i te tiamana. Tamahau: Mo te pire a Taiaroa, konga iwi ma ratou e tautoko tenei pire, konga mema kaore ano kia tu i roto i te kot.ti ko oku whenua katoa kua uru kei roto i te kooti. Ko tenei pire he pire huihui me tuku kinga iwi nei kia kite mai ratou, a kia marama peneitia he tikanga mo o ratou whenua, Ma ratou e whakaae mai hei ture, ka pai kakorekaua tatou hei main E whakaae ana ahau kiterarangie ki r.ei konga toenga a te kooti ma te kooti ano e whakaoti, manga mema o Taupo e korero tenei korero ka pt.i, ko te mea tino pai rawa me waiho mo tera tau. 11. K. Taiaroa: Mo te korero a Tamahau, ke tenei pire monga tangata katoa, timata atu i te kore a tae noa atu kite whai whenua. E mea ana te pukapuka o tera tau, Ida kore te kooti whenua maori. a kia riro hoki ma te komiti e mahi, penei me taku nei. Kua hanga e te Paremata tetahi ture. a kua oti te paahi, ko taua ture ko te Rohe potae o nga papatupu, kaore etaea e te Maori te hoko, te Reti, te aha ranei i r«ro i taua ture. Ko tooku whakaaro mo tenei pire hei a-rai i taua ture. Paraone: Koia tenei ko te pakiaka o te mahi e mahia nei ko ahau te mema o Wanganui, hei titiro i nga mahi ko taakn e pai ai ko tenanno ta taku iwi. 'Ko taku whenua 10,000, eka na reira ka mea ahau kia pu'ta, taua korero. kua tonoa kia kootitia ko te take i hiahiu ai ahau Ida paahitia, e inea ana maua ko kia marami ai ta a.aua homai ki raro i te kotahitanga, kua puta noa atu te korero a te Kuini kia pakiherea o tatou whenua, a poua iho. te haki e nga kai whaka haere ki runga i o tatou whenua, ko taku kupu tenei, mea whaknatu atu kite pononga ate Kinni kaua te Kawana. E rite tonu ana enei pire e rua, kia riro rawa mai te mana ka hoa'u ai nga menemana. Mangakahia: Kua eke tatou kite tino tikangji o ta tatou mahi. Konga kirihipi hei whakarapopoto ia tatou kia eke ki runga i ta tatou mahi, I unuhia ta Wi Pere mo enei kia tirotirohia. I tu a Taiaroa i enei ra i mahue ake nei kite korero mo tenei pire kaua tatou hei moe, me pau o tatou whakaaro, ki runga i tenei putake. I mua atu o taku korerotanga mo te pukapuka i haina ai te 21,900 tangata, ara te take i timata atu ai te. w mahi kia haere i roto i te ture. Ko tatou kei raro i te 71 e haere ana mete Tiriti o Waitangi, kanui nga pire kei konei e takoto ana, ko ta Heke, me ta Timi Kara, ko enei pire he tono katoa i te mana mahi ture monga whenua kinga maori ano.

# Ko enei ano nga take o nga hui i tu ki Wa -o-mata-tini, Omahu, Parikino, Wairarapa. Kua oti ta tatou kupu kia tonoa he take Motuhake. I te pire a Hori Kerei (Sir George vjrey). e mea ana kia tu he kaporeihana rCo-operation). :<■> te kupu atu a te komiti, kaore i pai i te mea kaore ano i penei te kupu a te Hui i tu kite Waipatu. Ko te ingoa kaporeihana kaore i roto. engari ko te kupu whakatu komiti na reira i mea he kaporeihana ano, ko taku e tono nei ahau ko te take Motuhake. No te tau 1889 ka timata ahau kite tono i tenei Mana, ko te rarangi rua ote Tiriti o Waitangi kaore ano i tino mate. No te 1864 ka niahia taua ture patu i te rarangi 2 ote Tiriti o Waitangi, a no te 186 Ska uru nga mema ki roto i te Paremata, I runga i te tino hiahia o tatou kia tonoa he mana motuhake, na reira ahau ka mea kia kaha tatou kite mahi, Engari mehemea kua ngenge tatou, ko te pire nei te mea poto, ko te kanoreihana tahga na ana i mataku mai ai ahau. H. Ta Wake: E motini a waha atu ana ahau kia homai te pire a Heke. Pika : E pai ana kia tuwhaia, engari kaore e korerotia i te mea kei te haere tonn te korero mo te pire a Taiaroa. Timoti Whiua : Mehemea kei te ringa o te kawanatanga kua hoatu i naianei. R. Wharerau : Mo te kupu a te kai motini ko te rarangi mutunga o te pire nei te wahi, kaore ahau e pai, na tenei rarangi i whakarite ki ta Hori Kerei. Ko taku whakaaro ko te take motuhake e tono atu. Ko tenei mana e tonoa nei. he mana Huihui, a na runga i te panuitanga mai i te 21,900 nei, ka mea aruahau kia tukua tenei pire kia ratou i mua ote tukunga kite whare. Ko te mea e tonoa atu ana eta Heke, ko te mana Motuhake. na reira ka mea atu ahau kia ata tirotiro ano nga mema ki tenei pire, a kia titiro ano nga iwi o Runga nei, mo nga papntupu, me ata titiro ano nga mema o te Waipounamu. He pai ko ta Wipere e tuku i tenei i tau, a ko ta Taiaroa mo tera tau katuku atu ai. Pika: Ka nukuhia te whare mo te 2 p.m. Pika : Kua paahitia te Ripoata o te Whare .Aiiki mo te pire kohi mom', kua paahitia taua motini kohi moni, kei te whakamihi rafcou ki te'whakaaro o nga Rangatira kite mau i taua take ma ratou e whakarite, ava te moni i touoa e te knwana tanga kia takoto, hei whakahaere i nga mahi o te hui, ko taua moni e £682. Me homai te pire a Hone Heke. H. Te Wake: Ko tena taku e tino hiahia a,-a. Timoti Whiua: I te tononga mai i mua o te tina nei, ka kiia atu kei te pirimia te tikanga, kaati kanui te raruraru o te Pirimia, na reira ka penei te kawanatanga kia tae mai ia, otira mehemea e pai ana me panui atu. Mangakahia : Mehemea he ruri tenei no te whare ko etahi kia panuitia ko etahi kaua. ka pai ahau kia panuitia ak.i. Pika : Kei te mohio ahau ko te mea tika ko te tuwha haere i te pire a Heke. . Timoti Whiua : Ko te take i kore ai e hoatu na te ki ko tenei ra mo te pire a Taiaroa.