NGA HUA 0 TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAIREI, 30 OKETOPA, 1874. " Ki a koe tenei, E Kara."

Hawke's Bay Times, Issue 1624, 30 October 1874, Page 411

NGA HUA 0 TE MOHIOTANGA Ma nga Tangata Maori. PARAIREI, 30 OKETOPA, 1874. " Ki a koe tenei, E Kara."

NGA ÜBI MOKAI 0 TE PAKEHA. Ahakoa nui noa nga moni o te ao nei; abakoa nui noa nga kai o te ao nei, na ano etahi o te iwi te noho kai kore ana i ona rangi e turoro ai. He iwi nui rawa te Ingiribi e kiia ana e ono miriona tangata (6,000,000,) kei te pa o Kuini i Ranana. A kia iti ranei he kai ma tenei tu tini tangata, a kia kaua c r .hi o ratou e nobo mate kai, e noho rawa kore, e noho mokai noa ibo. He tini o ratou e noho mate ana; a aa te iwi nui tonu i kohi kohi be moni, hei hanga whare Obipera mo aua turoro. Otira e kiia ana, i puta noa atu be moni ki aua tini wbare i enei tau i nanahi tata nei, a kihai i mohiotia te, tangata nana i tuku aua moni mo aua wbare noboanga mokai. Ko te moni i tae ki aua whare, ko nga mea turoro me nga mea tino rawa kore i mahana i nga kakahu i utua ki aua moni, ko te tangata nana te aroha i aua moni ma aua mokai kihai i kitea. Otira e ki ana e nga nupepa o tawahi, ahakoa whakangaroa noa taua tangata nana aua moni, kua kitea. A na te Kuini Wikitoria o Ingarana aua moni i hoatu mo nga mi turoro o tana iwi, a e kiia ana ko nga moni ana a Kuini Wikitoria i tuku ai ki aua tini wbare, kua tae aua moni kite £IOO,OOO pauna. NGA POROWINI. E ki ana nga nupepa o Akarana, kua tuhi tuhia te pukapuka a |Kawana Kerei, hei ako i te iwi o Niu Tireni, mo nga korero a Te Wokera ratou ko te Kawanatanga mo nga Porowini o te motu nei kia whakakahoretia e ratou e te Kawanatanga. E ki ana a Kawana Kerei i roto i taua pukapuka ana ko aua korero ma te Hupiritene o te Porowiei o Akarana, e karanga te iwi kia tuhi tuhia a ratou ingoa ki aua korero. A e ki ana ano taua pukapuka i nga korero kia Kawana Pakihana, kia tukua aua korero o taua pukapuka, eia e Kawana Pakehana, me korero i te waea, kite Kawanatanga o Kuini o Ingarangi kia mutu nga mahi whakakahore i nga Porowini. Engari, ma te Kawanatanga e kii kia huihui ano te Paremata i Poneke, kia whaakina nga korero katoa e korerotia ai nga tikanga mo nga Porowini kia whakakahoretia. A ko aua tini korero katoa, kia tino whaakina, kia tino rangona e te iwi nui tonu o Niu Tireni. Hei mud ka mahi ai te mahi e kahore ai ranei, e tu tonu ai ano ranei nga Porowini; e ki ana a Kawana Kerei be mea tino be rawa te mabi whakakahore i nga Porowini i te mea hoki ki ano te iwi nui tonu i rongo noa, ki nga take i kiia ai kia whakakahoretia aua Porowini. He mana na te iwi nga Porowini, a e kore e tika kia tangohia noatia te mana o te iwi. E ki ana taua Pitihana i tuhi tuhia a Kawana Kerei. he mana nui te mana o te Kawana o Niu Tireni, ko te mana o te Kuini kei aia kei te Kawana o Niu Tireni, a e tika ano kia mahia e Kawana te mana o Kuini, mete mana ano hoki a te Kawana i kiia ai ano hoki i te tino pukapuka o nga korero i tu ai tenei whenna o Niu Tireni hei Kawanatanga. A kite mea ka kiia e te iwi kia mahia etahi mahi; mehemea kahore aua tu mahi i kiia e taua pukapuka, nana nei i tu ai te Kawanatanga o te motu nei, penei he mahi he taua mabi a te iwi, koia a Kawana Kerei i mea ai i roto i te Pitihana hei ki ma te iwi o te whenua nei kia te Kuini. He mahi he tenei mahi te Wbakakahore i nga Porowini, no te mea, kahore he mana i kiia e taua pukapuka nana nei i tu ai te whenua nei hei Kawanatanga, ma te iwi o te whenua nei, e mahi etahi o nga mea i kiia e taua pukapuka. E ki ana hoki taua pukapuka nana nei i tu ai te Kawanatanga mo te wbenua nei; e 4 tikanga mahi e mahia ai nga mahi Kawanatanga mo te whenua nei. Te tuatahi ko te Kawana, te Tuarua ko te Runga Ariki, te Tuatoru ko te Paremata, te tuawba ko nga Kawanatanga Porowini. A ko te mana e mahi ai, e tika ai nga mahi e mahia e ratou e aua mea e wha, kati ra ano te mana ko te mana i kiia, kia tau ki a ratou mahi. ko te mana i nobo i roto i nga kupu o taua pukapuka nana nei ratou, a Kawana me taua runanga, te Paremata me nga Kawanatanga Porowini i kiia ai ratou hei Kawanatanga. A no te mea na te Paremata o Ingarangi, i mabi nga korero me nga tikanga i taua pukapuka. A no te mea, he mabi kau ta okenei Kawanatanga i nga tikanga i akona e taua pukapuka, e kore rawa nei e tika, kia whakakahoretia e tetahi o ratou, tetabi ano o ratou. E kore e tika kia kite Paremata, kia whakakahoretia te Kawanatanga Porowini, no te mea, ko te mana o Ingarangi nana i tu ai taua Paremata, na te mana ano o Ingarangi i ki kia tu nga Kawanatanga Porowini, na taua Paremata o Ingarangi i tohu tobu marire nga mabi e mabi ai te Paremata, a na taua Paremata ano hoki i tobu tobu nga mabi e mahi ai nga Kawanatanga Porowini. A ko te pukapuka i noho ai nga kupu, i kiia ai kia tu te Paremata mo Niu Tireni. Na taua pukapuka ano; a kei roto pu ano i taua pukapuka ano hoki nga korero i tu ai e mana, ai, mete tohu tohu ano hoki i nga mahi e mahi ai nga Kawanatanga Porowini, ko te ra i tu ai nga korero mo te Paremata mo te whenua nei no taua ra ano hoki i takoto ai ano nga korero mo nga Porowini. E penei ana aua korero, i tu ai a Kawana, mete runanga Ariki mete Paremata, me nga Porowini; mete Korero mo te waka e hoea nei i te moana, ko_ te waka ano te waka, ko nga rauawa ano nga rau awa, ko te tauihu, ano te tauihu ko te rapa ano te rapa. A na te Paremata o Ingarangi i mahi, i whakanoho nga mea katoa o taua waka, a kiia ana e ratou, koia rate ahua mo nga mabi o te Kawanatanga mo Niu Tireni, ko te Kawana te tinana o te waka, ko nga Ariki runga te tauihu, ko nga Porowini nga rauawa, ko te Paremata te Rapa. E kore i tika kia ki atu tetabi o taua waka kia whakakahoretia nga rauawa o taua waka; no te mea ko te mana i noho ai te rapa i tona wahi e noho ai, na taua mana

pa ano i ki kia nobo nga rauawa i tona wahi i noho ai. E kore e tika kia kiia, koia ko te rapa te tino o te waka, e kore e tika kia kiia koia ko nga rauawa te tini o te waka, a e kore ano hoki e tika kia kiia, meheinea ka noho ke mai te rapa nga rauawa i tahaka, he waka te waka; kahore, kia noho ano mea katoa o te waka i ona wahi e noho tika ai, ka kiia he waka te waka. Koia a Kawana Kerei i mea ai; he Kawanatanga te Kawanatanga o Niu Tireni, otia ko nga Kawanatanga o nga Porowini pu ano te tabi wahi o taua Kawanatanga, a kahore he maua a te Paremata e tika ai te ki a te Paremata, mana e wbakakahore nga Kawanatanga Porowini. No te mea na te Paremata o Ingarangi i tuku mai nga mana mo .aua mea e 4. He mana ano i tukua mai ma tetabi, ki aia ano tana mana, ki aia, ki aia, o ratou takowha, a kahore he mana i kiia mai e te Paremata 0 Ingarangi kite Paremata o Niu Tireni kia whakakahoro taua Paremata o Niu ,Tireni nei i nga Kawanatanga Porowini o Niu Tireni. He mea ata rapu nga tikanga e te Paremata o Ingarangi i tako tika ai ia ratou, nga mana, me nga mahi mo aua mea e wha. Ako aua mea e wba, ano hui huia ratou katoa, koia pu ra ano, a ko ratou toko wha, te mana me nga tikanga katoa o te ingoa e kiia nei ko "Te Kawanatanga o Niu Tireni." Aki te mea ka whakakabore tetabi o ratou tokowba i tetabi ano o ratou, ka he taua Kawanatanga i aia ano te whakahe, kite mea ka pana nga rauawa o te waka e te tauihu o te waka, penei e kore e tika kia kiia he waka. A e ki ana tana Pitibana a Kawana Kerei, ko te mabi ma te Kawana o Niu Tireni, he titiro he tiaki i nga mana a i nga mahi ano hoki e tu tika ai aua mea e wha e wha. A kite mea, ku mabi ka wbakakahore tetahi o aua mea e wha nei i ratou tokowha, penei, ka mabi whakahe ratou i nga korero tika i whakatakotoria e te Paremata o Ingarangi, i nga ra i whakaturia ai ratou tokowba, hei Kawanatanga kotahi mo te wbenua nei. Ama nga mabi wbakakahore a tetahi o ratou i tetabi o ratou, e he ai ano hoki te mana o te iwi, a o nga tikanga ano hoki o te Kuini. Engari ma te Kawana pu ano e tiaki tika nga mea, e kore ai e he nga mana e tetahi o aua mea e wha e nga mabi e etahi ano a ratou. 1 mea pu ano te kupu a te Paremata o Ingarangi; e kore rawa rawa e taea te wbakakahore nga Kawanatanga Porowini ete Paremata o Niu Tireni. Ana konei, i ki ai ano taua pitibana a Kawana Kerei, wbai hoki kia tino aro mai ano hoki te titiro mete mabi a taua Paremata o Ingarangi kite bapai i nga Kawanatanga Porowini o Niu Tireni, kei tineia aua Kawanatanga Porowini e nga mahi a te Paremata o Niu Tireni. A e mea ana hoki a Kawana Kerei, i korerotia ki aia, ko tetahi o nga tino take i haere ai a Te Wokera ki Ingarangi, he rapu nana na te Wokera kia mabia houtia e te Paremata o Ingarangi etahi o nga korero o te pukapuka i mahia e te Paremata o Ingarangi i tu ai te Kawanatanga mo te wheDua nei. He mea hoki na Te Wokera, kia whakaaetia mai e nga Ariki o tawabi, ma te Paremata o konei e turaid nga Kawanatanga Porowini. A e mea mea ana ano hoki a Kawana Kerei kaua te Kawanatanga o Ingarangi e whakaae. Kaua ano hoki ratou e mabi hou i nga korero mo Niu Tireni kua takoto ia ratou i era tau, a kaua ano hoki ratou e mea kia hinga nga Kawanatanga Porowini, i enei ra, engari kite mea ka mabi pokanoa aua Kawanatanga Porowini ki nga mahi, kihai i wbakaritea e te ture; koia ra he mabi ma ratou. Katabi ra ano, ka tika te mea me mutu aua Kawanatanga Porowiui. A e mea ana ano hoki a Kawana Kerei, ko nga pukapuka katoa i noho ai ara i tuhi tuhia nga korero ki aua pukapuka, kia whakaaetia ai e nga mema o te Paremata o Niu Tireni, kia whakahoutia nga kupu o te pukapuka o te Paremata o Ingarangi i whakaturia ai te Paremata o Niu Tireni; ko aua tini pukapuka i aua korero, kia hoboro tona te bomai, kia tirobia e nga mema ote Paremata o Niu Tireni. E mea ana hoki aia, kahore ano aia i rongo noa i roto i nga Kawanatanga, o te ao, kia whakakaboretia e aua Kawanatanga, nga mahi Kawanatanga a te iwi kia whakaae ra ano nga apu katoa o roto i aua Kawanatanga, katabi ra ano etahi mabi Kawanatanga, a etahi a aua apu iKawanatanga ka whakakahoretia. A kiia ana e Kawana Kerei tana kupu kia Kawana Pakihana. I mea atu aia kia te Kawana, ma Kawana pu ano e ki kia huihui pu ano te Paremata o Niu Tireni, a kia hohoro pu ano te huihui o te Paremata, kia wawe ai te rangona nga korero katoa katoa e te iwi o te wbenua nei. Ame tuku taua Pitibana kia Kuini Wikitoria a mana ma te Kuini e tuku taua Pitihana kite Paremata o Ingarangi. I mea ano hoki te kupu a Kawana Kerei kite Hupiritene o Akarana; kaua e ngaro i taua pukapuka Pitihana te ingoa o te tangata kotahi o te Porowini. Engari me tuhi tuhi e ratou o ratou ingoa e te iwi katoa katoa, ki taua Pitihana. TE WAIEOA. E ki mai aua te kai tuhi tuhi mai o te Wairoa; kahore kau he korero hou okonei kite taba tangata Maori. Otiia e mau tonu ana te mahi a Henare Matua, kia turia nga hui korero i konei, a e mea ana ahau, kahore kau e pai atu a okonei tangata Maori ki aua mea. KAIPUKE U HOU MAI. Nepia, 22 o Oketopa, 1874.—N0 naianei i u mai ai te kaipuke a te Herina Tene, e 84 nga ra i rere mai ai i tawahi ka u mai ki konei 258 Pakeha i eke mai i aia. E waru Pakeha i mate ite rerenga mai, kotahi tane kaumatua; toko whitu tamariki i whanau mai i te wa e rere mai ana i te nioana. No te 22 ano hoki i u ai ano te tahi kaipuke kawe Pakeha mai ki Poneke 111 nga ra ona i rere mai ai 466 nga Pakeha i eke mai i aia, ko te Tukuraba te ingoa o tenei kaipuke. Ano ka tae mai taua kaipuke kite wahapu o Poneke. Kihai i topoko mai, a na te tiina na te Runa aia i tiki i parete mai i tae mai ai kite turanga kaipuke. E kiia ana, be mate turoro kei taua kaipuke, a e kore e tukua wawetia mai nga Pakeha kiuta,